Współtrzeźwienie

Dlaczego żony alkoholików odchodzą od nich, gdy ci wreszcie trzeźwieją? Dlaczego gdy ponownie wiążą z kimś życie, znów jest to alkoholik? Jak można im pomóc?

— Współuzależnienie polega na tym, że najbliższe osoby człowieka uzależnionego od alkoholu, czyli te, którym najbardziej na nim zależy, stają się jego nieświadomymi pomocnikami w piciu. Robią wszystko, by uchronić go od konsekwencji nadużywania alkoholu — twierdzi dr Bohdan T. Woronowicz, specjalista terapii uzależnień z Instytutu Psychiatrii i Neurologii. Najczęstszymi błędami, które rodzina alkoholika popełnia w dobrej wierze, jest poddanie się jego rytmowi picia, przejmowanie za niego odpowiedzialności, obsesyjne kontrolowanie go, tolerowanie jego patologicznych zachowań. Przede wszystkim jednak osoby współuzależnione obciąża poczucie winy, małej wartości i zaniedbywanie siebie, a nierzadko także dzieci.

DWA UZALEŻNIENIA

— Podczas gdy alkoholik uzależniony jest od środka chemicznego, jego żona uzależniona jest od alkoholika — mówi dr Woronowicz. — Jest wobec niego nadopiekuńcza, lituje się nad nim, unika okazji do picia, ma poczucie krzywdy, popada w obsesje, rozpacz, ciągle się zamartwia, wikła się w kłamstwa i fałszywe nadzieje, wciąż przeżywa rozczarowanie, miewa problemy seksualne. Obie strony wreszcie mają tendencję do zaprzeczania chorobie alkoholowej, własnym trudnościom i sytuacji rodziny — dodaje psychiatra.

— Rodzina alkoholika, nawet ta najbardziej kochająca, podsyca jego chorobę — mówi Wiktor Osiatyński, trzeźwy od 26 lat. — I ona, i on wierzą, że picie lub niepicie to kwestia silnej woli. Rodzina chce więc ją jeszcze wzmocnić: poświęca się, pilnuje, troszczy, wymusza obietnice — wszystko na nic. Rodzina alkoholika też musi przestać walczyć i przyznać się do bezsilności. Wtedy będzie mogła mu pomóc. — Trudno odkryć u siebie objawy współuzależnienia — mówi Teresa, członek Stowarzyszenia Służb Grup Rodzinnych Al-Anon z Poznania. — Alarmujący powinien być pojawiający się w życiu chaos i potrzeba ciągłej kontroli: kiedy zamiast gotować obiad, biegnie się do drzwi i nie mówi mężowi „dzień dobry”, tylko sprawdza jego chuch. Niepokoić powinno także złudzenie, że wszystko się polepszy, jak mąż przestanie pić. Niestety, kiedy to się stanie, może być jeszcze gorzej. Dopóki mąż pije, swoje zachowania usprawiedliwiałam tym, że mąż pije. Wygodnie się z tym żyło. Wychodzenie ze współuzależnienia to ciężka praca nad sobą, porównywalna z tą, którą musi wykonać alkoholik wychodzący z uzależnienia. Program 12 kroków, na którym opierają się i alkoholicy, i ich trzeźwiejące rodziny zakłada, że dostrzegam swoje błędy, ale dla przeciwwagi szukam także zalet — do obu mam bowiem prawo — dodaje Teresa. Żona trzeźwiejącego alkoholika, który zyskuje samokontrolę, nagle zostaje sama ze sobą. Ze swoimi potrzebami, które dotąd zaniedbywała. Nie potrafi ich zaspokoić, bo odzwyczaiła się od myślenia o sobie. Żyła życiem i chorobą męża.

JAK POMÓC, BY NIE SZKODZIĆ

Jedyny sposób, w jaki rodzina może pomóc alkoholikowi, to zostawić go w spokoju. — Nie nalegać, nie nakłaniać, nie krzyczeć, nie błagać. Ale też nic za niego nie załatwiać — podkreśla prof. Osiatyński. — Żadnych zaświadczeń lekarskich, pożyczek ani zwolnień z pracy; nie tłumaczyć go chorobą. Nie sprzątać po nim pijackich brudów. Niech pije na własną odpowiedzialność. Bez nieumiejętnie kochających bliskich i przyjaciół każdy alkoholik piłby o połowę krócej, dużo wcześniej osiągnąłby swoje dno, od którego musi się odbić, by zacząć zdrowieć — konstatuje Osiatyński.

— Rodzina działa jak mechanizm zegarka: pojedyncze tryby — mąż, żona, dzieci, dziadkowie, przyjaciele — zazębiają się i obracają w tym samym rytmie — twierdzi dr Bohdan T. Woronowicz. — Tak jak alkoholik potrafi wymusić dogodne dla siebie obroty innych trybów, tak samo pozostali członkowie rodziny są w stanie zmusić go do podporządkowania się określonemu przez nich wspólnie rytmowi. Szanse na powodzenie są tym większe, im więcej członków rodziny i osób bliskich uczestniczy w tym przedsięwzięciu i im lepiej ze sobą współpracuje — podkreśla psychiatra.

Tak jak alkoholicy mają swoje grupy wsparcia AA, tak ich rodziny mają swoje — Al-Anon. Podobnie jak alkoholicy mają swoje kroki, hasła, deklaracje. Wśród nich jest hasło-cytat z Abrahama Lincolna: „Ludzie są na tyle szczęśliwi, na ile sobie pozwolą”. — Dbam o to, by być szczęśliwą tylko dziś — mówi Teresa. — Tylko dziś postanawiam przeżyć ten dzień dobrze, nie próbując natychmiast rozwiązać wszystkich problemów. Właśnie dziś znajdę dla siebie pół godziny, które wykorzystam na odprężenie się, poćwiczenie umysłu. Właśnie dziś pozbędę się obaw i będę się cieszyć tym, co piękne; zaufam światu, że to, co mu daję, wróci do mnie. Właśnie dziś nie będę nikogo krytykować, nie będę doszukiwać się wad, nie będę nikogo ulepszać ani nikim kierować — z wyjątkiem siebie samej. Bo ten czas jest dla mnie. Ten jeden dzień dam radę. I tak każdego dnia — mówi Teresa. Tą „receptą” kieruje się kilkanaście tysięcy osób współuzależnionych w Polsce.

NOWE ŻYCIE JAK NOWY JĘZYK

Żona Billa W., alkoholika, który założył w USA wspólnotę AA, zauważyła, że w jakiś czas po tym, jak mężowie trzeźwieli, zaczynały rozpadać się ich rodziny. Żony, które tyle lat modliły się o zdrowie mężów, teraz odchodziły od nich, co więcej: ponownie wychodziły za mąż za alkoholików. Spełniały w ten sposób chorobliwą potrzebę opiekuńczości i ciągłego sprawowania nad kimś kontroli. Lois W. założyła więc grupę Al-Anon nie po to, by uczyć rodziny, jak pomagać alkoholikom, ale po to, by zatrzymać rozprzestrzenianie się tej „zakaźnej choroby uczuć”, jaką jest alkoholizm.

— To dowód na to, że alkoholizm nie jest jedynym problemem rodziny — twierdzi Teresa. — Nawet jak alkohol zniknie z ich życia, pozostanie w nim choroba. Choroba obojga nas — osoby uzależnionej i współuzależnionej. Trzeba dużo rozmawiać, a przede wszystkim nie należy wychodzić z założenia, że tę drugą osobę się zmieni. Można zmienić swój stosunek do niej, a ona widząc to, zmieni swoje postępowanie. W ten sposób trzeźwieliśmy z mężem i wygraliśmy — dodaje. Form pomocy jest kilka: jeśli czujemy, że nie dajemy rady tylko we dwoje, warto skorzystać z pomocy psychologa czy psychiatry, odbyć terapię albo wstąpić do Al-Anon. Dla młodzieży odbywają się spotkania Al-Ateen.

— Do Al-Anon trafiłam dwa lata po tym, jak mąż przestał pić — mówi Teresa. — Nagle stanęłam w miejscu. Ciągle nim komenderowałam: „załóż koszulę, nie tę, tamtą, pamiętaj, nastaw budzik na 7, nie zapomnij pójść do urzędu”. I usłyszałam: „Zajmij się sobą!”. To mnie ostudziło. Poszłam na spotkanie grupy. Od śmierci męża minęło osiem lat, a ja ciągle tam chodzę. Mąż zostawił mi w spuściźnie rodzinę aowską, a ja mam swoją — alanońśką. Tu nikt nie mówi, jak mam postępować, nikt nie krytykuje, nie ocenia, nie dyskutuje. Po prostu mówimy i słuchamy. Czasem słuchając, jak inna osoba dzieli się swoimi doświadczeniami, myślę: przecież mogłam wpaść na to już dawno! W ten sposób sobie pomagamy.

Coraz częściej można spotkać rodziny biegające na mityngi: jedno do AA, drugie do Al-Anon, dzieci do Al-Ateen. — Takie rodziny potrafią się dopasować, przetrwać „szok trzeźwości” i przerwać rodzinne dziedziczenie alkoholizmu — twierdzi Wiktor Osiatyński. Ewa Woydyłło, psycholog z Ośrodka Terapii Uzależnień Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, poproszona o patronat medialny nad powstającym filmem o rodzinie alkoholika, która stacza się coraz bardziej, aż ginie, odmówiła. — Ta historia była nieprawdziwa — mówi. — Zarówno z uzależnienia, jak i współuzależnienia można wyjść. Jest to trudne, ale tak samo trudne, jak uczenie się nowego języka. Choć leczenie mamy na poziomie Zachodu, to pesymistyczną mentalność na jego temat — wciąż na poziomie Wschodu. Ta sytuacja ma wyjście: życie w trzeźwości.

Jak rodzina może pomagać alkoholikowi:

• nie należy zapominać, że alkoholizm to choroba przewlekła; gwarancją wyzdrowienia jest zaakceptowanie tego faktu i pozbycie się wstydu oraz traktowania go jak hańby dla rodziny
• nie należy traktować alkoholika tak jak niegrzeczne dziecko, bo przecież nie postępuje się tak, kiedy ktoś cierpi na jakąkolwiek inną chorobę
• wątpliwy sens ma robienie wyrzutów, wdawanie się w kłótnie, prawienie kazań, zwłaszcza gdy alkoholik znajduje się pod wpływem alkoholu, ponieważ alkoholik prawdopodobnie wie już to wszystko, o czym chcemy mu powiedzieć; takie zachowanie może natomiast sprowokować go do dalszych kłamstw i wymusić obietnice, których nie będzie w stanie dotrzymać
• nie należy przyjmować obietnic, o których wiadomo, że nie będą możliwe w tym momencie do spełnienia
• dając okłamywać się i udając, że się wierzy, można doprowadzić do tego, że alkoholik dojdzie do przekonania, że potrafi swoich bliskich przechytrzyć
• używanie szantażu w formie „gdybyś mnie naprawdę kochał, to byś przestał pić...” jedynie zwiększa poczucie winy; nie mówi się przecież „gdybyś mnie kochał, nie przeziębiłbyś się”
• wypowiadanie gróźb, których nie jest się w stanie spełnić, pozwala alkoholikowi sądzić, że osoba grożąca nie traktuje poważnie swoich słów
• nie warto sprawdzać, ile alkoholik pije, bo i tak nie ma szans wiedzieć wszystkiego
• szukanie schowanego alkoholu zmusza alkoholika do ciągłego wymyślania nowych kryjówek
• chowanie i wylewanie alkoholu jedynie skłania alkoholika do bardziej desperackich prób zdobycia go, a przecież wiadomo, że w końcu i tak znajdzie sposób żeby się napić
• wspólne picie alkoholu nie spowoduje wcale, że alkoholik wypije w sumie mniej, za to odwlecze moment, w którym zdecyduje się poprosić o pomoc
• nie należy oczekiwać natychmiastowego wyleczenia, bo tak jak w każdej przewlekłej chorobie okres leczenia i rekonwalescencji jest długi, a nawroty choroby są możliwe
• bardzo potrzebne jest alkoholikowi otrzymywanie miłości, wsparcia i zrozumienia podczas podejmowanych prób zaprzestania picia i utrzymywania się w trzeźwości

dr Bohdan T. Woronowicz

opr. aw/aw