O kaznodziejstwie na przestrzeni wieków

Inicjatywa ks. Kazimierza Panusia opracowania i wydania drukiem zarysu historii kaznodziejstwa w Kościele polskim jest cenna i ze wszech miar godna poparcia. Wybór tematu jest jak najbardziej trafny. Potrzeba ukazania się na rynku edytorskim nauki polskiej dzieła o takim profilu i treści była pilna. Ostatnia praca z dziedziny polskiej literatury teologicznej, w takiej właśnie formie syntetycznego studium z tego zakresu, wydana została równo sto lat temu — wyszła spod pióra ks. J. S. Pelczara. Kilka zaś pozycji książkowych zajmujących się tym tematem i wydanych w trzeciej ćwierci XX w. nie traktuje problemu całościowo, ograniczając obszar swoich badań i prezentacji do określonych ram czasowych czy konkretnych zagadnień.

Praca ks. K. Panusia wypełnia zatem dotkliwą lukę w wiedzy o dziejach kaznodziejstwa w Polsce. Na taki zarys dziejów czekali homileci polscy, a prezentowane w nim kazania mogą stanowić cenny materiał źródłowy nie tylko dla teologów, ale też dla badaczy kultury, obyczajów, dla filologów, historyków. Toteż z głębokim zainteresowaniem i pełną aprobatą należy przyjąć i odnotować wzięcie na warsztat naukowy tego tematu przez ks. K. Panusia. Osoba autora daje rękojmię rzetelnego naukowego opracowania. Ks. prof. dr hab. Kazimierz Panuś jako kierownik Katedry Homiletyki na Wydziale Teologicznym PAT w Krakowie ma szerokie rozeznanie w materii, o której pisze, a gruntowna znajomość przedmiotu i głęboka erudycja autora oraz doskonałe opanowanie warsztatu pisarskiego zapewniają jego dziełu wysoką pozycję w literaturze naukowej, zarówno od strony merytorycznego opracowania, jak i samej koncepcji i kompozycji pracy.

Wydana pod koniec stycznia 2001 roku część druga, po ukazaniu się w 1999 roku części pierwszej poświęconej kaznodziejstwu w Kościele powszechnym, traktuje o kaznodziejstwie polskim od początków chrystianizacji kraju do końca XX wieku. Spojrzenie na ten problem z perspektywy tysiąca lat pozwoliło autorowi na odtworzenie stanu faktycznego zaistniałego na ziemiach polskich na przestrzeni tych wieków i dało możność spojrzenia na sprawy i ludzi z pewnego dystansu okiem wytrawnego znawcy i dociekliwego badacza. Czytelnik otrzymuje dzieło naukowe, w pełni udokumentowane rzetelnie przebadaną i zgodnie z wymogami gatunku cytowaną faktografią. Autor w szerokim ujęciu zapoznaje też z najnowszymi trendami i wynikami ostatnich badań w przedstawianej materii. W poszczególnych rozdziałach, zgodnie z racją historyczną, od średniowiecza po okres powojenny do czasów dzisiejszych, ks. K. Panuś — kreśląc wpierw krótkie tło danej epoki, rzutujące przecież w sposób zasadniczy na oblicze kaznodziejstwa — daje szeroki wgląd w teorię kaznodziejstwa, dokonuje wnikliwej analizy budowy kazania, prezentuje w obszernym ujęciu rodzaje kazań, by skupić się w ramach danego okresu na ukazaniu rozwoju form kaznodziejsko-homiletycznych, przedstawieniu wielkich osobowości kaznodziejskich, losów ich życia, ich dzieł i działalności homiletycznej.

Znakomitą ilustracją strony narracyjnej pracy i uzupełnieniem prezentowanych treści są bardzo dobrze dobrane exempla — urywki lub nawet dłuższe fragmenty oryginalnych tekstów kazań, lub wypowiedzi kaznodziejów, ujęte dla ich lepszego wyeksponowania, w ramki; takie ukazanie fragmentu kazania „na żywo” świetnie uplastycznia sylwetkę kaznodziei, daje poznać wszystkie uroki jego języka i sposobu wysławiania się, a równocześnie weryfikuje wywody i osądy Autora.

Należy też docenić w prezentowanej rozprawie krótkie podsumowania syntetyzujące każdy omawiany okres; pozwalają one na skupienie uwagi czytelnika na elementach zasadniczych i ułatwiają proces ich recepcji. Pomocą zaś służą indeksy naprowadzające na poszukiwane realia. Miary pozytywów prezentowanego dzieła dopełnia język — jasny, komunikatywny, mogący przemawiać do teologów i kaznodziejów, ale też do zainteresowanych tematem osób świeckich.

Ta wielka synteza polskiego kaznodziejstwa, kreśląca dzieje podstawowej funkcji Kościoła, jaką jest głoszenie słowa Bożego na przestrzeni wieków, od misji św. Wojciecha do czasu posługi Jana Pawła II, ukazująca się nadto w pierwszych dniach nowego tysiąclecia, w pełni zasługuje na uznanie.

opr. mg/mg