Dziecko w przedszkolu

Teresa Melzer

Dziecko w przedszkolu

Przedszkole, będąc pierwszym stopniem systemu szkolnego, jest drugim – obok rodziny – pod względem znaczenia środowiskiem wychowawczym.

Celem wychowania przedszkolnego (Podstawa programowa wychowania przedszkolnego i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych) jest wspomaganie i ukierunkowywanie rozwoju dziecka zgodnie z jego wrodzonym potencjałem i możliwościami rozwojowymi w relacjach ze środowiskiem społeczno-kulturowym i przyrodniczym. Wynikające z powyższego celu zadania, dostosowane do potrzeb i możliwości rozwojowych dziecka, nauczyciel realizuje w ramach określonych obszarów edukacyjnych: poznawanie i rozumienie siebie i świata; nabywanie umiejętności przez działanie; odnajdywanie swojego miejsca w grupie rówieśniczej, wspólnocie; budowanie systemu wartości. Do głównych zadań wychowania w procesie uspołecznienia dzieci należy: budzenie wrażliwości emocjonalnej i świadomości moralnej, rozwijanie takich cech charakteru jak: życzliwość, uczciwość, obowiązkowość; wzmacnianie więzi uczuciowej z rodziną; wyrabianie samodzielności, umiejętności współdziałania i działania na rzecz innych; wdrażanie do przestrzegania zasad życia zbiorowego i szacunku do pracy; rozwijanie aktywności społecznej; wzmacnianie więzi ze środowiskiem; rozwijanie uczuć patriotycznych.

Dziecko przekraczając po raz pierwszy próg przedszkola staje w obliczu zupełnie nowej dla niego sytuacji i nowych nieznanych mu zadań. Tu być może po raz pierwszy styka się z grupą rówieśniczą, czyli osobami w tym samym lub przybliżonym wieku, które odczuwają i działają wspólnie. Sytuacje, w jakich dziecko nabywa wiedzę o swoich właściwościach, mogą być organizowane przez: samo dziecko (aktywność eksploracyjna), osoby dorosłe (oddziaływanie wychowawcze), grupę rówieśniczą (spontaniczne oczekiwania wobec dziecka). Z kolei spostrzeganie grupy rówieśniczej może mieć charakter: identyfikacji (tożsamość nastawień poznawczych); przeciwstawiania; „utylitaryzm” (uprzedmiotowiony charakter spostrzegania); „rozszczepianie standardów” (spostrzeganie innych w kategoriach odmiennych). Sposób spostrzegania rówieśników uzależniony jest od doświadczeń indywidualnych dziecka, czyli wychowania w grupie od wczesnych faz rozwoju, typowości doświadczeń, poziomu lęku czy też skłonności do reakcji lękowych, sposobu oceniania dziecka przez rodziców¹.

Wpływ na proces uspołecznienia dziecka wywierają jego kontakty zabawowe z rówieśnikami. Szczególnie znaczącą rolę odgrywają one w wieku przedszkolnym, zwanym wiekiem zabawy. Istnieją różne rodzaje zabaw, spełniających określoną funkcję w procesie socjalizacji dziecka: równoległe (bawią się nie razem, lecz obok siebie), wspólne (wykonywanie razem pewnych czynności dziecięcych), zespołowe (podział ról i związane z nimi czynności zabawowe). Ze względu na treść wyróżnia się zabawy: konstrukcyjne, tematyczne (dają dużo okazji do nawiązywania kontaktów społecznych), ruchowe, dydaktyczne.

W przedszkolu często spotyka się dzieci charakteryzujące się brakiem odporności na sytuacje trudne oraz trudnościami w podporządkowaniu się normom (nakazom, zakazom). Sytuacje te wynikają ze specyfiki wychowania zespołowego, zróżnicowania temperamentów, przyzwyczajeń i nawyków wynoszonych przez dzieci z domu rodzinnego. Niedojrzałość społeczna idzie często w parze z brakiem dojrzałości emocjonalnej, uzewnętrznionej w reakcjach lękowych, obojętności umysłowej, w postaci przesadnego poczucia zależności, w braku poczucia bezpieczeństwa. Za niezwykle niebezpieczną uznać należy postawę społecznej bierności, która komplikuje przystosowanie do nowych wymagań i sytuacji². Dzieci zahamowane przystosowują się do grupy społecznej poprzez wycofanie się z niej. Unikają kontaktów lub podporządkowują się. Są to dzieci wrażliwe, których uczucia łatwo zranić, są lękliwe przy nawiązywaniu kontaktów³.

W procesie uspołecznienia bardzo ważną rolę odgrywają czynności samoobsługowe i użyteczne, gdyż stwarzają wiele okazji do współdziałania i spieszenia z pomocą.

Dynamika życia grupowego powoduje też różnicowanie się pozycji dzieci w grupie. Osoba, która posiada wysoką pozycję to „przywódca”, który często inicjuje i organizuje zabawę. Przywódców można podzielić na dwie kategorie:

1) autokratyczni – despotyczni, są tyranami, przewodzą tylko siłą;

2) demokratyczni – bardzo troszczą się o uczucia i zainteresowania członków grupy.

Na pozycję dziecka w grupie ma również wpływ odmienny rozwój psychosomatyczny. Niepełna sprawność powoduje, że dzieci różnią się od swych rówieśników. Ich odmienność sprawia często negatywne reakcje środowiska społecznego. Dzieci te bywają odrzucone przez otoczenie najbliższe, jak i dalsze – rówieśników. To jeszcze bardziej utrudnia ich przystosowanie się do otoczenia, a dziecko świadome swej odmienności dodatkowo ogranicza swe kontakty. Inny czynnik to mowa – znaczne zaburzenia wpływają negatywnie na rozwój sfery emocjonalno – społecznej. Często odizolowanie dziecka przez grupę jest spowodowane zdemoralizowaniem rodziny, a także sądem rodziców innych dzieci4. Pozycje poszczególnych dzieci w grupach przedszkolnych mogą się zmieniać wielokrotnie. Wiąże się to ze zmianą aktywności, bądź jednorazowego sukcesu lub porażki.

Stymulatorami społecznego rozwoju dzieci w postępowaniu wychowawczym rodziców i nauczycieli są: aprobata – narzędzie kierowania procesem socjalizacji; kara (przegrywa z aprobatą) – krótkotrwałe skutki; rozbudzenie uczuć społecznych przez udzielanie pomocy (odwiedzanie chorych dzieci, opiekowanie się zwierzętami lub roślinami); bajki i baśnie – bohaterowie to modele zachowań prospołecznych (współdziałania przeciw złu).

Obowiązkiem rodziców jest na stałe zaangażować się w kształtowanie charakteru dzieci, po to by osiągnęły duchową dojrzałość. Wyraża się ona między innymi zdolnością do przyjaźni, życia małżeńskiego, wychowania swoich dzieci, zawiązania prawdziwych kontaktów z innymi, pokonania życiowych trudności i cierpień, przeżywając życie szczęśliwie i spełniając swoją misję w świecie.

Teresa Melzer – nauczycielka w Szkole Podstawowej w Wilkasach koło Giżycka

Przypisy:

1 Por. H. Sawicka, Percepcja siebie i grupy rówieśniczej przez dzieci, , [w:] Psychologia w służbie człowieka,Z. Ratajczak (red.), PWN, Warszawa 1980, s. 47.

2 Por. W. Krawczyk, O społecznym rozwoju sześciolatków, „Wychowanie w Przedszkolu”, 1998, nr 6, s. 417.

3 Por. B. Wlaźnik, Od czego zależy pozycja dziecka w grupie?, „Wychowanie w Przedszkolu”, 1997, nr 7, s. 506. 4. op. cit.

opr. aś/aś