Rekolekcje szkolne z uwzględnieniem metod i form organizacji

Rekolekcje szkolne są szczególną formą głoszenia Ewangelii, wyrazem troski Kościoła o przekaz wiary i formacji postaw wynikających z wiary. Owa troska Kościoła o przekaz wiary dzieciom i młodzieży zmusza do szukania odpowiedzi na następujące pytania: Dlaczego zmniejsza się liczba dzieci i młodzieży uczestniczących w rekolekcjach szkolnych?; Dlaczego w dużej większości nie udało się wypracować właściwej formy rekolekcji wielkopostnych?; Jakie przyjąć metody w organizacji rekolekcji szkolnych, aby doprowadziły katechizowanego do spotkania z osobą Jezusa Chrystusa?

Szukając odpowiedzi na postawione pytania, trzeba najpierw określić cele i definicję rekolekcji szkolnych. „Przez rekolekcje szkolne rozumie się akcję ewangelizacyjną Kościoła podejmowaną względem dzieci i młodzieży katechizowanej w ramach jednej szkoły przez grono osób do tego upoważnionych i odpowiednio przygotowanych¹. Oznacza to, iż bezpośredniego związku rekolekcji szkolnych należy dopatrywać się ze szkołą, a nie - jak to jest w rekolekcjach tradycyjnych - tylko z parafią². Związek z parafią rekolekcje szkolne uzyskują pośrednio poprzez katechizację, w której parafia jest krzewicielką³. Cele i zadania rekolekcji szkolnych są zatem tożsame z celami katechezy. Directorium Catechisticum Generale za pierwszorzędny cel katechizacji uznaje chrystocentryzm. Chodzi o doprowadzenie katechizowanego nie tylko do spotkania z Jezusem, ale do zjednoczenia, a nawet do głębokiej z Nim zażyłości⁴. Ojciec Święty Jan Paweł II w adhortacji apostolskiej odnośnie do celów katechezy, zaznacza, że jest ona wychowaniem w wierze dzieci i młodzieży, a obejmuje ona przede wszystkim nauczanie doktryny chrześcijańskiej dla wprowadzenia w pełnię życia chrześcijańskiego⁵. Do zadań katechezy, a tym samym zadań rekolekcji szkolnych należą: wychowanie liturgiczne, poznanie treści wiary, formacja moralna, nauczanie modlitwy, wychowanie do życia wspólnotowego⁶.

Wszystkie zadania nakładają się na siebie, realizując główny chrystocentryczny cel katechezy. Rekolekcje szkolne są nieocenioną szansą realizacji tych celów i zadań, jeśli nastąpi dobór odpowiednich metod, form organizacji i skoordynowanie działań katechetów, dyrekcji szkoły, nauczycieli, uczniów, a także rodziców ⁷.

Pojawiają się głosy duszpasterzy i katechetów, iż rekolekcje szkolne w dotychczasowej formie przeżywają kryzys. Skoro w formie prowadzenia rekolekcji dopatruje się przyczyn kryzysu, to można wysunąć wniosek, że należy zmienić formę i metody prowadzenia rekolekcji szkolnych, dopasowując je do ich adresata. To właśnie nieodpowiednie formy organizacji są - zdaniem Janusza Skotarczyka - źródłem niepowodzeń rekolekcji szkolnych⁸ i źródłem ich niewłaściwego przeżycia.

Koordynatorami całości działań winni być katecheci danej szkoły, którzy wraz z dyrekcją i nauczycielami powinni na początku roku szkolnego ustalić konkretne tematy, scenariusze spotkań przystosowane do wieku, etapu rozwojowego i określonych potrzeb danego środowiska, włączając rekolekcje szkolne w plan wychowawczy szkoły⁹.

Kompetentny i pełen Bożego Ducha katecheta zadba o dobre relacje z innymi nauczycielami szkoły, gdyż ich pomoc i wsparcie są nie tyle potrzebne, co konieczne, zarówno gdy chodzi o sprawy organizacyjne, jak i duchowe. Rodzi się zatem pilna potrzeba wykorzystania potencjału wychowawczego i organizacyjnego nauczycieli podczas przygotowywania, organizowania i samego przebiegu rekolekcji. Badania sondażowe dotyczące współpracy katechizowanych i nauczycieli wykazują bierność katechetów w relacjach z nauczycielami, brak zdolności komunikacyjnych ze strony katechetów i izolowanie się od środowiska nauczycielskiego. Czas rekolekcji szkolnych ujawnia zaangażowanie i pomysłowość katechety, ale i jego umiejętność współpracy z dyrekcją szkoły i nauczycielami. Katecheta w ciągu trzech dni trwania rekolekcji zbiera owoce, na które zapracował w ciągu roku szkolnego. Jeśli swoją życzliwością, otwartością pozyskał sobie nauczycieli i uczniów, to i zbiory będą większe¹⁰.

Podobnie sprawa ta dotyczy rodziców katechizowanych uczniów; ich zaangażowanie w przygotowanie i realizację rekolekcji szkolnych jest niezbędne. Rodzice, którzy wyrazili na piśmie wolę, by ich dziecko uczestniczyło w lekcjach religii, pragną, by szkoła wspierała religijne wychowanie ich dzieci. Realizacja zadań wychowawczych jest możliwa przy jak najpełniejszym współdziałaniu rodziców¹¹. Podstawy programowe odnośnie do pracy wychowawczej nauczycieli określają rolę nauczyciela jako wspierającą obowiązki wychowawcze rodziców. Błędne jest zatem przekonanie rodziców, iż za wychowanie religijne ich dzieci odpowiada szkoła. Szkoła wprawdzie posiada przygotowanych do tego celu pod względem merytorycznym i pedagogicznym katechetów, dysponuje całym zapleczem środków dydaktycznych i metodycznych, ale nie zwalnia w żadnym wypadku rodziców z ich obowiązku religijnego wychowania dzieci¹². Organizowanie spotkań z rodzicami katechizowanych i zaangażowanie ich w rekolekcje szkolne jest rzeczą trudną, co nie znaczy niemożliwą¹³.

Dni wolne od zajęć dydaktycznych, przeznaczone na przeżycie rekolekcji¹⁴, powinny być podzielone na dwie części: liturgiczną w kościele (ok. 1 godziny) i duszpastersko-wychowawczą w szkole (ok.3 godzin lekcyjnych)¹⁵. Skoncentrowanie rekolekcji szkolnych wyłącznie na części liturgicznej (niezaprzeczalnie pierwszorzędnej) jest typową formą rekolekcji parafialnych. Rekolekcje szkolne poprzez katechizację zostały włączone w zorganizowaną strukturę szkoły, nie można zatem poprzestać wyłącznie na części liturgicznej, jak dzieje się to w większości szkół. Jeżeli do części liturgicznej zostanie dołączona dobrze zorganizowana część duszpastersko-wychowawcza, to frekwencja uczestników będzie większa i bezpodstawne staną się głosy krytyki o niesłuszności zwalniania uczniów z całego dnia zajęć.

Program rekolekcji szkolnych musi być dogłębnie przemyślany, dopracowany i skonstruowany wokół jednego tematu. Zarówno część liturgiczna, jak i duszpastersko-wychowawcza drążą jeden temat na wiele sposobów, dobierając różne metody i formy. Sposób ten jest o tyle trudny, iż muszą to być metody wyzwalające aktywność i zaangażowanie nie jednej zbiorowości klasowej, ale całej społeczności szkolnej¹⁶. Aktywizacja to szereg czynności podejmowanych przez organizatorów rekolekcji, czynności mających na celu zapewnienie uczestnikom odgrywania aktywnej roli w realizacji zadań przekazywania zbawczego orędzia i wychowania w wierze. Źródła aktywności ludzkiej tkwią w samym człowieku i w otaczającym go świecie. Człowiek poprzez działanie rozwija siebie. Aktywność pobudza zainteresowanie, pozwala na dużą samodzielność w rozwiązywaniu problemów, sprzyja w przyswajaniu nowych treści, kształtuje postawy.

Nie przeprowadzono dotąd badań empirycznych, które dotyczyłyby opinii samych uczestników rekolekcji, opinii doszukujących się źródeł i przyczyn braku aktywności, zaangażowania w przeżywanie rekolekcji. Istnieją natomiast obszerne badania przeprowadzone przez Katedrę Katechetyki KUL, a zebrane i opracowane przez H. Słotwińską, na temat mankamentów katechezy szkolnej w opinii katechizowanych. Głosy samych katechizowanych mogą być wytycznymi na odcinku doskonalenia katechizacji, a w naszym wypadku rekolekcji szkolnych. Najczęściej wymieniany przez respondentów postulat doskonalenia katechizacji dotyczy „urozmaicenia metodycznego”(32%). Monotonne, schematyczne nieciekawe prowadzenie katechezy (ok.23%), mało tematów związanych z aktualnymi problemami młodzieży (ok.20%) to kolejne opinie¹⁶. Czy zatem katecheta jako główny organizator procesu dydaktyczno-metodycznego katechezy i zarazem główny organizator rekolekcji szkolnych nie przenosi schematycznego, monotonnego prowadzenia katechezy na rekolekcje szkolne? Katecheta musi zatroszczyć się o większą wielowymiarową aktywność poprzez dobór właściwych metod.

„Wybór metody nie może podlegać dowolności. Zależy od wielu okoliczności. Zanim katecheta zdecyduje się na taką czy inną metodę, powinien najpierw poważnie się zastanowić nad tym, która z pośród nich pozwoli mu najpełniej osiągnąć zamierzone zadania katechizacji”¹⁷*, w tym wypadku rekolekcji szkolnych. Aby katechizacja - tożsama w celach i zadaniach z rekolekcjami szkolnymi - osiągnęła swój cel, Catechesi tradende postuluje:

- dobór odpowiednich metod do treści;

- dobór metod z ukierunkowaniem na cel;

- dobór metod uwzględniających sytuację katechizowanego¹⁸.

Korzystając z własnej praktyki i opinii wielu zaangażowanych katechetów i organizatorów rekolekcji szkolnych, można wysunąć pewne sugestie i propozycje.

1. Sprawdzenie obecności uczestników rekolekcji szkolnych. „Takie rozwiązanie spotkało się z aprobatą kolegium wizytatorów katechizacji na ogólnopolskim spotkaniu w Warszawie w kwietniu 1997 r.”¹⁸.

2. Jeden temat przewodni dla części liturgicznej i duszpastersko wychowawczej.

3. Przygotowanie scenariusza rekolekcji na początku roku szkolnego. Pozwala to katechecie na zebranie odpowiedniej ilości materiału do części merytorycznej i dydaktycznej, swobodnego przemyślenia doboru metod, dając jednocześnie czas na przygotowanie się osobom zaproszonym do udziału w rekolekcjach.

4. Podział klas według grup wiekowych i dobór odpowiednich metod.

5. Zaproszenie innych osób do organizacji rekolekcji wraz z przydzieleniem im konkretnych zadań (tabela).

Katecheta realizując swoje zadania w środowisku szkolnym, musi mieć na uwadze fakt, aby nie sprowadzić przedsięwzięcia religijnego do imprezy szkolnej i nie redukować ich do nauczania. Rekolekcje szkolne muszą koncentrować się na Osobie Jezusa Chrystusa i być przeniknięte religijną atmosferą i modlitewnym nastrojem.

Praktyka rekolekcji szkolnych pozostawia wiele do życzenia i do zrobienia. Jednak nie można zapominać o tych katechetach, którzy w tej dziedzinie mają duże doświadczenie i odnoszą sukcesy. Przykładem zaangażowania i twórczego działania może być wypowiedź katechetki z diecezji bielsko-żywieckiej: „Od początku, czyli od wejścia katechezy do szkoły, jestem co roku odpowiedzialna za zorganizowanie rekolekcji i o tym fakcie już na pierwszej radzie pedagogicznej powiadamia dyrektor szkoły. W ten sposób rekolekcje zostają włączone w harmonogram pracy wychowawczej. Równocześnie wyznaczone zostają osoby, które odpowiadają za dekoracje sali gimnastycznej, a jedna z klas ma za zadanie przyniesienie i ustawienie krzeseł. Te sprawy są ustalane na początku września. Ze strony dyrekcji doświadczam dużego wsparcia. Pani dyrektor, na lekcjach plastyki, włącza dzieci w zorganizowanie wystawy prac, które tematycznie wiążą się z rekolekcjami. Zdecydowanej postawie pani dyrektor zawdzięczam też fakt, że obecnie wszyscy nauczyciele sprawują opiekę wychowawczą nad swoimi klasami w trakcie zajęć rekolekcyjnych i to zarówno w szkole, jak i w kościele .Wprowadzenie tego zwyczaju nie odbyło się bez problemów (...). Przez kilka lat zapraszałam zespół ewangelizacyjny, który zdobył doświadczenie w szkole ewangelizacji w USA. Wśród nich kilka osób, to pedagodzy. Kilkunastoosobowy zespół świetnie poprowadził zajęcia w trzech grupach wiekowych. Przeprowadzone później rozmowy, ankiety potwierdziły, że program nie tylko się podobał, ale dał dzieciom dużo głębokich przeżyć, przemyśleń skłaniał do refleksji na d swoim zachowaniem, odniesieniem do Boga, innych ludzi i samego siebie. W przygotowywanych inscenizacjach zawsze mogłam liczyć na pomoc polonistki, która „musztrowała” dzieci, jeśli chodzi o wymowę i pomagała mi na próbach. Takie spotkania trudno wyobrazić sobie bez śpiewu. Do tej roli świetnie nadawali się młodzi ludzie z gitarami. Śpiew, świadectwo życia długowłosego absolwenta naszej szkoły poruszyło niejedno młode serce. (...) Przygotowywanie inscenizacji zajmuje dużo czasu i angażuje tylko niektóre dzieci. Zrozumiałam więc że muszę coś zrobić, by zaktywizować wszystkich uczniów. Udało mi się przekonać nauczycieli do pewnej nowości w tym względzie: każdy wychowawca otrzymał scenariusz dwóch godzin wychowawczych. Ich tematyka łączyła się z tematem całych rekolekcji. Pomocą w mobilizacji dzieci (i nauczycieli) było „biuro prasowe rekolekcji”, które zbierało efekty prac poszczególnych klas. Zostały one wyeksponowane na szkolnym korytarzu. Przekonuję się, że rekolekcje są niezwykle ważne. Mnie osobiście mobilizują do szukania coraz lepszych form i metod dotarcia do dzieci. Zastanawiam się, jak mówić do nich o Jezusie, aby Jego osoba stała się dla dzieci najważniejsza, aby wybrali i uznali Go za Najwyższą Wartość w swoim życiu. Bo rekolekcje w istocie rzeczy są głoszeniem Jezusa Chrystusa, jedynego Pana i Zbawiciela”²⁰.

Magdalena Hach-Hejosz - dr katechetyki, prowadzi zajęcia i ćwiczenia z dydaktyki katechezy w Instytucie Teologicznym w Bielsku-Białej, katechetka w szkole średniej.

¹ M. Cogiel, Szkolne rekolekcje wielkopostne, "Ateneum Kapłańskie", nr 1(533)/1998, s.78.

² Tamże.

³ Catechesi tradendae. Adhortacja apostolska Jana Pawła II o katechizacji w naszych czasach, nr 67.(odtąd CT).

⁴ Dyrektorium Katechetyczne (Direectorium Catechisticum Generale) nr 85.

⁵ CT nr 18.

⁶ DCG nr 85.

⁷ M. Cogiel, jw., s. 79.

⁸ J. Skotarczak, Szkolne rekolekcje wielkopostne, Poznań 1999.

⁹ T. Panuś, Formy współpracy katechetów z nauczycielami, "Ateneum Kapłańskie" nr 523/1998, s. 395-399.

¹⁰ M. Cogiel. jw. s. 81.

¹¹ R. Murawski , K. Misiaszek, Katechizacja: szanse i trudności, "Ateneum Kapłańskie" nr 507/1993, s.238.

¹² W. Przyczyna, Rekolekcje dla dzieci, "Katecheta", nr 3/1995, s.150.

¹³ Rozporządzenie MEN z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w szkołach publicznych na podstawie art.12 ust. 2 z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (Dz. U. Nr. 9 poz. 425 i z 1992 Nr. 26, poz. 113) zarządza co następuje: "Uczniowie uczęszczający na naukę religii uzyskują trzy kolejne dni zwolnienia z zajęć szkolnych w celu odbycia rekolekcji, o ile religia lub wyznanie, do którego należą, nakłada na swoich członków tego rodzaju obowiązek. Pieczę nad uczniami w tym czasie zapewniają katecheci. Szczegółowe zasady organizacji są przedmiotem odrębnych ustaleń między organizującymi rekolekcje a szkołą".

¹⁴ J. Skotarczak, jw.

¹⁵ J. Słomińska, Psychologiczno-pedagogiczne podstawy aktywizowania jednostki i grupy, w: (red.) S. Kulpaczyński, Aktywizowanie katechizowanych, Lublin 1997, s.13-37.

¹⁶ H. Słotwińska, Propozycje katechizowanych dotyczące doskonalenia katechezy, (red.) S. Kulpaczyński, w: Aktywizowanie katechizowanych, Lublin 1997, s. 236-241.

¹⁷* S. Łabędowicz, Aktywizowanie katechizowanych wybranymi metodami., w: (red.) S. Kulpaczyński, Aktywizowanie katechizowanych, Lublin 1997 s. 49.

¹⁸ CT 51.

¹⁹ M. Cogiel. jw., s. 81.

²⁰ Z. Wawro. jw., s. 11-12.

opr. ab/ab