Zaczynać ewangelizację od siebie

Św. Matka Teresa z Kalkuty, zapytana przez dziennikarza o to, co stanowi obecnie największą przeszkodę w ewangelizacji, miała mu odpowiedzieć: „Ja i ty”. Ta błyskotliwa odpowiedź pokornej i świętej siostry zakonnej wprowadza nas w sedno rozważań o owocności zamierzeń i działań ewangelizacyjnych Kościoła. Ewangelizacja, czyli głoszenie Ewangelii i prowadzenie do Boga, przez Jezusa Chrystusa, konkretnych osób, jest owocna wtedy, gdy jej protagonistami są autentyczni świadkowie doświadczenia wiary w Boga, który objawił się w życiu i osobie Jezusa Chrystusa.

W tym kontekście pojawia się pytanie o źródła tego doświadczenia i o możliwość podtrzymywania w sobie pamięci o nim. Przy czym nie chodzi tu tylko o pamięć historyczną i pielęgnowanie życiowych wspomnień, ale o kształtowanie całej ludzkiej egzystencji w świetle tego doświadczenia. Inaczej mówiąc, chodzi o autoewangelizację¹ ewangelizatora (lub prościej: ewangelizowanie samego siebie), przy czym jej podmiotem może być Kościół pojmowany jako całość lub konkretna osoba podejmująca działania ewangelizacyjne. Pojęcie autoewangelizacji w odniesieniu do Kościoła oznacza to, że wezwanie do nawrócenia jest skierowane w pierwszym rzędzie do samego Kościoła. Kościół, obejmujący w swoim łonie grzeszników, święty i zarazem ciągle potrzebujący oczyszczenia, podejmuje ustawicznie pokutę i swoje odnowienie (LG 8). Pojęcie autoewangelizacji w odniesieniu do konkretnej osoby może być postrzegane jako część procesu przygotowania (się) danej osoby lub wspólnoty osób do działań ewangelizacyjnych. I tak np. powstające licznie szkoły nowej ewangelizacji są przestrzeniami, gdzie wierni pogłębiają swoją wiarę oraz umiejętność dzielenia się nią z innymi osobami ². Mówiąc inaczej, w tych szkołach dokonuje się autoewangelizacja nowych ewangelizatorów. Pogłębiona refleksja nad tym pojęciem może być pomocą w jasnym określaniu teoretycznych podejść i praktycznych zastosowań.

Punktem wyjścia poniższej refleksji jest kwestia osoby ewangelizującej we współczesnym świecie. Kim jest współczesny ewangelizator, głosiciel Ewangelii czy podmiot ewangelizacji? Jakie winien mieć cechy i kompetencje, by prowadzona przez niego ewangelizacja stała się owocna? Jakie są wymiary i drogi nabywania i pielęgnowania tych cech w kontekście ewangelizowania samego siebie?

W pierwszej kolejności będą zreferowane najbardziej znane wzmianki dokumentów Kościoła katolickiego odnoszące się do koncepcji autoewangelizacji. Dalej zostanie przedstawiona typologia podmiotów ewangelizacji, a następnie poszczególne aspekty dotyczące tej koncepcji: jej właściwego rozumienia, konieczności, warunków itp.

1. Oficjalne wypowiedzi Kościoła o autoewangelizacji

Pojęcie „autoewangelizacja” pojawia się w wypowiedziach Kościoła raczej rzadko, choć jego podstawowe znaczenie, czyli ewangelizowanie siebie samego, jest jedną z kluczowych koncepcji przy omawianiu ewangelizacji, a zwłaszcza jej owocności.

Koncepcja ewangelizowania siebie samego pojawiła się w opublikowanej w 1975 roku adhortacji papieża Pawła VI Evangelii nuntiandi. W paragrafie 15. jest omawiana ścisła zależność między Kościołem a ewangelizacją. Kościół zrodził się z ewangelizacyjnej działalności Jezusa i dwunastu apostołów i został posłany, by ewangelizować. Adhortacja podkreśla jednak, że Kościół stale musi ewangelizować samego siebie. Wspólnoty i społeczności chrześcijańskie potrzebują takiej ewangelizacji. W dynamice misyjnej i ewangelizacyjnej Kościół nie jest więc jedynie inicjatorem, podmiotem głoszenia Ewangelii, ale jego rola polega również na refleksyjnym słuchaniu i byciu uczniem Jezusa. Jako ewangelizator Kościół zaczyna od ewangelizowania siebie samego³. Ten […], kto przyjął Ewangelię, z kolei ewangelizuje innych. To jest dowodem prawdy, to jest probierzem ewangelizacji; bo nie można pojąć, żeby ktoś przyjął słowo Boże i poświęcił się królestwu Bożemu, a równocześnie nie stał się jego świadkiem i głosicielem⁴.

Papież Jan Paweł II użył pojęcia self-evangelization jako pilnego zadania dla Kościoła w Europie w homilii skierowanej do biskupów europejskich w 1979 roku ⁵. Natomiast w czasie Mszy w Łodzi z dziećmi przystępującymi do Pierwszej Komunii (13 czerwca 1987) wygłosił homilię, w której również zostało użyte sformułowanie o autoewangelizacji w kontekście wysiłków katechetycznych: We wspólnocie wiary i miłości jesteśmy równocześnie i katechetami, i katechizowanymi. Toteż katecheza winna obejmować zarówno dzieci i młodzież, jak i duszpasterzy, nauczy¬cieli religii, seminarzystów i osoby sposobiące się do życia zakonnego, zarówno rodziców przekazujących wiarę swym dzieciom, jak i ludzi apostołujących we własnym środowisku. Zarówno najmłodszych, jak i najstarszych – jednym słowem: wszystkich, bo wszyscy w Kościele Chrystusowym są wezwani do „autoewangelizacji”, naturalnie w jedności z nauczycielską posługą pasterza. Wiarygodnie i skutecznie ewangelizują świat jedynie ci, którzy najpierw ewangelizują samych siebie poprzez ciągłe zgłębianie prawd wiary i życie w miłości Boga i bliźniego ⁶.

Kolejnym przykładem użycia pojęcia autoewangelizacji są dokumenty II Polskiego Synodu Plenarnego, w którym znajduje się stwierdzenie, że nowa ewangelizacja zaczyna się […] od autoewangelizacji, od otwarcia się na Ducha Świętego, który jest u początku wszelkiej misji ⁷.

Omawiane pojęcie jest używane także w kontekście osób konsekrowanych, których zadaniem jest m.in. ukazywanie jedności między autoewangelizacją a świadectwem ⁸.

W Lineamentach przygotowanych na synod biskupów na temat nowej ewangelizacji (Rzym, 7–28 X 2012) idea autoewangelizacji została streszczona w kilku zwięzłych sformułowaniach: Jako ewangelizator Kościół zaczyna od ewangelizowania siebie samego⁹ ; Kościół przekazuje wiarę, którą sam żyje, którą wyznaje i o której daje świadectwo ¹⁰; Jako ewangelizator Kościół przeżywa tę swą misję, rozpoczynając od ewangelizacji samego siebie ¹¹. Natomiast w tytule jednego z podrozdziałów Instrumentum laboris tegoż synodu Kościół jest określony jako ewangelizowany i ewangelizujący ¹².

W innym miejscu Lineamenta stwierdzają, że przekaz wiary jest bardzo złożoną dynamiką, która angażuje w sposób zupełny wiarę chrześcijan i życie Kościoła. Dlatego nie można przekazywać tego, w co się nie wierzy i czym się nie żyje. […] Nie można przekazywać Ewangelii, jeśli u podstaw tego nie leży „przebywanie” z Jezusem, przeżywanie wraz z Nim w Duchu doświadczenia Ojca; z drugiej zaś strony doświadczenie „przebywania” skłania do zwiastowania, głoszenia, dzielenia się tym, co się przeżyło, doświadczyło jako dobre, pozytywne i piękne ¹³.

Ewangelizować może tylko ten, kto sam poddał się i poddaje ewangelizacji, kto jest gotów dać się odnowić duchowo przez spotkanie i życiowe zjednoczenie z Jezusem Chrystusem ¹⁴, natomiast wspólnoty chrześcijańskie, naznaczone wpływami radykalnych przemian społecznych i kulturowych, które się dziś dokonują, muszą znaleźć siły i sposoby na to, by z powrotem w sposób trwały „zakotwiczyły się” w obecności Zmartwychwstałego, który ożywia je od wewnątrz ¹⁵.

Te wybrane fragmenty mówiące o potrzebie autoewangelizacji podkreślają przekonanie, że fundamentem owocnej ewangelizacji jest wiara ożywiana w sercach osób, które głoszą Ewangelię. Żywa wiara oznacza spotkanie z osobą Jezusa Chrystusa oraz wynikające z tego spotkania nawrócenie i przylgnięcie do Boga.

(...)

5. Autoewangelizacja jako formacja chrześcijańskiej dojrzałości

Autoewangelizację można pojmować jako pewien aspekt formacji chrześcijańskiej dojrzałości. Przyszli ewangelizatorzy, żeby sprostać wymogom swojego powołania i posłannictwa, winni świadomie zatroszczyć się o integralną i stałą formację. Formacja chrześcijańska jest stałym procesem osobistego dojrzewania i upodabniania się do Chrystusa, zgodnie z wolą Ojca, pod kierunkiem Ducha Świętego. W dokumentach II Polskiego Synodu Plenarnego, w numerze 14. dokumentu Sól ziemi. Powołanie i posłannictwo świeckich, czytamy o odpowiednich środkach formacyjnych, które służą odkrywaniu i realizowaniu woli Bożej przez chrześcijanina. Do tych środków należy: uważne wsłuchiwanie się w słowo Boże i naukę Kościoła, ufna i wytrwała modlitwa, korzystanie z kierownictwa duchowego, rozpoznawanie w świetle wiary otrzymanych darów i talentów, a także sytuacji społecznych i historycznych, w których wypadło im żyć ¹⁶. W formacji osób świeckich winno się zmierzać do łączenia życia z wiarą, co będzie skutkowało oddziaływaniem wartości Ewangelii na kulturę i inne aspekty ludzkiego życia. Integralny charakter tej formacji polega na kształtowaniu życia duchowego i apostolskiego, pogłębianiu znajomości doktryny, a jednocześnie na rozwijaniu cnót ludzkich, postaw rodzinnych i obywatelskich oraz podnoszeniu kwalifikacji zawodowych ¹⁷.

Powyższy opis chrześcijańskiej formacji zwraca uwagę na istotną rolę słuchania Bożego słowa. Jeśli wiara „rodzi się z tego, co się słyszy” (Rz 10,17), to słuchanie słowa Bożego jest dla poszczególnego wierzącego i dla Kościoła jako całości wartościowym, a zarazem prostym środkiem ewangelizacji i odnowy w łasce Bożej ¹⁸.

(...)

Zakończenie

Kościół jest świadomy, że jest owocem ewangelizacji, a nie tylko jej czynnym elementem, ponieważ jest przekonany, że kierowanie całym tym procesem nie jest w jego rękach, lecz Boga, który prowadzi go w dziejach za pośrednictwem Ducha Świętego. Nowa ewangelizacja staje się zatem nazwą, którą określono owo odrodzenie duchowe, inicjację procesu nawrócenia, do którego Kościół wzywa samego siebie, wszystkie swoje wspólnoty, wszystkich swych ochrzczonych ¹⁹. Te trzy rzeczywistości: ewangelizacja, powołanie do świętości i nawrócenie są ze sobą powiązane, jakby były jedną rzeczą służącą wprowadzeniu tu i teraz w doświadczenie Królestwa Bożego w Jezusie tych, którzy sami stają się synami Bożymi ²⁰.

Dlatego odpowiedzią Kościoła na wyzwania współczesności nie jest rezygnacja i zamknięcie się w sobie, lecz zapoczątkowanie operacji ożywienia własnego ciała ²¹. Ma się to dokonać poprzez postawienie w centrum postaci Jezusa Chrystusa, spotkanie z Nim, który daje Ducha Świętego i siły do głoszenia, zwiastowania Ewangelii na nowe sposoby, zdolne przemówić do współczesnych kultur. Najgłębszą istotą nowej ewangelizacji jest zatem odpowiedź każdego chrześcijanina na powołanie do świętości. Ewangelizować może tylko ten, kto sam się dał zewangelizować i nadal daje się ewangelizować, kto potrafi dać się odnowić duchowo poprzez spotkanie i zjednoczenie w życiu z Jezusem Chrystusem ²².

Na zakończenie warto zacytować dwie wypowiedzi, które mogą stanowić program dla nowych ewangelizatorów. Pierwsza pochodzi z ust kard. Józefa Ratzingera, który na kilka dni przed wyborem na papieża wygłosił w Subiaco wykład na temat kondycji Europy. W swojej bardzo wnikliwej analizie obecnej sytuacji wypowiedział między innymi słowa: W tej historycznej chwili potrzebujemy przede wszystkim ludzi, którzy za pomocą oświeconej i przeżywanej wiary uczyniliby Boga wiarygodnym w tym świecie […] Potrzebujemy ludzi, którzy mieliby spojrzenie skierowane ku Bogu, ucząc się od Niego prawdziwego człowieczeństwa. Potrzebujemy ludzi, których umysł byłby oświecony światłem Bożym i którym Bóg otwierałby serce tak, aby ich intelekt mógł przemówić do intelektu innych, a ich serce mogło otworzyć serca innych. Tylko poprzez ludzi, którzy zostali dotknięci przez Boga, Bóg może na nowo przyjść do ludzi.

Z tą wypowiedzią współbrzmią harmonijnie słowa wieńczące adhortacjię Evangelii nuntiandi: Oby świat współczesny, który szuka już to w trwodze, już to w nadziei, przyjmował Ewangelię nie od jej głosicieli zgnębionych lub pozbawionych nadziei, nie od niecierpliwych lub bojaźliwych, ale od sług Ewangelii, których życie jaśniałoby zapałem; od tych, co pierwsi zaczerpnęli swą radość od Chrystusa i nie wahają się poświęcić życia, byle tylko głosić Królestwo i zaszczepiać Kościół w sercu świata ²³.

Ks. dr Zenon Hanas SAC, pallotyn od 1982 r., święcenia kapłańskie przyjął w 1989 r. Odbył na Hochschule für Philosophie w Monachium studia w zakresie nauki o mediach i komunikowaniu, zakończone doktoratem w 1996 r. Był redaktorem naczelnym wydawnictwa Apostolicum, wiceprowincjałem Warszawskiej Prowincji Chrystusa Króla Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego i wicegenerałem tegoż zgromadzenia. Obecnie pracuje jako adiunkt w Instytucie Edukacji Medialnej i Dziennikarstwa UKSW w Warszawie i pełni ponownie funkcję wiceprowincjała Warszawskiej Prowincji Chrystusa Króla. Napisał 20 artykułów i książkę Vertrauen in der werblichen Kommunikation.

Przypisy:

1 Pojęcie to jest używane również w innych językach: np. self-evangelization (ang.), Selbstevangelisierung (niem.), autoevangelizzazione (wł.).

2 B. Biela, Realizacja ewangelizacji według programu Szkół Nowej Ewangelizacji, w: W. Przygoda, E. Robek (red.), Ewangelizacja odpowiedzią Kościoła w Polsce na wyzwania współczesności, Sandomierz 2011, s. 457–488.

3 Por. Paweł VI, Adhortacja apostolska Evangelii nuntiandi, 15.

4 Tamże, 24.

5 Jan Paweł II, Holy Mass Celebrated with the Bishops of Europe in the Sistine Chapel, 20.06.1979, http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/homilies/1979/documents/hf_jp-ii_hom_19790620_vescovi-europa_en.html.

6 Jan Paweł II, Celebrazione eucaristica a Lodz con la prima comunione di molti bambini, 13.06.1987, http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/homilies/1987/documents/hf_jp-ii_hom_19870613_messa-lodz_pl.html.

7 II Polski Synod Plenarny (1991–1999), Poznań 2001, s. 20, n. 38.

8 Por. Vita consacrata, 81.

9 Lineamenta, 2.

10 Tamże, 13.

11 Instrumentum laboris, 37.

12 Tamże, 25.

13 Lineamenta, 12.

14 Tamże, 22.

15 Instrumentum laboris, 46.

16 Cyt. za: B. Biela, Odnowa pastoralna parafii w świetle II Polskiego Synodu Plenarnego, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 2003, t. 36, z. 1, s. 70–87; tu s. 79.

17 Tamże, s. 79.

18 Instrumentum laboris, 97.

19 Tamże, 88.

20 Tamże, 24.

21 Lineamenta, 5

22 Instrumentum laboris, 158.

23 Evangelii nuntiandi, 80.

opr. aś/aś