Przestępczość dziewcząt

Krzysztof Biel

Przestępczość dziewcząt

rodzaje i uwarunkowania

ISBN: 978-83-7505-170-4

wyd.: WAM 2008

Wstęp

Zagadnienie przestępczości dziewcząt pozostawało przez długie lata w cieniu problemu przestępczości populacji męskiej. Pisząc o przestępczości nieletnich, Albert Cohen stwierdza, że „przestępca to chłopak-łobuz” ¹. Zdanie to wyraża panujące powszechnie od wielu lat przekonanie, że przestępczość jest zachowaniem właściwym populacji męskiej, a przestępczość dziewcząt i kobiet jest zjawiskiem marginalnym, dotyczącym niewielkiej liczby osób, które w swoich zachowaniach starają się upodobnić do mężczyzn stanowiących normę.

Ostatnia dekada dwudziestego wieku oraz pierwsze lata dwudziestego pierwszego wieku przyniosły znaczny wzrost przestępczości nieletnich dziewcząt, co potwierdzają statystyki policyjne i sądowe. W Stanach Zjednoczonych, gdzie udział procentowy zachowań przestępczych dziewcząt w ogólnej populacji nieletnich jest najwyższy na świecie, statystyki FBI podają, że co czwartą osobą aresztowaną poniżej 18 roku życia jest dziewczyna. Ponadto liczba przestępstw popełnianych przez nieletnie dziewczęta, szczególnie z kategorii przestępstw gwałtownych, rośnie szybciej niż w populacji nieletnich chłopców, co oznacza, iż przestępczość dziewcząt staje się poważnym problemem społecznym.

W Polce zjawisko przestępczości dziewcząt stało się częstszym przedmiotem opracowań naukowych w okresie transformacji ustrojowej, a szczególnie w ostatnim dziesięcioleciu. Wiąże się to z obserwowanym w naszym kraju znacznym wzrostem aktywności przestępczej ludzi młodych, który jest odzwierciedleniem zachowań przestępczych dorosłej części społeczeństwa polskiego.

O agresji dziewcząt i różnych przejawach ich zachowań dewiacyjnych coraz częściej słyszy się w mediach. Podkreśla się nasilającą się brutalność dziewcząt oraz dokonywanie przez nie przestępstw gwałtownych, typowych dla populacji męskiej, co świadczy o wysokim stopniu ich demoralizacji.

Wzrost przestępczości dziewcząt, przesunięcie w kierunku dokonywania czynów coraz bardziej brutalnych oraz znaczne obniżanie się wieku nieletnich sprawczyń przestępstw zmuszają kryminologów, psychologów i pedagogów do naukowego zgromadzenia całościowej wiedzy na temat przestępczości nieletnich dziewcząt oraz wypracowania skutecznych metod oddziaływania profilaktycznego i resocjalizacyjnego. Szczególnie ważne jest poznanie uwarunkowań przestępczości dziewcząt, wskazanie, jakie czynniki w najwyższym stopniu sprzyjają generowaniu zachowań dewiacyjnych i rozwojowi kariery przestępczej.

Niniejsza praca jest próbą przyjrzenia się uwarunkowaniom przestępczości nieletnich dziewcząt w sferze środowiskowej i osobowościowej. Celem pracy, obok poznania rodzajów i przyczyn zachowań przestępczych nieletnich dziewcząt objętych resocjalizacją zakładową, jest również wskazanie na pewne kierunki i metody procesu resocjalizacji w warunkach zakładowych. Należy w tym miejscu dodać, że w polskiej literaturze przedmiotu brakuje tego typu opracowań.

Próbę całościowego opracowania uwarunkowań środowiskowych podjęła ostatnio Irena Budrewicz ², jednak jej publikacja ma już 10 lat i nie uwzględnia czynników natury psychologicznej. W ostatnich latach nieliczni autorzy podejmowali badania w zakresie zmiennych osobowościowych przestępczych dziewcząt, ale badano przeważnie pojedyncze zmienne bez stosowania korelacji z czynnikami środo- wiskowymi. Wydaje się więc, że podjęcie przez nas badań diagnostyczno- wyjaśniających, mających na celu poznanie uwarunkowań zarówno środowiskowych, jak i osobowościowych, a także wskazanie wzajemnych interakcji pomiędzy tymi zmiennymi może przyczynić się do pogłębienia wiedzy na temat etiologii przestępczości nieletnich dziewcząt i stanowić pomoc w opracowywaniu skutecznych programów i metod oddziaływania resocjalizacyjnego, z uwzględnieniem specyfiki postaw i zachowań żeńskiej części populacji przestępców. Całość pracy została podzielona na dwie części. Część pierwsza zatytułowana „Przestępczość dziewcząt na tle ogólnej przestępczości” prezentuje teoretyczne podstawy zagadnienia przestępczości dziewcząt i wprowadza w problematykę badań własnych. Część ta składa się z trzech rozdziałów. W rozdziale pierwszym przedstawione zostaną rozmiary i dynamika przestępczości nieletnich na przełomie drugiego i trzeciego tysiąclecia. Najpierw wyjaśnione zostaną podstawowe pojęcia, jak przestępczość nieletnich, demoralizacja, zachowania dewiacyjne. Następnie zaprezentowane zostaną analizy dotyczące rozmiarów i dynamiki przestępczości nieletnich w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem danych pochodzących ze statystyk policyjnych i sądowych. W ostatniej części rozdziału przedstawione zostaną dane dotyczące przestępczości kobiet i dziewcząt na świecie i w Polsce.

Rozdział drugi poświęcony będzie prezentacji głównych teorii etiologii przestępczości kobiet. W Polsce zagadnienie to nie było jeszcze wystarczająco dobrze opracowane, dlatego też dokonamy gruntownej analizy najważniejszych teorii przestępczości kobiet, wypracowanych na przestrzeni ostatniego stulecia, ze szczególnym uwzględnieniem najnowszych teorii z zakresu badań nad różnicami w zachowaniach przestępczych mężczyzn i kobiet, kryminologii feministycznej oraz współczesnych teorii biologicznych i wieloczynnikowych. W rozdziale trzecim przedstawione zostaną czynniki społeczne i osobowościowe, które w literaturze przedmiotu zostały uznane za predykatory zachowań przestępczych. W zakresie zmiennych środowiskowych przedstawimy czynniki występujące w środowisku rodzinnym szkolnym i rówieśniczym. Natomiast w zakresie zmiennych osobowościowych skoncentrujemy się na przedstawieniu koncepcji „przestępczego rdzenia osobowości” oraz „osobowości przestępczej”, a także wskażemy na trzy specyficzne czynniki łączone z generowaniem zachowań przestępczych, jak agresja, empatia i poczucie kontroli. Przy omawianiu każdej z wymienionych zmiennych zostaną zaprezentowane badania dostępne w literaturze przedmiotu. W części drugiej niniejszej rozprawy przedstawiona zostanie metodologia i analiza wyników badań własnych. Część ta składa się z czterech rozdziałów. W rozdziale pierwszym przedstawimy metodologię badań własnych. Wskażemy na cel i problematykę badań, przedstawimy metody i narzędzia badawcze oraz zaprezentujemy charakterystykę badanej zbiorowości.

W rozdziale drugim skoncentrujemy się na przedstawieniu rodzajów zachowań dewiacyjnych popełnionych przez badane dziewczęta. Zwrócimy uwagę na rodzaje przestępstw i okoliczności ich popełnienia oraz główne przejawy demoralizacji wśród badanych. W rozdziale trzecim przedstawimy wyniki analiz związku uwarunkowań środowiskowych z zachowaniami przestępczymi badanych dziewcząt. Uwzględnimy szczegółowe zmienne środowiska rodzinnego, szkolnego i rówieśniczego i wskażemy na ich wzajemne zależności.

Wreszcie w rozdziale czwartym zaprezentujemy analizę wyników badań w zakresie zmiennych osobowościowych. Weźmiemy pod uwagę cechy osobowości mierzone Inwentarzem Jesnessa, rodzaje agresji, poziom empatii, lokalizację kontroli oraz typy osobowości nieletnich dziewcząt.

Na koniec przedstawimy wynikające z przeprowadzonych badań uogólnienia i wnioski poznawcze dla dalszych badań oraz dla praktyki resocjalizacyjnej.

Przestępczość nieletnich dziewcząt jest zjawiskiem skomplikowanym i trudnym do wyjaśnienia, dlatego wymaga wielostronnego naukowego podejścia w zakresie badań etiologicznych. Wielu trudności dostarcza również wypracowanie skutecznych oddziaływań profilaktycznych, resocjalizacyjnych i terapeutycznych. Dlatego też mamy nadzieję, że niniejsza praca pozwoli na nieco lepsze zrozumienie zagadnienia przestępczości dziewcząt i stanie się pomocą dla pedagogów, wychowawców i rodziców w pracy nad prospołecznym ukierunkowaniem zachowania nieletnich dziewcząt.

¹ A. Cohen, Delinquent Boys. Th e Culture of the Gang, New York 1955, s. 140.

² I. Budrewicz, Środowiskowe uwarunkowania zachowań przestępczych nieletnich dziewcząt, Bydgoszcz 1997.

opr. aw/aw