Caritas Europe: młodzi Europejczycy mają przed sobą gorsze perspektywy, niż ich rodzice

Wielu młodych Europejczyków, wraz z rodzicami i dziećmi, zamkniętych jest w błędnym kole ubóstwa i nierówności społecznych. Po raz pierwszy od dekad mają też przed sobą gorsze perspektywy, niż pokolenie ich rodziców – alarmuje Caritas Europe w raporcie, który został przygotowany w oparciu o badania przeprowadzone w 16 państwach Europy.

Powołując się na dane Europejskiego Urzędu Statystycznego, Caritas Europe przypomina, że 3 na 10 młodych ludzi w dzisiejszej Europie cierpi z powodu ubóstwa. Raport „Ubóstwo i wykluczenie społeczne młodych ludzi” pokazuje, z jakimi wyzwaniami zmaga się pokolenie współczesnej młodzieży w 16 europejskich państwach, a wnioski, które z niego płyną, są alarmujące.

„Ostatnia dekada była szczególnie trudna dla młodych ludzi w Europie. W raporcie zostaje podkreślone, że po raz pierwszy od dekad młodsze pokolenia mają często mniejsze możliwości i znajdują się w gorszej sytuacji, niż ich rodzice, jako, że coraz trudniej o pracę, wynagrodzenia są niższe, a warunki zatrudnienia coraz gorsze. Ponadto ubodzy i wykluczeni młodzi ludzie napotykają też trudności w dostępie do podstawowych praw, jak zabezpieczenie społeczne, zatrudnienie, mieszkanie i edukacja” – czytamy w przygotowanym przez Caritas Europe raporcie.

Podkreśla się też, że z zebranych danych wyłania się kształt nowej grupy społecznej: SINK (Single Income No Kids – ang. jedno źródło dochodu, brak dzieci). Odnosi się ona do młodych bezdzietnych par, które zarabiają wspólnie tyle ile wynosić powinien dochód jednej osoby i często nie decydują się na posiadanie dzieci, właśnie ze względu na trudną sytuację finansową. Grupa ta jest przeciwieństwem zjawiska określanego w latach 80. jako DINK (Double Income No Kids – ang. podwójne dochody, brak dzieci), którym określano sytuację bogatych par, które świadomie nie chcą mieć potomstwa).

Autorzy dokumentu wymieniają rosnące trudności, którym stawia czoła pokolenie współczesnej młodzieży. Są to m.in.: bezdomność (Wielka Brytania), porzucanie nauki (Luksemburg), syndrom „chaotycznej młodzieży” (Niemcy), brak stałego zatrudnienia (Portugalia), zbyt wysokie ceny mieszkań (Irlandia, Austria), „przedłużająca się” młodość Włochów, którym brak perspektyw i warunków do zakładania swoich rodzin, płatna edukacja w Holandii, wykluczenie społeczne młodzieży rumuńskiej, a także młodych samotnych matek (Cypr).

„W opinii Caritas Europa, obecna sytuacja jest aktem międzypokoleniowej niesprawiedliwości. Wydaje się, że społeczeństwa europejskie porzuciły swoje zaangażowanie na rzecz spójności społecznej i lekceważą młodych ludzi” – czytamy. Caritas przypomina też o 20 zasadach Europejskiego Filaru Praw Socjalnych, proklamowanego 13 września ub. r. przez Parlament Europejski oraz Radę i Komisję Europejską.

Jak alarmują autorzy raportu, młodzi ludzie, żyjący w ubóstwie i zmagający się z wykluczeniem społecznym, mają większe trudności w dostępie do pewnych praw. Omówienie tych trudności stanowi istotną część analizy badawczej. „Nie możemy pozwolić sobie na stratę pokolenia. Europa musi pilnie zainwestować w swoich młodych ludzi!” – alarmuje Caritas Europe.

Trudności mieszkaniowe opóźniają wejście młodych w dorosłość

Autorzy raportu przypominają, że dostęp do mieszkania, to jeden z czynników zapewniających dobrostan całego społeczeństwa. Zauważają też, że w ostatnich dekadach wiele systemów opieki społecznej borykało się z konsekwencjami braku politycznej woli wspierania obywateli (w tym także młodych ludzi) w dostępie do mieszkań, jako jednego z podstawowych praw.

„Stąd w ostatniej dekadzie kwestia mieszkań – ściśle powiązana z kryzysem bankowym – była podejmowana na pierwszych stronach gazet w kontekście przymusowych eksmisji, zadłużenia rodzin, przeludnionych i niespełniających standardów mieszkań oraz bezdomności” – czytamy w omówieniu raportu. Przypomina on także, że wyprowadzenie się od rodziców i uzyskanie niezależności finansowej jest ważnym krokiem wejścia w dorosłość – które stanowi problem dla wielu młodych ludzi w wieku 18-29 lat. Choć wśród mieszkańców Unii Europejskiej średnia wieku osób wyprowadzających się od rodziców nie zmienia się i pozostaje na poziomie 26,2 lat, pogłębiają się różnice między lepiej sytuowanymi społeczeństwami, a tymi, które zmagają się z trudnościami ekonomicznymi. Np. w Belgii i Niemczech owa średnia wieku się obniża, natomiast rośnie w takich krajach, jak Hiszpania, Włochy, Irlandia i Grecja. „Polityki mieszkaniowe muszą brać pod uwagę potrzeby młodych ludzi, którzy potrzebują niezależności i samowystarczalności” – przypomina Caritas Europe.

Opierając się na kwerendach Caritas w poszczególnych krajach, raport omawia też sytuację młodzieży w różnych częściach Europy. I tak w Austrii młodzi nie są w stanie zakupić mieszkania bez pomocy ze strony rodziny, a ceny wynajmu mieszkań znacznie wzrosły w ostatnim dziesięcioleciu. Podobnie w Belgii, gdzie dodatkowo młodzi ludzie bardzo długo czekają na przydział ewentualnych mieszkań socjalnych. W Grecji od początku kryzysu mieszkaniowego wielu młodych mieszka w nieogrzewanych i pozbawionych elektryczności mieszkaniach, rośnie też liczba bezdomnej młodzieży. W Irlandii i Luksemburgu rosnące ceny mieszkań idą w parze z coraz większym bezrobociem wśród młodzieży, co utrudnia młodym ludziom start w dorosłość. Podobną sytuację diagnozuje portugalska Caritas, która podkreśla, że młodzi coraz bardziej boją się o przyszłość i pozostają z rodzicami. W Wielkiej Brytanii kwestia mieszkania, to jedno z największych zmartwień młodych ludzi, także dlatego, że maleje tam możliwość korzystania z mieszkań socjalnych. Podobnie jest we Włoszech.

Młodzi potrzebują zatrudnienia na godziwym poziomie

„Recesja w ostatniej dekadzie naznaczyła całe pokolenie młodych dziewcząt i chłopców. Ponieważ ogarnęła ona Europę, bezrobocie wśród młodzieży wzrosło do niespotykanego wcześniej poziomu i rozłożyło się nierównomiernie pomiędzy kluczowe i peryferyjne kraje Unii Europejskiej” - alarmują autorzy raportu.

Sytuację młodych pogarszają niskie płace i słabsza ochrona prawna młodych podejmujących pierwszą pracę, co ilustrują przykłady podawane przez młodych podopiecznych Caritas w poszczególnych krajach.

„Mam 25 lat i od 10 lat pracuję w niepewnych warunkach. Rozpoczynałem pracę z intencją pomocy mojej matce i możliwości kontynuowania studiów na uniwersytecie. Obecnie mam umowę zatrudnienia podpisaną z gminą, jednak to prawie to samo, co gdybym był bezrobotny. Zarabiam 419 EUR, mam na koncie ukończone trzy lata studiów, dziesiątki szkoleń, roczną emigrację poza granice kraju i 10 lat zmagań” – pisze młoda osoba z Portugalii. Z kolei większość krajowych Caritas podkreśla „frustrację i rozczarowanie młodych ludzi, którzy nie wierzą już w obietnicę, że poprzez wysiłek można dojść do sukcesu, ponieważ dla wielu z nich okazało się to niemożliwe”.

Odwołując się do raportów z poszczególnych krajów, Caritas Europe podejmuje próbę opisu sytuacji młodzieży na rynku pracy. W Portugalii, od czasów kryzysu ekonomicznego w 2008 r. oferta zatrudnienia i płace dramatycznie się obniżyły. Wyższe wykształcenie nie jest doceniane na rynku pracy, a wielu młodych decyduje się na emigrację. Według danych brytyjskich, pokolenie tzw. „millenialsów” (czyli młodych w wieku 21-30 lat) od 5 lat nie otrzymało podwyżek w pracy, pomimo rosnącej inflacji. To pierwsze pokolenie zarabiające mniej od poprzedniego. Wg greckiej Caritas obecna sytuacja w tym kraju przypomina tę po zakończeniu II wojny światowej. Młodzi, którzy ukończyli studia wyższe, otrzymują zatrudnienie i wynagrodzenie nieadekwatne do ich kwalifikacji. W Rumunii zarobki młodych często nie pozwalają rodzinie wyjść poza próg ubóstwa. W Austrii co dziesiąty młody człowiek zaliczany jest do tzw. „pracujących ubogich”, podczas gdy podatki od zatrudnienia należą w tym kraju do najwyższych w Europie. Z kolei we Włoszech wielu młodych ok. 30 roku życia wciąż nie umie określić siebie ani jako młodych ani dorosłych, ponieważ trudna sytuacja na rynku pracy uniemożliwia im uzyskanie finansowej niezależności.

Młodzi samotni rodzice narażeni na społeczne wykluczenie

Jak alarmują krajowe Caritas, młodzi rodzice wychowujący samotnie dzieci są jedną z grup społecznych najbardziej narażonych na wykluczenie i życie w nędzy. Są oni poddawani presji społecznej, która oczekuje od osób w ich wieku osiągnięć naukowych i budowania kariery zawodowej, przy jednoczesnym przedłużającym się przechodzeniu z okresu młodości do dorosłości. Powołując się na badania Komisji Europejskiej z 2014 r., autorzy raportu przypominają o wielkim zagrożeniu biedą i wykluczeniem społecznym dzieci urodzonych po 2008 r. w 20 krajach Unii Europejskiej, w związku z pogarszającą się sytuacją ich rodziców, zwłaszcza samotnych. Dotyczy to zwłaszcza matek samotnie wychowujących dzieci.

Wg austriackiej Caritas, rodziny, w których rodzic samotnie wychowuje dziecko, 3 - 4 razy częściej niż reszta społeczeństwa potrzebują wsparcia materialnego i finansowego. W Belgii samotni rodzice napotykają większe trudności w dostępie do opieki społecznej, medycznej i do rynku nieruchomości. Z kolei rynek pracy w Czechach bardzo rzadko oferuje zatrudnienie w niepełnym wymiarze godzin, co sprawia, że samotni rodzice wychowujący małe dzieci (a często także nie posiadający wyższego wykształcenia) nie mają możliwości podjęcia pracy, a jednocześnie cierpią z powodu niedostatecznego dostępu np. do państwowych przedszkoli, które są przepełnione. Podobnie wygląda sytuacja na rynku pracy w Luksemburgu, a także w Wielkiej Brytanii, gdzie 68 proc. samotnych rodziców należy do trzech najniżej opłacanych grup zawodowych.

Caritas Europe przypomina również, że rosnąca liczba samotnych rodziców wymaga nowej troski ze strony osób odpowiedzialnych za politykę społeczną w poszczególnych krajach. Odwołując się do danych Europejskiej Fundacji na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy, przypomina też, że 80 proc. młodych samotnych matek i 85 proc. ojców deklaruje chęć podjęcia zatrudnienia, jeśli tylko będą mogli wybrać odpowiednie dla swojej sytuacji godziny pracy. Oznacza to, że osoby te nie powinny być wykluczone z rynku pracy, a jedynie otrzymać możliwość dopasowania godzin zatrudnienia do obowiązków rodzicielskich.

Młodzi migranci i uchodźcy dyskryminowani względem rówieśników

Omawiając wyzwania z jakimi zmagają się młodzi mieszkańcy Europy, Caritas Europy przypomina, że w tym gronie znajdują się też młodzi migranci, przybywający do krajów europejskich. Według danych ESN/MPG z 2014 r. w większości krajów europejskich co drugi, albo co trzeci młody człowiek ma przeszłość migracyjną i częściej, niż rówieśnicy narażony jest na przerwanie edukacji i bezrobocie. W następstwie kryzysu migracyjnego różnice społeczne pomiędzy młodzieżą o korzeniach europejskich i pozaeuropejskich wciąż się pogłębia.

„Zarówno państwo, jak i społeczeństwo musi zadbać o równe szanse, które pozwolą wszystkim młodym ludziom rozwijać swoje aspiracje. Państwa muszą też wspierać osoby najbardziej narażone, także nowo przybyłych, pomagając im nadążyć za pozostałymi. Ponadto azyl jest podstawowym prawem człowieka i Europa musi sprostać swoim międzynarodowym zobowiązaniom i stać się społeczeństwem przyjaznym uchodźcom” – czytamy w raporcie. Odwołując się do danych zebranych przez Caritas w poszczególnych krajach, autorzy dokumentu podkreślają, że młodzi migranci bardzo często są narażeni na społeczne wykluczenie. Np. w Belgii młodzi, którzy mają przeszłość migracyjną, cierpią z powodu wykluczenia społecznego i kulturowego w szkołach, podczas szkoleń i na rynku pracy oraz nieruchomości. Podobnie sytuacja wygląda m.in. w Wielkiej Brytanii i Holandii.

***

Raport „Ubóstwo i wykluczenie wśród młodych ludzi” powstał w oparciu o badania 16 krajowych Caritas, przeprowadzone w Austrii, Belgii, Bułgarii, Czechach, Finlandii, Francji, Niemczech, Grecji, Irlandii, Włoszech, Luksemburgu, Malcie, Portugalii, Rumunii, Wielkiej Brytanii i na Cyprze. W odpowiedzi na każde ze zdiagnozowanych wyzwań, Caritas Europe postuluje konkretne rozwiązania oparte na 20 zasadach Europejskiego Filaru Praw Socjalnych. Wkrótce Caritas Europe opublikuje pełną treść raportu.

Dorota Abdelmoula (KAI) / Bruksela