Symbolika (XI)

Ostatni, siódmy rozdział, soborowej Konstytucji o Liturgii Świętej poświęcono zagadnieniu sztuki kościelnej i sprzętów liturgicznych. Czytamy tam m.in.: „Do najszlachetniejszych dzieł ducha ludzkiego słusznie zalicza się sztuki piękne, zwłaszcza sztukę religijną i jej szczyt, mianowicie sztukę kościelną. Z natury swej dążą one do wyrażenia w jakiś sposób w dziełach ludzkich nieskończonego piękna Bożego. Są one tym bardziej poświęcone Bogu i pomnażaniu jego czci i chwały, im wyłącznej zmierzają tylko do tego, aby swoimi dziełami dusze ludzkie pobożnie zwracać ku Bogu. Z tych przyczyn czcigodna Matka Kościół zawsze był przyjacielem sztuk pięknych, stale szukał ich szlachetnych usług i kształcił artystów, aby należące do kultu przedmioty były godne, ozdobne i piękne, jako znaki i symbole rzeczywistości nadziemskiej. Kościół słusznie uważał się zawsze za arbitra w sprawach sztuki, osądzając, które z dzieł artystów zgadzają się z wiarą, pobożnością i tradycyjnymi zasadami oraz nadają się do użytku sakralnego. Ze szczególną troską Kościół dbał o to, aby sprzęty liturgiczne godnie i pięknie uświetniały kult, dlatego dopuszczał takie zmiany w materiale, kształcie i ozdobach, jakie z biegiem wieków przynosił postęp techniczny” (KL 122).

W historii chrześcijańskiego budownictwa sakralnego możemy wyróżnić następujące style: bazylikę wczesnochrześcijańską, kościoły w stylu romańskim, gotyckim, renesansowym, barokowym; kościoły utrzymane w stylach historycznych XIX wieku (np. białostocki kościół katedralny, kościół parafialny w Goniądzu, Janowie, Korycinie, Krynkach, Dąbrowie Białostockiej) oraz architekturę nowoczesną XX wieku (np. kościół parafialny pw. św. Rocha w Białymstoku).

We wspomnianej Konstytucji zebrani na Soborze Watykańskim II biskupi postanowili w kwestii budownictwa sakralnego, że „Kościół żadnego stylu nie uważał jakby za swój własny, lecz stosownie do charakteru i warunków narodów oraz potrzeb różnych obrządków dopuszczał formy artystyczne każdej epoki, tworząc z biegiem wieków skarbiec sztuki, który z całą troską należy zachować. Także sztuka naszej epoki oraz wszystkich narodów i regionów może swobodnie rozwijać się w Kościele, byleby z należną czcią i szacunkiem służyła świątyniom i świętym obrzędom, tak aby mogła swój głos dołączyć do tego cudownego hymnu chwały, który w poprzednich wiekach najwięksi artyści wyśpiewali na cześć wiary katolickiej” (KL 123).

Rodzaje kościołów

Na pierwszym miejscu należy wymienić kościół katedralny. Według Ceremoniale Episcoporum, Roma 1984, (nr 42-54) kościół katedralny jest tym kościołem, w którym jest postawiona katedra biskupa (dosłownie: krzesło, także nazywa się to miejsce tronem) jako znak jego urzędu nauczycielskiego i władzy pasterskiej Kościoła partykularnego (diecezjalnego), a także znak jedności wierzących w tej wierze, którą biskup diecezjalny głosi jako pasterz swojej owczarni.

Na kościół katedralny patrzymy też jako na matkę i głowę wszystkich kościołów, świątyń danej diecezji. Przy okazji warto wspomnieć, że matką i głową wszystkich kościołów miasta (Rzymu) i świata jest kościół katedralny biskupa Rzymu, mianowicie bazylika św. Jana na Lateranie w Rzymie.

W kościele katedralnym w dniach uroczystych, biskup przewodniczy liturgii, poświęca Krzyżom święte i inne oleje, udziela bierzmowania, święceń kapłańskich. Kościół katedralny „z powodu majestatu wzniesionej budowli, jest znakiem wskazującym na ową świątynię duchową, która jest budowana wewnątrz w duszach i jaśnieje wspaniałością łaski, zgodnie z tym zdaniem Apostoła Pawła: «Bo my jesteśmy świątynią Boga żywego»” (2 Kor 6,16). Również kościół katedralny powinien być postrzegany jako wyraźny obraz widzialnego Kościoła Chrystusowego, który na całej ziemi modli się, śpiewa i uwielbia Boga w Trójcy Świętej Jedynego. Stąd też kościół katedralny powinien mieć charakter centrum liturgicznego życia diecezji.

Wszyscy wierni, duchowni i świeccy, winniśmy okazywać kościołowi katedralnemu naszą miłość i cześć przez znajomość jego historii, przez branie udziału w uroczystości poświęcenia, przez odbywanie do tej świątyni pielgrzymek oraz przez udział w liturgii sprawowanej przez biskupa.

Kościół parafialny zajmuje w hierarchii drugie miejsce po kościele katedralnym. W tym kościele duszpasterstwem w imieniu biskupa kieruje proboszcz i on przewodniczy sprawowanej tam liturgii. Pracujący w tym kościele inni kapłani są pomocnikami księdza proboszcza i od niego zależni w sprawowaniu swych funkcji. Kościół parafialny jest miejscem, w którym gromadzi się wspólnota parafialna będąca podstawową jednostką Kościoła powszechnego. W tej świątyni skupia się całe życie liturgiczne, religijne parafii.

Kościół rektoralny ma mniejsze znaczenie od kościoła parafialnego. Biskup diecezjalny może jakiemuś kapłanowi, mianując go rektorem danej świątyni, polecić sprawowanie liturgii , np. Eucharystii, sakramentu pokuty i pojednania, chrztu dla pewnej grupy wiernych, która do tego miejsca uczęszcza przede wszystkim w niedziele i święta.

Kościół filialny - takie świątynie powstają zwłaszcza w rozległych terytorialnie parafiach. W świątyniach tych sprawuje się liturgię tak jak w kościele parafialnym. Zazwyczaj nie umieszcza się w kościele filialnym chrzcielnicy, chyba że biskup diecezjalny inaczej postanowi za wiedzą proboszcza danej parafii.

Wszystkie kościoły, wyżej wymienione, powinny być uroczyście poświęcone, czyli konsekrowane. Wierni, jak wyżej, powinni okazywać miłość i cześć kościołowi katedralnemu, ale też własnemu - parafialnemu, ponieważ jest znakiem „owego duchowego kościoła, do którego budowania i rozszerzania przeznacza ich chrześcijańskie powołanie”. Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego (nr 255).

Przy okazji omawiania poszczególnych kościołów warto przypomnieć, że niektóre z nich odznaczające się szczególnymi walorami artystycznymi, odpowiednią wielkością i pięknem, cieszące się szczególną godnością w diecezji (np. jest sanktuarium), konsekrowane czyli poświęcone, mogą otrzymać od papieża tytuł bazyliki. Samo słowo bazylika (z języka greckiego) oznacza budowlę halową podzieloną rzędami kolumn, najczęściej na trzy części, niekiedy z galeriami nad częściami bocznymi, trybuną lub estradą na wprost wejścia, często w apsydzie.

Są bazyliki większe i mniejsze. Tytuł Bazyliki Większej posiadają cztery rzymskie patriarchalne świątynie, mianowicie: Archibazylika św. Jana na Lateranie oraz Bazyliki św. Piotra Apostoła na Watykanie, św. Pawła za Murami, Matki Bożej Większej (największa Maryjna świątynia na świecie) i św. Wawrzyńca, Diakona i Męczennika. Pozostałe bazyliki w Rzymie i poza tym miastem mogą mieć tytuł Bazyliki Mniejszej. Taki tytuł w Archidiecezji Białostockiej ma kościół katedralny Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Białymstoku oraz kościół parafialny Ofiarowania NMP w Różanymstoku.

Kaplice

Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. wymienia tylko dwa rodzaje kaplic: kaplicę (w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1917 r. nazywano taką kaplicę kaplicą półpubliczną) i kaplicę prywatną. Na obie kaplice musi dać pozwolenie biskup diecezjalny, czyli je erygować. Powinny być też one pobłogosławione lub nawet poświęcone (konsekrowane), jak np. kaplica seminaryjna w Białymstoku. Mają służyć wyłącznie do celów kultowych.

Z kaplicy korzysta pewna grupa wiernych, z kościoła parafialnego mogą korzystać wszyscy. Kaplica prywatna jest przeznaczona dla jednej lub kilku osób (taką kaplicę posiadają biskupi w swoich domach, są też takie kaplice na plebaniach, w mniejszych domach zakonnych).

W prawnie ustanowionych kaplicach wolno sprawować wszystkie czynności liturgiczne, więc Eucharystię, sakrament chrztu, pokuty i pojednania, inne sakramenty; wolno też przepowiadać Słowo Boże i celebrować różne nabożeństwa (KPK kan. 857 § 1, 902, 964 § 1, 1101 § 1, 1118 § 1) (cdn).

opr. ab/ab