Mistrz Joannitów przybędzie do Świdnicy. Dlaczego polscy zakonnicy są ewangelikami?

Dzień Rycerski Komandorii Baliwatu Baliwatu Brandenburskiego Rycerskiego Zakonu Szpitalników św. Jana Jerozolimskiego zwanego Zakonem Joannitów odbędzie się w połowie września. Na miejsce spotkania wybrano Krzyżową i Świdnicę na Dolnym Śląsku. W ewangelickim Kościele Pokoju w Świdnicy, odbędzie się inwestytura dwóch rycerzy honoru. Pięciu braci otrzyma krzyż rycerza honoru. Na uroczystości przybędzie ok. 100 braci rycerzy z krajów europejskich, Ameryki Północnej i Południowej, Afryki i Australii.

Zjazd po raz pierwszy zorganizuje polski oddział zakonu – zwany subkomandorią – który powstał w 2011 r. W spotkaniu weźmie udział 37. mistrz zakonu, Oskar książę Prus. Joannici, którzy przybędą do Polski są ewangelikami. Ewangelicka jest też Subkomandoria Polska.

Współcześni joannici są podzieleni na pięć odłamów. Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników Świętego Jana, z Jerozolimy, z Rodos i z Malty liczy ponad 13 tys. członków. Jest częścią Kościoła rzymskokatolickiego. Dwukrotnie liczniejszy Najczcigodniejszy Zakon Szpitala św. Jana Jerozolimskiego ma charakter ekumeniczny. Trzy pozostałe odłamy należą do Kościoła ewangelickiego. To Baliwat Brandenburski Rycerskiego Zakonu Szpitalników św. Jana Jerozolimskiego (ok. 4 tys. członków) oraz Zakon Joannitów w Szwecji i Zakon Joannitów w Niderlandach, liczące łącznie kilkaset osób.

Z Ziemi Świętej do Polski

Zakon Rycerzy Szpitala św. Jana Jerozolimskiego (łac. Ordo Fratrum Hospitalis Sancti Ioannis Hierosolymitani) powstał w XII w. w Królestwie Jerozolimskim. Zaczęło się od tego, że na początku XI w. kupcy pochodzący państewka Amalfi leżącego na południu Włoch założyli nieopodal jerozolimskiej Bazyliki Grobu Pańskiego hospicjum św. Jana Chrzciciela dla chorych i rannych pielgrzymów. Placówką opiekowało się bractwo szpitalne, na czele którego w 1080 r. stanął brat Gerard. Hospicjum odegrało ważną rolę podczas zdobycia Jerozolimy podczas pierwszej krucjaty. W 1113 r. bullą Pie postulatio voluntatis bractwo szpitalne zostało oficjalnie uznane i obdarzone przywilejami przez papież Paschalisa II.

Drugi mistrz, Raymond du Puy, stojący na czele szpitalników w latach 1120-1160, nadał bractwu regułę i przekształcił je w zakon rycerski, łącząc wojskowy charakter wspólnoty z charyzmatem szpitalniczym.

Przełom XII i XIII w. to z kolei czas, w którym zakon uzyskał szereg przywilejów i dóbr w całej chrześcijańskiej Europie, w której powstała sieć komandorii, również na terenie dzisiejszych Niemiec i Polski.

Pierwsza komandoria szpitalników na ziemiach niemieckich powstała ok. 1154 r. w Duisburgu. W 1160 r. za sprawą Albrechta Niedźwiedzia, margrabiego Brandenburgii, który obserwował działania zakonu podczas pobytu w Jerozolimie, utworzono komandorię w Werben. Do roku 1187 r. zakon powołał do życia wielki przeorat, którego terytorium odpowiadało w dużej mierze terytorium dzisiejszych Niemiec.

W XIV w. powstał Baliwat Brandenburski (w ramach Wielkiego Przeoratu Niemiec). Miał dużą autonomię, mógł np. wybierać własnego mistrza oraz podległych mu komendatorów. Brandenburscy rycerze zakupili majątek w Słońsku na Ziemi Lubuskiej, gdzie wybudowali zamek i kościół.

Luterański zakon

W 1538 r. elektor brandenburski Joachim II Hektor oraz jego brat, rządzący Nową Marchią margrabia Jan z Kostrzyna, przeszli na luteranizm. W ślad za władcami poszli brandenburscy rycerze.

Baliwat nie przestał istnieć, ale stał się protestancki i odłączył się od Rzymu, choć nie zerwał całkowicie relacji z katolickim wielkim przeoratem z siedzibą w Heitersheim w Badenii.

Na początku XIX w. w Prusach dokonano sekularyzacji dóbr zakonnych, aby spłacić kontrybucje nałożoną na kraj przez Napoleona. Ewangeliccy joannici, podobnie katoliccy kawalerowie maltańscy stracili majątek. W 1812 r. Fryderyk Wilhelm III podporządkował sobie joannitów, przekazując uprawnienia mistrza i kapituły zakonu Koronie Pruskiej. W 1852 r. Fryderyk Wilhelm IV na nowo ukonstytuował zakon rycerski pod znaną do dziś nazwą, zwracając mu dawne uprawnienia. Kapitułę Baliwatu Brandenburskiego utworzyło ośmiu rycerzy sprawiedliwości pasowanych między 1790 a 1800 r. Ten ruch zagwarantował ewangelickiemu zakonowi nie tylko prawną, ale też historyczną ciągłość. Na czele odnowionych struktur stanął mistrz z Domu Hohenzollernów, tworząc niepisaną tradycję przestrzeganą po dziś dzień.

W okresie międzywojennym szlachecki charakter zakonu oraz powiązania z Kościołem ewangelickim sprawiły, że narodowi socjaliści spoglądali nań niechętnym okiem.

W 1935 r. dekretem ministra spraw wewnętrznych Rzeszy zakazano zakonowi nadawania tytułów rycerskich. Trzy lata później Rudolf Hess wydał dekret, w którym stwierdził niezgodność członkostwa w NSDAP z przynależnością do Zakonu Joannitów. Choć oficjalnie zakon nie został rozwiązany, miał zakaz przyjmowania nowych członków. Koniec II wojny światowej oznaczał dla zakonu utratę wszelkich posiadłości na ziemiach, które znalazły się pod kontrolą komunistów.

Struktury zaczęto odbudowywać w 1947 r. na terenie ówczesnej RFN. Wtedy też podjęto decyzję o dopuszczeniu do członkostwa kandydatów nie posiadających tytułów szlacheckich.

Dziś główną siedzibą władz zakonu są Poczdam i Berlin. Duchowym centrum zaś XIII-wieczny kościół komturialny szpitalników w Nieder-Weisel (Hesja). Zakonem zarządza, wraz z kapitułą i rządem zakonu, mistrz książę Oskar Hohenzollern, prawnuk cesarza Wilhelma II. Zgodnie z decyzją Rady Ewangelickiego Kościoła w Niemczech (EKD) z 2 maja 1947 r. Zakon Joannitów jest częścią EKD.

Na terenie Niemiec Zakon Joannitów składa się z 18 jednostek administracyjnych zwanych stowarzyszeniami lub komandoriami. Posiada też swoje struktury w Austrii, Finlandii, Szwajcarii, Francji i na Węgrzech. Wśród tych pierwszych specjalny charakter ma Komandoria Baliwatu w skład której wchodzi 12 narodowych subkomandorii skupiających joannitów z całego świata, w tym z Polski.

Współpraca po latach

Pierwszymi polskimi joannitami zostali ks. bp Ryszard Borski i ks. Andrzej Fober z Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP. Obu przyjęto do zakonu w randze rycerza honoru w 1999 r. W 2011 r. utworzono Subkomandorię Polską, którą od 2015 r. kieruje rycerz sprawiedliwości Ryszard Borski, emerytowany ewangelicki biskup wojskowy. Polskie struktury Zakonu Joannitów liczą dziesięciu rycerzy: ośmiu Polaków i dwóch Niemców.

Joannici działali na terenie Polski już  w latach 60., a w 80. organizowali transporty z darami. Znaczna część obecnej aktywności joannitów to działalność charytatywna. W pomocy dla Ukrainy brało wspólnie udział wszystkie pięć odłamów zakonu. To prawdopodobnie pierwszy taki przypadek od czasów renesansu.

Źródło: materiały prasowe

Projekt finansowany ze środków Ministerstwa Spraw Zagranicznych w ramach konkursu Polonia i Polacy za Granicą 2023. Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych.