Examina Novitiorum

Wstęp i opracowanie Justyna Łukaszewska-Haberkowa EXAMINA NOVITIORUM (EGZAMINY NOWICJUSZY) JEZUITÓW Z BRANIEWA Z LAT 1569-1574 ISBN: 978-83-7505-560-3 wyd.: WAM 2013

Wybrane fragmenty Wstęp Egzamin kandydacki Pytania dodatkowe Zasady wydania. Uwagi edytorskie EXAMINA NOVITIORUM Maciej Chalkovius Jerzy Budziski Franciszek Fabricius Jan Urbanus Maciej Oscziegala

Wstęp

Powołanie do życia w zakonie wymaga wyraźnie sformułowanej decyzji. Niezależnie od tego, które zgromadzenie czy wspólnotę, ktoś wybiera. Kierując się koniecznością jasno określonej decyzji, niektóre z zakonów wystawiają kandydata na nowicjusza na swego rodzaju próbę, np. odsyłając go z nakazem powrotu po upływie określonego czasu. Naturalnie takie postępowanie służy utrwaleniu powołania, choć bywa niekiedy trudnym doświadczeniem.

Towarzystwo Jezusowe, choć nie jest zakonem o bardzo ścisłej regule, w II tomie „Instytutu Towarzystwa Jezusowego”¹ wyraźnie zaznacza, że od kandydata na nowicjusza wymaga się zdecydowanego powołania do życia zakonnego jako jezuity. Jako pomoc w rozeznaniu, czy ktoś do tego się nadaje, służy egzamin sprawdzający. W związku z tym, że wstąpienie do zakonu nie zawsze jest tożsame z konkretnie postrzeganą rolą, funkcją czy zadaniem, na różnych etapach rozwoju duchowego nowicjuszy poddaje się różnym egzaminom: przed przyjęciem do zakonu, przed złożeniem ślubów (zarówno przez kleryków jak i braci), po zakończeniu kolejnych lat nauki w seminarium, przed złożeniem ostatnich ślubów, przed święceniami oraz w innych szczególnych chwilach, np. przed wysłaniem na misje zagraniczne, przed otrzymaniem stopnia doktora, przed nominacją na przełożonego².

Niezwykle szczegółowe badanie kandydata do zakonu odbywało się według zasad określonych w ordynacji przez wizytatora Giovanniego (Jana) Argenti, które zostały zatwierdzone przez generała Klaudiusza Akwawiwę³. Stało się to pod koniec XVI wieku. Zgodnie z kwestionariuszem kandydatowi należało zadać 14 pytań: o pochodzenie, wiek, wyznanie, rodzeństwo, odebraną naukę i dotychczasową pracę, przebyte choroby, rozeznanie powołania oraz znajomość języków.

Przedmiotem niniejszej publikacji są jedyne zachowane dla Polski XVI wieku egzaminy do nowicjatu kolegium braniewskiego (Examina novitiorum) z lat 1569-74. Są one niezwykle cenne, ponieważ stanowią jedyny tego rodzaju przykład, a także zawierają wiadomości o pochodzeniu, rodzinie oraz wykształceniu kandydatów.

¹ Instytut Towarzystwa Jezusowego jest zbiorem podstawowych założeń konstytucyjnych i prawnych obowiązujących zakon. W kolejnych tomach Instytutu znajdują się: Bulle papieskie i przywileje zakonu (t. I), Egzamin, Konstytucje, Dekrety Kongregacji Generalnych i Formuła Kongregacji (t. II), Reguły, Ratio studiorum, Ordynacje i Ćwiczenia duchowne (t. III). Niezależnie od wydania (wyd. 1, 1638 w Antwerpii, zawiera 15 tomów, wyd. 2 i 3, 1705, 1757 w Pradze, zawiera 2 tomy, wyd. 4, 1827-1836 w Awinionie, zawiera 7 tomów, wyd. 5, 1867-1891 w Rzymie, zawiera 3 tomy, wreszcie ostatnie, najczęściej cytowane, 1892-1893 we Florencji, zawiera 3 tomy) kolejne części stanowią odrębne elementy i tak się je cytuje.

² W przeszłości egzaminy, w zależności od tego, kiedy je składano, posiadały pewną rangę. Ze względu na odmienną charakterystykę, niektóre z nich miały odrębne nazwy, np. przed przyjęciem kandydatów do zakonu (Examen admittendorum ad probationem), przed złożeniem przez kleryków lub braci zakonnych ślubów (Examen scholasticorum ante vota), przed złożeniem ostatnich ślubów (Examen ad gradum), przed otrzymaniem stopnia doktora (Examen ad doctoratum), przed nominacją na przełożonego (Examen ad gubernandum). Natomiast w wypadku mniej ważnych, nie stosowano ściśle określonej formy i sprecyzowanych pytań, a miały one charakter rozmowy. Niemniej jednak wszystkie egzaminy zostały unormowane dokładnie według przepisów Instytutu i osobno opisane w Konstytucjach zakonu.

³ Klaudiusz Aquaviva (Acquaviva, pol. Akwawiwa) (ur. 14 IX 1543, zm. 31 I 1615) był generałem Towarzystwa Jezusowego w latach 1581-1615. Jako przełożony jezuitów zwracał szczególną uwagę na rozwój misji, ale przede wszystkim zabiegał i doprowadził do wydania poprawionej wersji reguły i konstytucji zakonnych napisanych przez św. Ignacego Loyolę. W 1591 roku zostały one zatwierdzone przez papieża Grzegorza XIV.

opr. ab/ab