Zdrowie psychiczne na celowniku

"Tryby" nr 1/2012

Karolina Pluta, Bożena Marfiak

Zdrowie psychiczne na celowniku

„Szanuj zdrowie należycie, bo jak umrzesz — stracisz życie” mawiał Aleksander Fredro. I nam od dziecka rodzice powtarzali, że trzeba chodzić wcześnie spać, jeść owoce i warzywa, a w zimie nosić czapkę. Ale czy zatroszczyliśmy się kiedyś o naszą psychikę?

• Czy odżywiasz się zdrowo i prowadzisz aktywny tryb życia?
• Czy potrafisz zrelaksować się po stresującym dniu?
• Czy masz poczucie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego?
• Czy odczuwasz więź emocjonalną z kimś np. rodziną, chłopakiem/dziewczyną?
• Czy widzisz cel i sens swojego życia?
• Czy masz zaufanie do siebie i innych ludzi?
• Czy akceptujesz siebie takim/taką jakim/jaką jesteś?
• Kiedy masz problem, czy starasz się go rozwiązać?
• Czy kontrolujesz swoje myśli i zmieniasz je, gdy są negatywne?
• Czy starasz się cieszyć prostymi rzeczami?

Podsumowując mini-ankietę: Czy dbasz o swoje zdrowie psychiczne?

Próba zdefiniowania

Zdrowie psychiczne to nie tylko brak chorób i zaburzeń. Definicja sformułowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) określa je jako „stan dobrego samopoczucia, w którym jednostka realizuje swoje zdolności, potrafi radzić sobie z normalnymi stresami życia, może pracować wydajnie i owocnie oraz jest w stanie ofiarować coś swojej społeczności”.

Zdrowie psychiczne wyraża się więc w podejmowaniu zadań, jakie stawia przed nami życie, wypełnianiu swoich społecznych ról. To poszukiwanie sensu i wartości zdarzeń, próby zrozumienia otaczającej rzeczywistości, refleksja nad własną hierarchią wartości wyznaczającą kierunek życia. To zachowanie własnej tożsamości i dbanie o nią. Jednocześnie jest to świadome funkcjonowanie w społeczeństwie i umiejętność wchodzenia w bliskie relacje.

Trochę historii

Zaczęło się od ruchu społecznego, który miał na celu zmianę stereotypów i skojarzeń dotyczących osób z chorobami i zaburzeniami psychicznymi oraz ich traktowania przez społeczeństwo i personel medyczny. Z biegiem czasu wykształciła się dziedzina nauki, zajmująca się zdrowiem psychicznym jednostek i grup społecznych, zwana higieną psychiczną. Ogromny wkład w jej rozwój i propagowanie miał Polak — Kazimierz Dąbrowski.

Obecnie, promocją zdrowia psychicznego, profilaktyką leczenia zaburzeń emocjonalnych i psychicznych, zajmuje się Światowa Federacja Zdrowia Psychicznego, powołana w 1948 r. Ustanowiła ona Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego przypadający 10 października.

Ochroną zdrowia, w tym psychicznego, zajmuje się także WHO. Prowadzi ona takie projekty jak zapewnianie pomocy psychicznej i wsparcia psychospołecznego uciekinierom oraz osobom, które przeżyły kataklizmy naturalne czy ataki terrorystyczne.

Wśród szeregu inicjatyw różnych organizacji oraz krajów związanych z podnoszeniem świadomości na temat zdrowia psychicznego wymienimy opracowany przez Konferencję Episkopatu Anglii i Walii dwuletni program duszpasterski na lata 2011-2012, w ramach którego 9 października 2011 r. odbył się Dzień Zdrowia Psychicznego. Ma on na celu zachęcać i inspirować parafie, by stawały się miejscem wspólnoty dla cierpiących i miały większą świadomość trudności, jakie przeżywają chorzy psychicznie.

Nieustanny rozwój

Człowiek rodząc się nie ma określonego poziomu zdrowia psychicznego, ponieważ kształtuje się ono w ciągu całego życia. Nie ma też takiego momentu, kiedy można powiedzieć, że osiągnęło się pewien stały stopień zdrowia psychicznego, gdyż jest to proces podlegający ciągłemu rozwojowi.

To właśnie m.in. wspomniany wcześniej Kazimierz Dąbrowski był zwolennikiem rozwojowej koncepcji zdrowia psychicznego. W swojej teorii dezintegracji pozytywnej wyróżnił fazy i poziomy rozwoju psychicznego. Fazy (dzieciństwo, dojrzewanie, dorosłość, starość) są takie same dla wszystkich ludzi, natomiast poziomy są różne w zależności od stopnia zaawansowania rozwoju danej osoby.

Przechodzenie przez kolejne etapy wiąże się z przeżywaniem kryzysów, konfliktów wewnętrznych, depresji, ale jak pisał Dąbrowski: „Człowiek rozwijający się musi czuć się okresowo źle, muszą go dręczyć smutki, niepokoje, depresje, konflikty wewnętrzne i zewnętrzne. Bez takich stanów nie ma rozwoju, nie ma wzrostu świadomości”.

Osobą, która podobnie rozumie kształtowanie się zdrowia psychicznego jest Erikson. Według niego proces integracji dojrzałej osobowości przebiega w ośmiu etapach rozwojowych, w których występują specyficzne dla każdego z nich kryzysy. Źle zakończony kryzys rozwojowy negatywnie wpływa na kolejne fazy, prowadząc do utrudnienia lub uniemożliwienia osiągnięcia psychicznej dojrzałości.

Zagrożenia zdrowia psychicznego

Współcześnie mamy o wiele więcej nowych zagrożeń dla zdrowia psychicznego niż kilkadziesiąt lat temu, ponieważ ewoluują one wraz ze zmianami cywilizacyjnymi. Najbardziej zmienne są zagrożenia wynikające z sytuacji społeczno- ekonomicznej. Ogromny wpływ na zdrowie psychiczne, a zwłaszcza jego kształtowanie, ma środowisko wychowawcze, czyli rodzina i szkoła. Początki kształtowania się osobowości człowieka i jego zdrowia psychicznego mają miejsce w rodzinie. Czyha tu na dziecko wiele zagrożeń takich jak nieprawidłowe postawy rodzicielskie oraz problemy małżeńskie z rozwodem włącznie, które negatywnie wpływają na psychikę dziecka w okresie jej największej plastyczności.

Pewnym zagrożeniem jest również zmiana struktury rodziny, aktywność zawodowa kobiet, przez co dzieci coraz częściej są wychowywane przez instytucje, a nie przez członków rodziny. Jeśli chodzi o szkołę, to najpoważniejszym problemem wydaje się być przemoc fizyczna i psychiczna, a także niedostosowanie wymagań programowych, dostęp do narkotyków itp.

W dorosłym życiu szczególnym problemem mającym wpływ na zdrowie psychiczne danej osoby, a także jej najbliższych, jest bezrobocie. Wiele osób nie radzi sobie ze stresem, a nawarstwiające się złe emocje mogą powodować problemy psychiczne, np. depresję, uzależnienia, zaburzenia odżywiania. Stan chorobowy przynosi ryzyko popełnienia samobójstwa. W Unii Europejskiej popełnianych jest ich około 58 tys. rocznie (75 proc. przez mężczyzn).

Wzmacniać zdrowie psychiczne

WHO realizuje wiele programów w zakładach pracy, wśród ludzi starszych, w krajach słabo rozwiniętych. Pomaga m.in. w zdobywaniu kwalifikacji zawodowych, co dodaje pewności siebie, zwiększa szanse na rynku pracy, wyrównuje różnice społeczne oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia depresji.

Nie trzeba jednak czekać, aż obejmie nas któryś z projektów WHO, aby wzmocnić zasoby naszej psychiki. Już od dziś możemy zacząć lepiej się odżywiać, wysypiać się, uprawiać jakiś sport lub przynajmniej chodzić pieszo na uczelnię zamiast podjeżdżać dwa przystanki autobusem. Słowem, zadbać o swoje zdrowie fizyczne. Warto znaleźć sposób na radzenie sobie ze stresem oraz wygospodarować czas na odpoczynek , relaks oraz refleksję.

Nie sposób przecenić owoców poznawania siebie, które może przyczynić się chociażby do lepszego radzenia sobie z emocjami oraz pełniejszego wykorzystywania swoich zdolności i talentów. Nabywanie nowych umiejętności, robienie czegoś twórczego dodaje pewności siebie i wiary we własne swoje możliwości. Poszukiwanie sensu życia, rozwijanie sfery duchowej, wyznaczenie swojej hierarchii wartości i celów życiowych daje poczucie sensowności, zrozumienia świata oraz pomaga radzić sobie z kryzysami ioraz trudnymi doświadczeniami, np. cierpieniem. Nie może również zabraknąć wyjścia w kierunku innych ludzi: nawiązywania i pielęgnowania relacji, np. z rodziną i przyjaciółmi, pomagania innym, zaangażowania w działalność publiczną i społeczną.

opr. mg/mg