Kiedy wierzyć prorokom?

Szoftim
Pp 16,18 – 21,9

Jestem zdania – i z pewnością nie jestem tu odosobniona - że fundamentalną kategorią dla judaizmu jest sprawiedliwość. Jak pisałam w komentarzu pod poprzednim czytaniem, słowo cedaka – datki, miłosierne uczynki – pochodzi od słowa cedek, czyli sprawiedliwy.

Sprawiedliwość jest jednym z atrybutów Boga, podkreślonym zwłaszcza w Psalmach: „Sprawiedliwy jesteś, Panie, i prawe są sądy twoje. […] Świadectwa twoje są sprawiedliwe na wieki” ( (Ps 119, 137 – 144). Nasze sprawiedliwe uczynki przybliżają nas do Boga, uświęcają nas.

Dzisiejsze czytanie przypomina o tym, jak doniosła jest to sprawa już na samym wstępie: „O sprawiedliwość, li tylko o sprawiedliwość będziesz zabiegał” (16,20).

Komentatorzy spierają się co do tego, czemu słowo „sprawiedliwość” powtórzone tu jest dwukrotnie. Niektórzy z nich są zdania, że chodzi nie tylko o sprawiedliwe osądzanie, lecz o osądzanie właściwymi, to znaczy sprawiedliwymi metodami.

Powyżej cytowanego wersetu znajdujemy zdecydowane zalecenie, aby „we wszystkich miejscowościach” ustanowić „sędziów i nadzorców […] aby sprawiedliwie sądzili lud” (16, 18). I dalsze stanowcze stwierdzenie: „Nie będziesz naginał prawa, nie będziesz stronniczy, nie będziesz brał łapówki” (16. 19).

Lecz nie tylko sprawiedliwi sędziowie są ważni dla funkcjonowania lud Izraela w objętej w posiadanie ziemi. Mojżesz cytuje słowa Boga: „Wzbudzę im proroka spośród ich braci, takiego jak ty. Włożę moje słowa w jego usta” (18,18).

W języku hebrajskim słowo oznaczające proroka (nawi) pochodzi od określenia niw sefataim – owoc ust. Rolą proroka było więc przede wszystkim przemawianie, przekazywanie woli Boga. W tekście naszego czytania słowo „prorok” pojawia się wyłącznie w rodzaju męskim, jednak, według wyliczeń Talmudu, w tekście Tory występuje siedem prorokiń – Sara, Miriam, Debora, Chana, Abigail, Chulda i Estera.

Chulda żyła w czasach Pierwszej Świątyni Jerozolimskiej. Pojawia się w tekście II Księgi Królewskiej jako żona przełożonego szatni królewskiej. Miejscem, w którym wygłaszała swoje proroctwa była przestrzeń między dwiema południowymi bramami Świątyni. W owym czasie działali jeszcze inni prorocy – Jeremiasz i Sefaniasz. Król Jozjasz wysłał kapłana oraz dworzan właśnie do Chuldy, pragnął bowiem zasięgnąć opinii wyroczni co do znalezionego w Świątyni zwoju ze straszliwymi groźbami pod adresem bałwochwalców… Dlaczego Jozjasz zwrócił się właśnie do Chuldy – kobiety, a nie choćby do Jeremiasza? Talmudyczny traktat Megilla powiada, że dlatego, iż kobiety są bardziej współczujące niż mężczyźni. W takim właśnie duchu współczucia wypowiedziała się Chulda. Najpierw przekazała słowa Boga: „Oto Ja sprowadzę nieszczęście na to miejsce i na jego mieszkańców […] za to, że mnie opuścili i spalali kadzidła innym bogom” . Zaraz potem jednak Chulda dodaje od siebie: „Ponieważ twoje serce zmiękło i ukorzyłeś się przed Wiekuistym, gdy usłyszałeś, co powiedziałem o tym miejscu i o jego mieszkańcach, że staną się przedmiotem grozy i przekleństwem, i rozdarłeś swoje szaty […] przyłączę cię do twoich ojców i w pokoju będziesz złożony w grobie” (II Kr 22, 14 – 20). Miłosierne słowa Chuldy dały królowi Judy siłę, dzięki której pociągnął za sobą swoich poddanych i „cały lud przystąpił do przymierza” (23,3). „Nie było przed nim takiego króla jak on, który by wrócił do Wiekuistego z całego swojego serca i z całej swojej duszy, i ze wszystkich sił swoich ściśle według zakonu Mojżeszowego” (23,25).

Po czym jednak odróżnić słowa Boże od „słowa, którego Wiekuisty nie wypowiedział?” – zapytuje Mojżesz w naszym czytaniu. I ciągnie dalej: „Jeżeli słowo, które wypowiedział prorok nie w imieniu Wiekuistego, nie spełni się i nie nastąpi, jest ono słowem, którego Wiekuisty nie wypowiedział, lecz w zuchwalstwie wypowiedział prorok” ( (18, 22).

Zatem trzeba cierpliwie czekać i nie wyrokować pochopnie. Recepta Jeremiasza jest nieco bardziej zniuansowana: prorokowi, który przynosi złe wieści (wojnę, głód czy zarazę), należy wierzyć zawsze, natomiast „prorok, który prorokuje o pokoju, zostaje uznany za proroka, którego prawdziwie posłał Wiekuisty, dopiero gdy spełni się jego słowo” (Jer 28, 8-9).

Wypada usłuchać Jeremiasza, ostatecznie sam był prorokiem.

opr. aś/aś