Słowo biskupów do duchowieństwa z okazji nowej księgi Liturgicznej: Sakramenty Chorych (Instrukcja)

Drodzy Bracia Kapłani!

Kościół święty w Polsce otrzymał nową księgę liturgiczną w języku ojczystym mianowicie: Sakramenty Chorych. Obrzędy i Duszpasterstwo. Wydana przez Wydawnictwo św. Jacka w Katowicach doszła zapewne już do rąk duszpasterzy.

Księgę przygotowała Św. Kongregacja Sakramentów i Kultu Bożego, opracowując ją zgodnie z zaleceniami soborowej Konstytucji o św. Liturgii (KL nr 73-75). Przekład polski na zlecenie Konferencji Episkopatu przygotowała Komisja Episkopatu do Spraw Liturgii. Stolica Apostolska przekład zatwierdziła. Nowe obrzędy obowiązują u nas od Wielkanocy tj. od 6 kwietnia 1980 roku.

Treść nowej księgi

Na początku w/w księgi został umieszczony pełny tekst Konstytucji Apostolskiej Ojca świętego Pawła VI o sakramencie namaszczenia chorych, w której Ojciec święty ustalił nową formułę sakramentalną oraz liczbę namaszczeń. Brzmienie formuły jest następujące:

Przez to święte namaszczenie niech Pan w swoim nieskończonym miłosierdziu wspomoże ciebie łaską Ducha Świętego. (Amen).

Pan, który odpuszcza ci grzechy, niech cię wybawi i łaskawie podźwignie. (Amen).

Liczba namaszczeń została zmniejszona do dwóch: jedno na czole, drugie na dłoniach chorego przy równoczesnym jednorazowym tylko wymówieniu formuły. Konstytucja Apostolska przewiduje możliwość używania oprócz oleju z oliwek innego oleju roślinnego, gdyby okoliczności tego wymagały. Decyzja w tej sprawie należy do miejscowej Konferencji Biskupów.

Po tekście Konstytucji Apostolskiej następuje bardzo obszerne: Wprowadzenie teologicznopastoralne. Zawarte jest w nim wszystko, co duszpasterz powinien wiedzieć i spełniać, by ważnie, godziwie i jak najowocniej udzielać chorym sakramentów świętych.

Materiał duszpastersko-obrzędowy księgi dzieli się na trzy części. Część pierwsza poświęcona jest duszpasterstwu chorych, druga duszpasterstwu umierających, trzecia zawiera zestawy tekstów Pisma świętego i modlitw do wyboru, oraz formularze Mszy świętych związanych z duszpasterstwem chorych. Dla celów praktycznych dodano stałe części Mszy świętej i obrzęd pojednania penitenta.

Przewodnia myśl odnowionych obrzędów sakramentów chorych

Myślą przewodnią nowej księgi jest takie ukierunkowanie duszpasterskiego posługiwania chorym, by wierni-chorzy otrzymali od duszpasterza i wspólnoty parafialnej to wszystko na ile to jest możliwe co ich bracia i siostry zdrowi otrzymują w ramach duszpasterstwa zwyczajnego, gromadząc się w kościele parafialnym.

Wierni dotknięci chorobą nie mogą czuć się osamotnieni, lecz mają być świadomi i praktycznie powinni tego doświadczać, że za pośrednictwem duszpasterza i najbliższego otoczenia, są w żywej łączności z Chrystusem obecnym w Kościele. Tę myśl przewodnią odnowionych obrzędów ukazują jasno zalecone odwiedzania chorych łączone z krótkim nabożeństwem słowa Bożego w stosownej liturgicznej oprawie, oraz okresowe odprawianie Mszy świętej w domu obłożnie chorego połączone z udzielaniem podczas niej sakramentów świętych.

Opieka duszpasterska nad chorymi, sprawowana według wskazań nowej księgi liturgicznej ma ożywiać u wiernych świadomość, że jako członkowie Mistycznego Ciała Chrystusa Pana tj. Kościoła nie utracili wartości, w stanie choroby są Chrystusowi Panu szczególnie bliscy, choroba zaś i cierpienie, łączone z Chrystusem cierpiącym i uwielbionym, przynoszą zbawcze owoce dla Kościoła i świata, a chorych czynią dojrzałymi do przejścia do Domu Ojca.

Postulaty, wnioski, wyjaśnienia

Jak każda nowa księga liturgiczna, tak i obecna z natury rzeczy wysuwa szereg postulatów pod adresem duszpasterzy, z których następnie rodzą się duszpasterskie wnioski i decyzje. Zwracamy uwagę na najważniejsze:

1. Zapoznanie się z treścią księgi

Na pierwszy plan wysuwa się konieczność posiadania nowego rytuału nie tylko przez parafię, ale przez każdego kapłana, następnie przestudiowanie całej treści. Bez tego bowiem owocne korzystanie z nowej księgi jest niemożliwe, tym bardziej niemożliwe byłoby usprawnienie duszpasterstwa chorych w myśl zaleceń posoborowych, jakie są w niej zawarte.

2. Stosowna katecheza wiernych

Owocne wprowadzenie nowych obrzędów sakramentów chorych wymaga przygotowania wiernych przez katechezę. Materiał do niej zawarty jest we wprowadzeniu teologicznym i pastoralnym, a także we wstępach do poszczególnych części i rozdziałów księgi.

3. Odwiedzanie chorych i Komunia święta chorych

a) Zgodnie z zaleceniami zawartymi w nowej księdze należy wprowadzać w duszpasterstwo obłożnie chorych praktykę regularnych odwiedzin chorych parafian, łączyć je ze słowem Bożym, wspólną modlitwą, częstą spowiedzią i Komunią świętą oraz odprawianą okresowo w domu chorego Mszą świętą. Podczas takiej Mszy świętej chory i obecni mogą przyjąć Komunię świętą pod dwiema postaciami. Pozwolenia na odprawianie Mszy świętej w domu udziela miejscowy ordynariusz.
Chorzy i osoby pielęgnujące mogą przyjmować Komunię świętą o każdej porze dnia. Jedni i drudzy mogą korzystać z ulg w zachowaniu postu eucharystycznego (15 minut przed Komunią świętą).

b) W zakres duszpasterskich odwiedzin chorych wchodzą również osoby starsze, które choć nie są obłożnie chorymi, nie korzystają już ze zwyczajnego duszpasterstwa zdrowych parafian. Osobyte mają prawo do korzystania z posługi duszpasterskiej podobnie jak obłożnie chorzy, o których mowa wyżej pod p. 3a).

c) Pomocą duszpasterzy w odwiedzaniu chorych są siostry zakonne, a także osoby świeckie czynne w parafialnej akcji miłosierdzia. Przygotowane przez duszpasterzy mogą one chorym czytać Pismo święte i modlić się z nimi, korzystając z nowej księgi liturgicznej.

d) W parafiach, na terenie których mieszkają kapłani emeryci, rezydenci, byłoby wskazane, aby jeżeli siły im na to pozwolą, służyli w możliwym dla nich zakresie pomocą miejscowym duszpasterzom w odwiedzaniu chorych.

e) Różnorodne formy odwiedzin duszpasterskich mają się przyczyniać do tego, że obecność kapłana nie kojarzy się z bliską śmiercią, duszpasterzowi zaś częste odwiedziny ułatwiają wybranie odpowiedniego czasu na udzielenie sakramentu namaszczenia chorych.

4. Namaszczenie chorych

a) W katechezie ogólnej i rodzinnej należy często pouczać, że namaszczenie chorych nie jest sakramentem już umierających. Chrześcijanie powinni przyjąć go w każdej niebezpiecznej chorobie i w starości.

Należy szczególnie akcentować możliwość przyjęcia sakramentu namaszczenia chorych przez ludzi w podeszłym wieku, choćby nie występowały u nich objawy choroby. Można tego sakramentu udzielić również ludziom chodzącym, ale poważnie chorym (np. wada serca itp.).

b) Doświadczenie uczy, że postawa chorego wobec sakramentu namaszczenia chorych wiąże się ściśle z całokształtem jego życia religijnego. Chorzy często przystępujący do Komunii świętej nie mają trudności z przyjęciem namaszczenia chorych. Ci zaś, którzy zaniedbują spowiedź i Komunię świętą, z niechęcią odnoszą się także do namaszczenia chorych. Takim chorym trzeba najpierw dopomóc odbudować ich życie religijne i przeprowadzić ich do prawdziwego nawrócenia.

c) Wiele racji przemawia za tym, by chorzy udający się na leczenie do szpitala, przyjęli sakramenty święte przed wyjazdem z domu. Niejednokrotnie bowiem kapłan ma utrudniony dostęp do chorego, a przebywanie na wspólnej sali może budzić u chorego skrępowanie. Dlatego należy wyjaśniać te trudności chorym oraz ich rodzinom, i zachęcać do przyjmowania sakramentów świętych przed poddaniem się poważniejszemu leczeniu szpitalnemu.

d) Przez namaszczenie chorych i modlitwę kapłana Kościół poleca chorych Chrystusowi, aby ich podźwignął i zbawił (KK nr 11). Wymownym świadectwem społecznego charakteru namaszczenia chorych jest gromadzenie się wiernych wokół chorego przyjmującego sakramenty święte. Ten zwyczaj wspólnej modlitwy przy łożu chorego należy podtrzymywać.

e) Nowy rytuał przewiduje możliwość udzielania sakramentu chorych większej liczbie chorych, w obecności wspólnoty parafialnej. Okazją do tego są misje parafialne, okresowe dni chorych, pielgrzymki. By uroczystość taką chorzy i wspólnota parafialna z pożytkiem przeżyli, muszą być oni przygotowani stosowną katechezą. Pozwolenia udziela miejscowy ordynariusz.

f) Sakramentu chorych można udzielić tym, którzy utracili przytomność, jeżeli roztropnie przypuszcza się, że w stanie świadomości prosiliby o ten sakrament.

Wolno też udzielić namaszczenia warunkowo wkrótce po zgonie.

Ponieważ dzisiaj wielu wiernych dużo podróżuje, należy zachęcać do noszenia symbolu religijnego (np. medalik, krzyżyk), który w razie wypadku byłby znakiem przynależności ich do Kościoła i tym samym ułatwiał orientację.

Godny rozpowszechniania jest zwyczaj noszenia przez kierowców kartki lub tabliczki z prośbą o wezwanie kapłana do nich w razie wypadku.

Kapłani podróżujący powinni mieć przy sobie olej święty chorych.

5. Wiatyk

Sakramentem umierających jest Wiatyk. Należy zachęcać domowników chorego, aby przygotowali się także do przyjęcia Komunii świętej razem z nim.

Jeżeli za zgodą ordynariusza, Wiatyku udziela się w czasie Mszy świętej, odprawianej przy chorym, wówczas tak choremu, jak i obecnym udziela się Komunii świętej pod dwiema postaciami. Gdyby chory, przy którym odprawia się Mszę świętą nie mógł przyjąć Komunii świętej pod postacią chleba, udziela się mu jej pod postacią wina (kapłan, po przyjęciu Krwi Najświętszej pozostawia odrobinę w kielichu, którą następnie podaje choremu albo z kielicha albo z łyżeczki, którą puryfikuje wodą, dając do wypicia choremu).

6. Nieaktualne u nas na razie części rytuału

a) Nowy rytuał przewiduje udzielanie Komunii świętej chorym i Wiatyku umierającym przez szafarza nadzwyczajnego. Odpowiednie obrzędy zawarte są w księdze pod nr 72-85 i 142-156. Te części rytuału na razie są u nas nieaktualne do czasu podjęcia odpowiedniej uchwały przez Konferencję Episkopatu.

b) Nieaktualna jest u nas rubryka rytuału zawarta w księdze pod nr 119 o zanoszeniu Wiatyku pod postacią wina z kościoła do domu chorego. W ten sposób można udzielić Wiatyku jedynie podczas Mszy świętej odprawianej w domu chorego jak to zaznaczono wyżej pod p. 5.

c) Umieszczony w Dodatku na stronach 230-235 obrzęd pojednania penitenta wejdzie u nas w życie dopiero po wydrukowaniu i ogłoszeniu nowej księgi liturgicznej Ordo Paenitentiae.

Drodzy Bracia Kapłani!

Wiemy dobrze, że duszpasterstwo chorych, które mu poświęcona jest nowa księga liturgiczna, nie jest dla Was nowością. Jest to przecież Wasza codzienna duszpasterska troska. Duszpasterstwo chorych prowadzicie ofiarnie w parafiach powierzonych waszej pieczy i chorych otaczacie różnoraką opieką. Otrzymując jednak z rąk Kościoła świętego tę księgę, żywimy razem z Wami nadzieję, że będzie ona w tym ważnym dziale kapłańskiej pracy wielką pomocą, rzuca bowiem nowe ewangeliczne i soborowe światło na posługiwanie chorym, którym niesiemy Chrystusa Pana, by ich, w swym miłosierdziu wspomagał łaską Ducha Świętego, wybawiał odpuszczał grzechy i łaskawie dźwigał. (Formuła sakramentu namaszczenia chorych, por. Jk 5, 15).

Warszawa, dnia 14 grudnia 1979 roku.
171 Konferencja Plenarna Episkopatu Polski

+ Stefan Kardynał Wyszyński
Przewodniczący Konferencji Episkopatu

+ Stanisław Jakiel
Przewodniczący Komisji Episkopatu do Spraw Liturgii

opr. ab/wz