Chrześcijaństwo a judaizm rabiniczny

Hershel Shanks Chrześcijaństwo a judaizm rabiniczny Historia początków oraz wczesnego rozwoju ISBN: 978-83-7767-839-8 wyd.: Vocatio 2013

Wybrane fragmenty Wstęp do wydania polskiego Ks. prof. Waldemar Chrostowski Prezentacja równoległej historii chrześcijaństwa i judaizmu rabinicznego Geza Vermes

Wstęp do wydania polskiego

Na gruncie dziejów oraz wiary, pobożności i kultu starożytnego Izraela wyrosły i okrzepły dwie religie: chrześcijaństwo i judaizm rabiniczny. Paradoks polega na tym, że są całkowicie autonomiczne, a zarazem nierozerwalnie ze sobą złączone rozlicznymi więziami. Innym paradoksem jest to, że przez prawie dwa tysiące lat, które upłynęły od narodzin chrześcijaństwa i judaizmu rabinicznego, wyznawcy obu religii skutecznie współdziałali... we wzajemnym oddalaniu się od siebie. Dlatego, zwłaszcza wobec nasilającej się laicyzacji i sekularyzacji współczesnego świata, trzeba cierpliwie wydobywać i przypominać to, co nas łączy, a zarazem uświadomić sobie, jak wiele wykopano głębokich i dzielących nas przepaści.

Proces separacji został zapoczątkowany jeszcze za życia Jezusa i w początkach istnienia Kościoła apostolskiego, a następnie był ustawicznie pogłębiany. Właśnie tej zapalnej problematyki dotyczą rozważania zamieszczone w niniejszej książce. Stanowi ona w dużym stopniu kontynuację poprzedniej, opatrzonej tytułem Starożytny Izrael. Od Abrahama do zburzenia świątyni jerozolimskiej przez Rzymian, która podaje syntetyczny wykład historii starożytnego Izraela. Na jej podłożu, o czym przesądziły dwie odmienne odpowiedzi na mesjańskie roszczenia i tożsamość Jezusa, dokonało się rozejście dróg Kościoła i Synagogi.

We wstępie do pierwszego wydania oryginalnego, które ukazało się w 1992 r., Hershel Shanks podkreśla, że przygotowanie i wydanie tej książki było przedsięwzięciem bardzo trudnym, do którego przymierzał się sześciokrotnie. To samo dotyczy przekładu i wydania jej w języku polskim. Mówiąc prawdę, przekład był gotowy kilkanaście lat temu, wahałem się jednak, czy powinien zostać opublikowany. Niemało ujęć, które znalazły wyraz szczególnie w III i IV rozdziale pierwszego wydania, odzwierciedlało specyficznie żydowską perspektywę postrzegania oraz przedstawiania początkowej historii chrześcijaństwa i judaizmu rabinicznego. Czasami było to jaskrawo widoczne, kiedy indziej mniej, ale nie zmieniało to ogólnego obrazu i wrażenia. Zamiar wydania książki po polsku był więc kilkakrotnie odkładany.

Dopiero gdy w 2011 r. ukazało się drugie wydanie, przejrzane, poprawione i w wielu miejscach zmienione, zapadła decyzja, aby jak najszybciej uprzystępnić je w języku polskim. W mojej ocenie treść rozdziału IV nadal wymaga ważnych uzupełnień czy dopowiedzeń. Przykładowo, omawiając sprawę wszechstronnej przebudowy życia żydowskiego, dokonanej pod koniec I w. przez rabinów okresu Yavne, nie mówi się wcale, czy i w jakim stopniu była to odpowiedź nie tylko na zburzenie Jerozolimy i świątyni, które położyło kres najważniejszym instytucjom i obrzędom biblijnego Izraela, lecz również na wyłonienie się i okrzepnięcie chrześcijaństwa. To samo dotyczy uwarunkowań i okoliczności żydowskich powstań zbrojnych w diasporze, które wybuchły w drugiej dekadzie II w. na Cyprze i w Egipcie. Czy była to wyłącznie reakcja na sąsiadów pogańskich, czy raczej mamy również do czynienia z gwałtownym i krwawym wybuchem resentymentów antychrześcijańskich? Klarowna i uzasadniona odpowiedź na te pytania, oraz wiele innych, jest niezbędna do pełnego naświetlenia kontekstu zaciekłych polemik chrześcijańsko-żydowskich, trwających w gruncie rzeczy przez całą pierwszą połowę I tysiąclecia. W tym miejscu trzeba nadmienić, że i ten aspekt nie doczekał się należytego rozwinięcia, co po części można tłumaczyć faktem, iż chodzi o równoległą prezentację początków oraz wczesnego rozwoju chrześcijaństwa i judaizmu rabinicznego.

Uważni czytelnicy, który dobrze znają najwcześniejszą historię Kościoła i Synagogi oraz zawiłe dzieje ich obustronnych relacji, szybko wychwycą pewne niedomówienia i aspekty polemiczne; inni, dotąd nieświadomi różnorakich uwikłań i kontekstów, dowiedzą się o problemach i wyzwaniach badawczych znanych jedynie wąskim kręgom specjalistów. Jedni i drudzy otrzymują możliwość zaznajomienia się z rozmaitymi podejściami i zapatrywaniami, a zatem również wyrobienia własnego zdania w drażliwych i kontrowersyjnych tematach. Zanim niniejsza książka ukazuje się drukiem, jej zawartość stała się przedmiotem wykładów dla studentów na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Szczególnie cenię udział i wkład słuchaczy Podyplomowego Studium Biblijno-Pastoralnego — kapłanów, sióstr zakonnych i zakonników oraz osób świeckich — których zaangażowanie i współpraca utwierdziły mnie w przekonaniu, że polskie wydanie tej książki jest potrzebne.

Ponieważ w prezentacji równoległej historii początków chrześcijaństwa i judaizmu rabinicznego dochodzą do głosu rozmaite spojrzenia i zróżnicowane perspektywy, w niektórych przypadkach konkurujące, a nawet sprzeczne ze sobą, redaktor naczelny — bardzo słusznie — postanowił opatrzyć całość wprowadzeniem, napisanym z perspektywy żydowskiej, oraz zakończeniem opracowanym w perspektywie chrześcijańskiej. Moim zdaniem, profesor Geza Vermes doskonale wywiązał się ze swego zadania we wprowadzeniu, które precyzyjnie zapowiada treść książki, bilansując każdy z jej poszczególnych rozdziałów. Natomiast prof. James H. Charlesworth nie tyle odniósł się do treści wyłożonych w kolejnych ośmiu rozdziałach, ile przedstawił własne syntetyczne spojrzenie na opisywane okresy historyczne, w którym wprawdzie dochodzi do głosu wrażliwość chrześcijańska, lecz pod kątem specyficznie amerykańskiego sposobu rozumienia i przedstawiania omawianych zagadnień i problemów. Redaktor wydania oryginalnego, Hershel Shanks, właściwie rozpoznał charakter tekstu J. W. Charleswortha i potraktował go jako rozdział dziewiąty.

Pragnieniem tłumacza i redaktora polskiego wydania tej książki jest, by spotęgowała ona zainteresowanie problematyką historycznych i religijnych relacji chrześcijaństwa i judaizmu rabinicznego w najstarszych okresach ich wspólnych, a zarazem tak bardzo odmiennych dziejów, oraz prawidłowo ukierunkowała rozeznanie na trudne i powszechnie słabo znane tematy. Celem nie jest rozstrzygnięcie wszystkich kwestii spornych ani zamknięcie dyskusji, lecz przeciwnie, ich stymulowanie i pogłębianie. Niemało zagadnień omówionych w poszczególnych rozdziałach zostało przedstawionych z dość specyficznej perspektywy, co polscy czytelnicy na pewno zauważą i wydobędą. Dobrze jest jednak poznawać również odmienne stanowiska, aby jeszcze lepiej wiedzieć, jak w ich kontekście przedstawić i wzmocnić tożsamość chrześcijańską.

W polskim piśmiennictwie historycznym i teologicznym nie było dotąd takiej książki. Do niedawna jej brak mógł być mniej odczuwany, ale w ostatnich latach sytuacja bardzo się zmieniła. Rosnąca świadomość chrześcijan o swoich początkach, a także kontekst dialogu chrześcijańsko-żydowskiego, potrzebują skutecznej pomocy w postaci rzetelnego naukowego opracowania, na tyle przystępnego, że może z niego korzystać bardzo szerokie grono odbiorców. Mam nadzieję, że ta książka wychodzi naprzeciw tym potrzebom i potrafi im sprostać oraz, że zachęci do pogłębiania i upowszechniania złożonej, lecz niezwykle ważnej, problematyki narodzin i okrzepnięcia dwóch w pewien sposób siostrzanych religii — chrześcijaństwa i judaizmu rabinicznego.

opr. ab/ab