Filozofia człowieka

Podręcznik, pomoc w pracy dydaktycznej - przedmowy

Roman Darowski

FILOZOFIA CZŁOWIEKA

Zarys problematyki. Antologia tekstów

ISBN: 978-83-7505-207-7

wyd.: WAM 2008

Spis treści
Przedmowa do I wydania (1995)	9
Przedmowa do III wydania (2002)	11
Wstęp do IV wydania (2008)	12
Literatura podstawowa	13
ZAGADNIENIA WPROWADZAJĄCE
1. Swoistość filozofii człowieka	15
2. Definicja filozofii człowieka	16
3. Pytania egzystencjalne	21
4. Filozofia człowieka a antropologia filozoficzna i inne nauki o człowieku	22
5. Metoda filozofii człowieka	24
6. Problematyka filozofii człowieka	25
7. „Być i mieć”	26
DZIEJE FILOZOFII CZŁOWIEKA
Wstęp	29
Starożytność	30
Średniowiecze	32
Czasy nowożytne	32
Filozofia człowieka w głównych kierunkach filozofii współczesnej	36
Wstęp	36
Neopozytywizm	37
Filozofia analityczna	39
Fenomenologia	40
Egzystencjalizm	44
Filozofia dialogu	45
Marksizm	46
Filozofia chrześcijańska	47
Uwagi końcowe	56
GŁÓWNE PROBLEMY FILOZOFII CZŁOWIEKA
1. Człowiek a świat zwierząt	59
Mimo że człowiek wykazuje duże zewnętrzne podobieństwo do niektórych zwierząt, to jednak jest w świecie istotą wyjątkową, której podstawową cechą jest otwarcie poznawcze i wolitywne na wszelki byt.
2. Cielesność człowieka	64
Pierwiastek materialny stanowi istotny współczynnik człowieczeństwa i przejawia się w różnych jego fizycznych właściwościach. Pierwiastek duchowy zaś organizuje pierwiastek materialny człowieka.
3. Pierwiastek duchowy człowieka	69
Analiza czynności rozumu i woli świadczy o substancjalnej niematerialności duszy ludzkiej. Niematerialność ta jednak nie jest doskonała, gdyż niektóre przejawy dynamizmu duszy są zewnętrznie zależne od materii.
4. Śmierć i nieśmiertelność	80
Człowiek jako całość podlega wprawdzie śmierci, ale jego istotny element: dusza — dzięki swej duchowości — istnieje dalej, gdyż jest nieśmiertelna.
5. Struktura umysłu ludzkiego i proces poznania umysłowego	86
Poznanie ludzkie polega na intencjonalnym przyjęciu przedmiotu przez umysł w procesie, w którym można wyróżnić fazę czynną i bierną.
6. Wolność ludzka	90
Analiza poznania ludzkiego i czynności woli wykazuje, że człowiek przy podejmowaniu decyzji i w postępowaniu jest wolny. Jest to wolność podejmowania lub zaniechania działań, a w przypadku ich podjęcia — wolność określania ich treści.
7. Stosunek pierwiastka duchowego do materialnego	97
Związek pierwiastka duchowego i materialnego w człowieku najtrafniej wyjaśnia teoria jedności substancjalnej. Według tej teorii dusza stanowi formę substancjalną ciała ludzkiego.
8. Osoba ludzka oraz jej prawa i obowiązki	104
Pierwiastek duchowy i materialny tworzą jedną substancję, jedną naturę i jedną osobę ludzką, która jest ostatecznym podmiotem wszystkich działań. Stanowi też podstawę godności człowieka oraz przysługujących mu praw i ciążących na nim obowiązków.
9. Pochodzenie człowieka	111
Człowiek jako byt kompletny nie mógł powstać wskutek samych dynamizmów mineralnych, roślinnych lub zwierzęcych. Możliwość powstania drogą ewolucji „samego ciała ludzkiego”, tzn. bez sfery intelektualnej i związanej z nią wolności, jest sprawą sporną.
10. Człowiek a świat wartości	115
Człowiek urzeczywistnia sens własnego bytowania przez harmonijny rozwój wszystkich swych możliwości, co dokonuje się przez realizację różnorodnych wartości.
11. Człowiek twórcą kultury	123
Człowiek jest twórcą kultury i równocześnie jej odbiorcą. Działalność kulturowa, właściwa tylko człowiekowi, stanowi podstawową dziedzinę aktywności ludzkiej w świecie.
12. Człowiek istotą historyczną	129
Człowiek jest istotą historyczną. Istnieje i działa w dziejach, od których zależy i które równocześnie współtworzy.
13. Człowiek istotą dialogiczną	134
Człowiek jako osoba jest istotą zwróconą ku drugiemu człowiekowi, ku innym ludziom, jest istotą dialogiczną. W dialogu z innymi ludźmi może siebie pełniej odkrywać, rozumieć i urzeczywistniać.
14. Człowiek istotą społeczną	138
Człowiek jest istotą społeczną, dlatego swoje człowieczeństwo może w pełni urzeczywistniać tylko wspólnie z innymi ludźmi. Przejawia się to w tym, że jest otwarty na innych ludzi, potrzebuje ich i wraz z nimi tworzy różne formy społeczności.
15. Człowiek istotą religijną	141
Człowiek jako byt świadomy i wolny, wobec faktu własnej niewystarczalności, a równocześnie świadom własnej transcendencji, poszukuje Bytu Absolutnego (Boga) i może wejść z nim w dialog, który bywa nazywany religią.
16. Człowiek — Absolut?	146
ANTOLOGIA TEKSTÓW NA TEMAT CZŁOWIEKA
Szczegółowy spis treści — zob. na początku Antologii,	s. 150-151
Table of contents / Theses	281
Table des matieres / Theses	285
Indeks osób i ważniejszych pojęć	289
Index of Names and Subjects	289
Index des noms de personnes et sujets traités	289

PRZEDMOWA DO I WYDANIA

Czasy, w których żyjemy, cechuje wzrost świadomości, że każdy człowiek ma prawo być twórcą własnego losu zarówno obecnie, jak i na dalszą przyszłość. I chociaż prawda ta daleka jest jeszcze od powszechnej realizacji, to jednak rezygnacja z niej byłaby równoznaczna z niewiernością wobec człowieka, wobec jego wartości i godności przysługującej mu jako osobie ludzkiej.

Równocześnie jednak zauważa się dużą niepewność i wielką rozbieżność zapatrywań na to, kim jest człowiek. Dlatego istnieje pilna potrzeba refleksji nad człowiekiem w celu dokładniejszego poznania go we wszystkich jego wymiarach i aspektach. Istnieje potrzeba poszukiwania prawdy o człowieku. W tym względzie panuje niemal powszechna zgoda: człowiek powinien znajdować się w centrum zainteresowań ludzkich.

Niniejsza książka włącza się do tego właśnie nurtu refleksji nad człowiekiem. Pragnie służyć ludziom poszukującym prawdy o człowieku. W sposób szczególny kieruje się do studentek i studentów Wydziału Filozoficznego TJ w Krakowie, dla których Autor od wielu lat prowadzi wykłady z filozofii człowieka.

Obecny zarys jest pomyślany przede wszystkim jako pomoc w pracy dydaktycznej, jako skrót materiału wykładanego studentom, by im ułatwić korzystanie z wykładów i zaoszczędzić trudu notowania, które bywa uciążliwe i często rozprasza uwagę.

Przedstawiając zagadnienia filozofii człowieka, można to robić w różny sposób. Najczęściej stosuje się metodę opisową: przedstawia się kolejno różne dziedziny ludzkiego bytowania, wyciągając z nich — zwykle na końcu — pewne wnioski o charakterze ogólnym, filozoficznym. W języku polskim istnieje już spora liczba prac (podręczników) z filozofii człowieka, które cechuje takie właśnie ujęcie.

W naszych rozważaniach — nawiązując do tradycji — idziemy nieco inną drogą. W części zasadniczej tej publikacji (po zagadnieniach wstępnych i wprowadzających oraz po przedstawieniu dziejów filozofii, zwłaszcza filozofii człowieka) — w części: Główne problemy filozofii człowieka — stosujemy metodę tetyczną (tezową). Polega ona na tym, że podstawowe zagadnienia filozofii człowieka są formułowane w postaci twierdzeń (tez), które następnie są mniej lub bardziej szczegółowo rozwijane. To rozwinięcie i opracowanie tezy zawiera zwykle (choć nie zawsze) następujące elementy: stan zagadnienia, podział, wyjaśnienie pojęć, stanowiska lub opinie na dany temat oraz argumentację (dowody) udowadniającą poszczególne części (poszczególne twierdzenia) zawarte w tezie sformułowanej na początku. Dowody rozumie się tutaj szeroko; nieraz jest to tylko racja za danym twierdzeniem.

Takie podejście do omawianych problemów zapewnia im — jak sądzę — większą przejrzystość, jasność i precyzję. Pokazuje też jaśniej, za jakimi rozwiązaniami opowiada się Autor.

Przy opracowywaniu poruszanych tutaj zagadnień korzystałem zwłaszcza — obok pozycji wymienionych w bibliografii — z następujących książek moich współbraci zakonnych, w tym dwu Polaków: Paolo Dezza, Filosofia, 9a edizione, Roma 1993, ss. 222; Paweł Siwek, Psychologia metaphysica. Editio septima aucta et emendata, Roma 1965, ss. 651; Jerzy Szaszkiewicz, La filosofia dell'uomo, 2a edizione coretta e completata, Roma 1989, ss. 345.

Kraków, w czerwcu 1995

PRZEDMOWA DO III WYDANIA

Spory nakład pierwszego wydania tej książki rozszedł się w niespełna rok. Dlatego już w 1996 r. trzeba ją było wydać ponownie w wersji prawie nie zmienionej. Korzystali z niej m.in. studentki i studenci obu ówczesnych Sekcji Wydziału Filozoficznego Towarzystwa Jezusowego w Krakowie: Filozofii Systematycznej oraz Pedagogiki Religijnej, dla których do dzisiaj prowadzę wykłady filozofii człowieka. Od 1999 r. jednak dawne Sekcje stanowią osobne Wydziały w obrębie uczelni, której struktura i nazwa uległy zmianie. Teraz nazywa się ona: Wyższa Szkoła Filozoficzno- Pedagogiczna Ignatianum.

Obecne, III wydanie znacznie różni się od wydań poprzednich; ma prawie dwa razy większą objętość. Obok wielu uzupełnień (np. na temat postmodernizmu) i uściśleń w różnych miejscach książki — do części: Zagadnienia wprowadzające włączyłem nowy paragraf pt. „Być i mieć”, a w części: Główne problemy filozofii człowieka zamieściłem nowy rozdział pt.: Człowiek istotą religijną. Oprócz tego książka zawiera nową, obszerną część: antologię tekstów filozoficznych na temat człowieka.

Wybór tekstów o człowieku pomyślany jest jako uzupełnienie problematyki poruszanej w książce. Umożliwia on nadto czytelnikom bezpośredni kontakt z tekstami niektórych, wybitnych filozofów, takich jak: Arystoteles, Augustyn, Tomasz z Akwinu, Kartezjusz oraz kilku nowszych i współczesnych.

W języku polskim istnieje już kilka antologii tekstów filozoficznych, w tym także antropologicznych, m.in.: Marek Jędraszewski, Antropologia filozoficzna. Prolegomena i wybór tekstów, Poznań 1991; Ireneusz Bittner, Współczesna antropologia filozoficzna. Typologia nurtów. Prezentacja stanowisk. Wybór tekstów, Łódź 1999.

Niniejsza antologia przyjmuje jednak nieco inne kryteria doboru tekstów, m.in. więcej uwagi poświęca współczesnej myśli polskiej, zamieszcza więcej tekstów filozoficzno-prawnych (prawa i obowiązki / powinności człowieka) oraz wprowadza dział tekstów „mądrościowych”, tj. skłaniających do refleksji, „dających do myślenia”, uczących mądrości życiowej.

Kraków, Nowy Rok 2002

WSTĘP DO IV WYDANIA

W tym wydaniu wprowadziłem kilkadziesiąt zmian, uściśleń i uzupełnień, przeważnie niewielkich, które jednak ułatwiają zrozumienie poruszanych zagadnień. Potrzeba ulepszeń pojawiała się podczas dyskusji prowadzonych na te tematy w różnych środowiskach, zwłaszcza podczas zajęć dydaktycznych.

Modyfikacje i uzupełnienia dotyczą w szczególności: definicji człowieka jako animal rationale, metody filozofii człowieka, filozofii chrześcijańskiej (m.in. geneza, charakterystyka niektórych nurtów, zwłaszcza suarezjanizmu, czołowi przedstawiciele tomizmu w Polsce), etycznego wymiaru ludzkiej działalności oraz ateizmu. Nowością jest syntetyczne opracowania zagadnienia: Człowiek — Absolut?

Pod koniec części Dzieje filozofii człowieka zamieściłem podstawowe informacje o współczesnym ruchu filozoficznym w Polsce. W odpowiednich miejscach części systematycznej dodałem odsyłacze do Antologii. W samej zaś Antologii tekstów wprowadziłem kilka poprawek i uzupełnień oraz dodałem nowy tekst: Władysław Stróżewski, Wolność i wartość.

W bibliografii pominąłem kilkanaście dawniejszych publikacji, zastępując je nowszymi. W kilku przypadkach zaś podałem nowsze wydania figurujących tam książek. Zmodyfikowałem też indeks. Za uwagi i sugestie, które przyczyniły się do ulepszenia tego opracowania, serdecznie dziękuję moim studentkom i studentom oraz innym czytelnikom wcześniejszych wydań tej książki.

Kraków, 12 VIII 2008

Autor

opr. aw/aw

« ‹ 1 › »

oceń artykuł