Samowychowanie w nauczaniu Jana Pawła II

pod red. Krystyny Chałas

WYCHOWANIE KU WARTOŚCIOM W ŚWIETLE NAUCZANIA JANA PAWŁA II

Elementy teorii i praktyki - tom III

ISBN: 978-83-7442-430-1

wyd.: Wydawnictwo JEDOŚĆ 2007

S. Beata Kołek Ks. Adam Spalek

2. Samowychowanie w ujęciu Jana Pawła II drogą wprowadzania w świat wartości

Samowychowanie w nauczaniu Jana Pawła II

Jan Paweł II w miejsce paradygmatu edukacji kształcącej wedle określonego wzorca, modelu czy ideału - edukacji przedmiotowej - proponuje paradygmat edukacji podmiotowej, w której mająbyć tworzone warunki do integralnego rozwoju osoby. Wychowanie osobowe jest związane z pełnym uszanowaniem atrybutów osoby wychowanka. Wychowanie do wartości — jako wychowanie osobowe - traktowane jest jako spotkanie osób. Kierunek procesów wychowawczych określony jest istotą spotkania człowieka z człowiekiem, mistrza-wychowawcy i ucznia-wychowanka. Cechą tego stylu jest dwupodmiotowość. Z tego powodu należy w procesie wychowania rozwijać wrażliwość na innego człowieka, rozbudzać w wychowanku postawę altruizmu⁴⁰. Stąd papież podkreślał, że w wychowaniu chodzi głównie o to, ażeby "człowiek stawał się coraz bardziej człowiekiem - o to ażeby bardziej «był», a nie tylko więcej «miał» - ażeby poprzez wszystko, co «ma», co «posiada», umiał bardziej i pełniej być człowiekiem"⁴¹, to znaczy być nie tylko z drugimi, ale i dla drugich. Wychowanie służy uczłowieczeniu człowieka: "człowiek, będąc człowiekiem od pierwszej chwili swego poczęcia w łonie matki, uczy się być człowiekiem - i ta podstawowa wiedza utożsamia się z wychowaniem"⁴².

W doktrynie Jana Pawła II samowychowanie integralnie związane jest z wychowaniem i stanowi "normę personalistyczną", która przede wszystkim uwrażliwia na wielkość i godność każdego człowieka jako osoby⁴³. Pedagogika personalistyczna przyjmuje za główne zadanie wprowadzenie wychowanka w świat wartości i przygotowanie go do ich poznania, zrozumienia i wyboru. Owe wartości stanowić winny podstawę oceny rozmaitych zjawisk, a następnie kryterium przy podejmowaniu właściwych decyzji zgodnych z nimi, a także pozwalających "być sobą"⁴⁴. Ma się to dokonywać na drodze ciągłego samowycho-wywania do prawdziwego człowieczeństwa.

Człowiek jest bytem świadomym siebie. Jego pierwszą cechą trans-cendującą bytowość jest samoprzeżywanie. W człowieku ujawnia się rozumna świadomość, wraz z niąpodąża doświadczenie wolności. Jako ktoś wolny, sam o sobie stanowi. Papież mówi, że "stanowić można tylko o tym, co się realnie posiada"⁴⁵. Człowiek zatem musi sam mieć świadomość przynależności do samego siebie. Jako osoba, wychowanek jest zdolny do aktów doświadczania samego siebie, może sobą kierować. Praca nad sobą, której się podejmuje prowadzi do samowychowania. Jan Paweł II podkreśla, że proces wychowawczy powinien prowadzić do fazy, która nastaje wtedy, gdy po osiągnięciu pewnego stopnia dojrzałości psychofizycznej człowiek zaczyna wychowywać się sam. Stwierdza dalej, że z biegiem czasu to samowychowanie przerośnie poniekąd proces wychowawczy, a młody człowiek spotka w swoim życiu nowe osoby i nowe środowiska, w szczególności nauczycieli i kolegów w szkole, którzy zaczną odgrywać w jego życiu wpływ wychowawczy, dodatni lub ujemny⁴⁶.

Niewątpliwie proces samowychowania w zasadniczej mierze potwierdza to, co dokonało się w dziecku poprzez wychowanie w rodzinie i w szkole. Jednak działania pedagogiczne rodziców i instytucji mogą być zniweczone, jeżeli wychowanek sam nie podejmie dzieła swego wychowania. Wychowanie w szkole i rodzinie dostarcza jedynie narzędzi do samowychowania. "W dziele wychowania niektóre przekonania okazują się szczególnie konieczne i płodne. Przede wszystkim przekonanie o tym, że prawdziwą i skuteczną formację można zapewnić tylko wtedy, gdy każdy podejmie i będzie rozwijać odpowiedzialność za własną formację. Odpowiedzialność ta przybiera zasadniczo postać samowychowania"⁴⁷. Człowiek jest wychowawca samego siebie, gdy podejmuje wysiłek "urzeczywistniania swego człowieczeństwa". Powoduje to, że staje się rzeczywiście tym, kim naprawdę jest — "urzeczywistnieniem obrazu Boga", którym się staje w momencie stworzenia.

W definicji samowychowania Jana Pawła II bytują określone wartości. Do nich należą: wartość człowieka, wartość chrześcijanina, zdolności i uzdolnienia oraz powołanie do świętości.

Człowiek w pełni wychowany, dojrzały, jest w stanie wychowywać sam siebie, kształtować swoje życie dzięki myśleniu i kierować swoim rozwojem. Człowiek ze swoją rozumnością jest jednostką wolną, autonomiczną w stosunku do wszelkich bytów nierozumnych i przyrody. Istnieje w sobie i dla siebie. Kształtuje swoją samoświadomość, która w jedności z jego autonomią prowadzi do wolności i odpowiedzialności, czyli człowiek zaczyna się sam o siebie troszczyć, staje się swoim wychowawcą. "Prawda ta -jak poucza nas Jan Paweł II - posiada podstawowe znaczenie dla samowychowania, autorealizacji, rozwijania w sobie człowieczeństwa, a zarazem życia Bożego, zaszczepionego na chrzcie świętym i w sakramencie bierzmowania"⁴⁸.

Samowychowanie jest zagadnieniem wieloaspektowym, zmierza ono "do tego, aby bardziej «być» człowiekiem i chrześcijaninem, aby odkrywać i rozwijać w sobie talenty otrzymane od Stwórcy i realizować właściwe każdemu powołanie do świętości"⁴⁹. Na krakowskich Błoniach 18 sierpnia 2002 r., Jan Paweł II wzywał: "aby przyjść z pomocą- zwłaszcza młodym - zagubionym na drogach swojego rozwoju"⁵⁰. Jest to nowy aspekt wychowawczy w naprowadzaniu młodego człowieka na właściwy proces samowychowania, który winien być uwzględniony przede wszystkim w pracy opiekuńczo-wychowawczej z polską młodzieżą szukającą swojego miejsca w społeczeństwie.

⁴⁰ Zob. S. Chrobak, Koncepcja wychowania personalistycznego w nauczaniu Karola Wojtyły - Jana Pawła II, Warszawa 1999, s. 49-51.

⁴¹ Jan Paweł II, W imię przyszłości kultury. Przemówienie w UNESCO, Paryż 02 VI 1980, w: Wiara i kultura, Rzym - Lublin 1988, s. 58-59.

⁴² Jan Paweł II, Przyszłość człowieka to sam człowiek. Homilia, Monte Sameiro 15 V 1982.

⁴³ S. Urbański, Wprowadzenie, w: Wychowanie w nauczaniu Jana Pawła II (1978-1999), Warszawa 2000, s. 9; zob. T. Bilicki, Dziecko i wychowanie w pedagogii Jana Pawła II, Kraków 2000, s. 26-28.

⁴⁴ W. Furmanek, Podstawowe kierunki przemian w polskiej dydaktyce jako wyznacznik rozwoju dydaktyki techniki, w: Problemy współczesnej dydaktyki techniki, W. Furmanek W. Walat (red.), Rzeszów 2003, s. 25.

⁴⁵ K. Wojtyła, Osoba i czyn..., dz. cyt, s. 152.

⁴⁶ Zob. Jan Paweł II, List do rodzin Gratissimam sane, s. 16.

⁴⁷ Jan Paweł II, Adhortacja Christifideles laici, s. 63.

⁴⁸ Jan Paweł II, Homilia w czasie liturgii słowa skierowana do młodzieży zgromadzonej na placu Mickiewicza, Poznań 03 VI, w: tenże, Pielgrzymki do Ojczyzny, Kraków 1999, s 921

⁴⁹ Tamże.

⁵⁰ Jan Paweł II, Bóg bogaty w miłosierdzie, w: Jan Paweł II w Polsce. 16-19 VIII 2002. Przemówienia i homilie, Michalineum 2002, s. 52.

opr. aw/aw