W Gazie

Gaza kojarzy się nam dziś głównie z dramatycznymi obrazami walk i zamachów terrorystycznych. Ale w czasach biblijnych było to jedno z najważniejszych miast na śródziemnomorskim wybrzeżu Palestyny. Jest to jedno z najstarszych miast na świecie i liczy sobie prawie pięć tysięcy lat. Łagodny klimat i obfitość podziemnych źródeł wody sprawiały, że ludzie osiedlali się tu od zarania dziejów.

Przez Gazę przebiegał bardzo stary szlak prowadzący z Egiptu na północ, do Syrii. Tu kończył się także inny szlak, biegnący aż z Półwyspu Arabskiego. Gaza była jednocześnie bramą do Palestyny i punktem wyjściowym pustynnej drogi nad Nil. Gaza była także ważnym przystankiem dla statków płynących na północ, do Libanu. Właśnie dlatego, przez tysiące lat walczyły o nią różne imperia. Już 3000 lat przed Chr. Egipcjanie założyli w tej okolicy małą twierdzę, która miała pilnować ich handlowych interesów. W ciągu trzeciego tysiąclecia przed Chrystusem miasto było na przemian zasiedlane i opuszczane, zgodnie z rytmem koniunktur handlowych i zmian klimatycznych. Kiedy około 1650 r. przed Chr. Hyksosi podbili Egipt, Gaza weszła w skład ich państwa. Około 1500 lat przed Chr. Egipcjanie zrzucili jarzmo okupanta i pognali Hyksosów na północ. Po drodze oblegli i zniszczyli Gazę. Na jej miejscu powstało kolejne miasto, tym razem pełniące funkcję stolicy egipskiej prowincji.

Bogactwo i upadek

Gaza pozostała pod władzą faraonów prawie czterysta lat. Ale w XII wieku przed Chr. wschodnią część basenu Morza Śródziemnego dotknął polityczny i militarny kataklizm. Najazdy tzw. Ludów Morza, pochodzących z obszaru egejskiego i Europy zniszczyły dziesiątki bogatych dotąd miast i portów. Potężne imperia upadły, a handel i komunikacja na jakiś czas zupełnie się załamały. Wybrzeże Palestyny najechali i zajęli przybysze znad Morza Egejskiego, czyli Filistyni. Świadczy o tym także wzmianka w biblijnej Księdze Powtórzonego Prawa: „(...) W ten sposób i Chiwwitów, zamieszkujących miejscowości aż do Gazy, wytracili Kaftoryci, którzy przybyli z Kaftor, by się na ich miejscu osiedlić” (Pwt 2, 23). Nazwą Kaftor starożytni Izraelici określali wyspę Kretę, co jednoznacznie wskazuje na pochodzenie najeźdźców, którzy wybili miejscową ludność i zagarnęli jej terytoria. Gaza stała się szybko jednym z najbogatszych i najpotężniejszych miast filistyńskich. Filistyni szybko weszli w konflikt ze słabszymi Izraelitami. Posiadali żelazne uzbrojenie, którym nie dysponowali Izraelici i byli bogatsi od Narodu Wybranego. Według Księgi Sędziów to właśnie w Gazie został uwięziony i oślepiony hebrajski bohater Samson, który zburzył potem tutejszą świątynię Dagona, grzebiąc zarówno zgromadzenie możnych Filistynów, jak i siebie (Sdz 16, 21-30). Przez krótki czas Gaza miała podlegać zjednoczonemu królestwu Dawida i Salomona.

Po śmierci Salomona Palestynę najechał egipski faraon Szeszonk pierwszy i oprócz wielu innych miast złupił także Gazę. Potem podporządkowali ją sobie Asyryjczycy. Mimo tych perturbacji, aż do VIII w. przed Chr. Gaza pozostała miastem filistyńskim, a jako taka budziła niechęć Izraelitów. Prorok Amos zapowiadał groźnie: „Ześlę więc ogień na mury Gazy, i strawi on jej pałace” (Am 1, 7). Wtórował mu Sofoniasz, mówiący o rychłym upadku największych miast Filistei: „Bo Gaza będzie opuszczona, Aszkelon zaś w pustynię się obróci, Aszdod w południe wypędzą i Ekron będzie zburzony” (So 2, 4).

Z rąk do rąk

W 609 roku przed Chr., kiedy upadło Imperium Asyryjskie, Gaza ponownie przeszła w ręce Egipcjan, ale tym razem na krótko. Wkrótce zajęli ją Babilończycy. W czasach Imperium Perskiego Gaza wyrosła na wielkie centrum handlu i poważny ośrodek miejski, który grecki historyk Herodot porównywał z największymi metropoliami Azji Mniejszej. Grecy założyli w tutejszym porcie faktorię handlową i sprzedawali swoją ceramikę i inne towary. Do miasta przybywały karawany z Jemenu, przywożące kadzidło, mirrę i przyprawy. Gaza była na wpół niezależnym miastem i biła własną monetę, wzorowaną na ateńskiej. W 332 r. przed Chr. Aleksander Macedoński zburzył tą kwitnącą osadę i sprzedał jej mieszkańców w niewolę. Na jej miejscu założył kolonię zamieszkaną przez greckich i beduińskich osadników. Po jego śmierci Gaza stała się obiektem konfliktu między egipską dynastią Ptolemeuszy, a panującymi w Azji Seleucydami. Wiele razy przechodziła z rąk do rąk, a jej przedmieścia były obszarem zaciętych walk. W 143 r. przed Chr. miasto zniszczyli powstańcy żydowscy Jonatana Machabeusza, realizując po raz kolejny groźby zawarte w proroctwie Amosa. Kiedy Palestynę podbili Rzymianie, włączyli miasto do prowincji Syrii i podnieśli je po raz kolejny z ruin. Ale już w czasie pierwszego powstania żydowskiego, ten kwitnący port i ośrodek handlu został zburzony przez rebeliantów. Po raz kolejny Gaza podniosła się z ruin za panowania cesarz Hadriana, który odwiedził miasto w 130 roku po Chr.

Przez długi czas Gaza była silnym ośrodkiem kultu pogańskiego. Znajdowała się tu słynna świątynia Zeusa Marnasa, bóstwa pochodzącego z Krety. To na drodze prowadzącej do Gazy Filip spotkał i nawrócił dworzanina etiopskiego, a później głosił Ewangelię w miastach Filistei (Dz 8, 25-40). Mimo to, w mieście przez długi czas zamieszkiwały tylko malutkie grupki chrześcijan, Żydów i Samarytan. W IV w. po Chr. działał tu słynny mnich i pustelnik, św. Hilarion z Gazy. Kiedy Imperium Rzymskie przyjęło chrześcijaństwo jako religię oficjalną za sprawą cesarza Teodozjusza Wielkiego, Gaza nadal pozostawała pogańska. Kiedy cesarz w 401 roku po Chr. zakazał bałwochwalstwa, w mieście wybuchły zamieszki. Ostatecznie świątynia Marnasa została zburzona, a na jej miejscu św. Porfiriusz, biskup Gazy, wybudował okazałą bazylikę. Jednak już w 637 roku po Chr. Gazę podbiła arabska armia. Dopiero w 1100 roku krzyżowcy zdołali odbić miasto z ich rąk. Gaza miała jeszcze wiele razy zmieniać właściciela.

opr. mg/mg