Pismo Święte w tradycji Kościoła

Henri de Lubac SJ

PISMO ŚWIĘTE W TRADYCJI KOŚCIOŁA

ISBN: 978-83-7505-055-4

wyd.: WAM 2008

WSTĘP

Dzięki inicjatywie Wydawnictwa WAM polski czytelnik otrzymuje tłumaczenie kolejnej książki kardynała Henri de Lubaca SJ (1896- 1991): Pismo Święte w Tradycji Kościoła.

Problemem interpretacji Pisma Świętego francuski jezuita zajmował się już w pierwszej książce Katolicyzm. Społeczne aspekty dogmatu (1938), w której poświęcił temu zagadnieniu jeden z rozdziałów¹. W dziele tym, jak w zalążku, tkwią wszystkie ważne zagadnienia teologiczne, które w późniejszych latach pogłębił Henri de Lubac. Tematem duchowej interpretacji Pisma Świętego zajął się głównie w dwóch książkach: Histoire et Esprit (1950), poświęconej egzegezie Orygenesa, a następnie w 4-tomowym dziele Exégese médiévale (1959-1964), w którym przedstawia rozwój egzegezy średniowiecznej. Dzieła te spotkały się z wielkim uznaniem, ale ze względu na swoją obszerność i bardzo specjalistyczny język były mało przystępne dla przeciętnego czytelnika. Z tej właśnie potrzeby zrodziła się niniejsza książka, Pismo Święte w Tradycji Kościoła (1966), w której Henri de Lubac umieścił najważniejsze rozdziały ze wspomnianych dzieł. Odpowiedział w ten sposób na pilną potrzebę duchowej odnowy teologii Kościoła po II Soborze Watykańskim. Sobór ten, zwłaszcza w konstytucji o Bożym Objawieniu Dei Verbum, przypomniał, iż duszą teologii powinno być rozważanie nad Pismem Świętym. Także relacja pomiędzy Starym a Nowym Testamentem ukazana w tej konstytucji znalazła wyczerpujące wyjaśnienie w niniejszej książce. Pierwszemu rozdziałowi wspomnianej konstytucji poświęcił także de Lubac książkę Słowo Boże w historii człowieka (1968).

Henri de Lubac docenia ogromny postęp jeśli chodzi o badania współczesnych egzegetów nad dosłownym znaczeniem Pisma Świętego. Jednocześnie zwraca uwagę, że została zaniedbana przez większość biblistów tradycyjna zasada i metoda duchowej interpretacji Biblii, tak ważna dla Ojców Kościoła i teologów średniowiecznych. Dlatego w niniejszym dziele podkreśla owocność tej metody i jej aktualność także dzisiaj. Przewodnikiem i mistrzem w jej odkrywaniu jest dla Henri de Lubaca głównie Orygenes i jego metoda duchowej interpretacji Pisma Świętego. On to właśnie, według francuskiego teo loga, najlepiej u początków rodzącej się chrześcijańskiej teologii, umiał odkryć Ducha w historii.

W dziele Pismo Święte w Tradycji Kościoła Henri de Lubac pokazuje, w jaki sposób tę metodę duchowej interpretacji Pisma Świętego stosowali wielcy Ojcowie Kościoła, jak np. św. Hieronim, św. Ambroży i św. Augustyn, a następnie wielcy teologowie średniowiecza, jak np. św. Bernard i św. Bonawentura. Na przykładzie twórczości Orygenesa i wielu innych wybitnych teologów kardynał de Lubac ukazuje istotę interpretacji alegorycznej, tak ważnej zwłaszcza w odkrywaniu wzajemnych odniesień pomiędzy Starym a Nowym Testamentem. Oczywiście, źródło tej alegorycznej interpretacji znajdujemy już u św. Pawła. Ważnym wkładem myśli de Lubaca jest pokazanie na czym polega specyfi ka chrześcijańskiej alegorii w odróżnieniu od alegorii stosowanej przez fi lozofów greckich. Chrześcijańska alegoria opiera się na historii zbawienia i na jej najważniejszym Wydarzeniu, tajemnicy Wcielenia Jezusa Chrystusa i do niej się nieustannie odwołuje. Zaś alegoria grecka odwołuje się do mitów, dla niej historia nie była ważna.

Autor podjął ogromny wysiłek, aby przybliżyć Kościołowi ukryte i zapomniane skarby Tradycji Kościoła. Stąd także i tytuł dzieła: Pismo Święte w Tradycji Kościoła. Tak jak jego wielcy poprzednicy, Henri de Lubac przypomina teologom, że najgłębsze, mistyczne znaczenie Pisma Świętego można odkryć jedynie we wspólnocie Kościoła. To właśnie zapomniane niekiedy strony Orygenesa czy św. Augustyna mogą być światłem także dla nas w odkrywaniu najgłębszego sensu Pisma Świętego, i to w taki sposób, że są one wskazówką w rozwiązywaniu problemów, z którymi dzisiaj się spotykamy. Czytając te starożytne teksty odkrywamy, że ci wielcy teologowie z przeszłości są nam współcześni.

Henri de Lubac pokazuje, że egzegeza praktykowana przez Ojców Kościoła i teologów średniowiecznych była fundamentem dla teologii i jednocześnie zapewniała jej głęboko duchowy charakter. Teologia i duchowość, rozważania nad Pismem Świętym i mistyka stanowiły organiczną jedność, nawzajem siebie potrzebowały.

Tę jedność zabezpieczała według de Lubaca praktyka wydobywania czterech sensów Pisma Świętego: historycznego, duchowego, moralnego i eschatologicznego. Akcent, jaki kładziono w egzegezie doby Ojców Kościoła i Średniowiecza na duchową (alegoryczną) interpretację Pisma Świętego wcale nie pomniejszał znaczenia dosłownego, dla którego fundamentem była i pozostanie historia. To właśnie w tym kruchym słowie, mającym także swoje granice w trudzie wyrażenia tajemnicy Boga zawarta jest prawda objawiona. Interpretacja alegoryczna pomaga odkryć, co Duch Święty chce nam przekazać w na pisanym słowie Bożym.

Spotkanie z żywym słowem Bożym według de Lubaca nie powinno pozostawać wydarzeniem obojętnym dla człowieka. To Słowo — Jezus Chrystus — wzywa chrześcijanina do nawrócenia i przemiany serca. Francuski teolog zwraca uwagę na potrzebę rozwijania sensu moralnego (tropologia) Pisma Świętego. Słowo Boże odpowiada nam także na pytanie: jak żyć i jak postępować, ażeby w swoim życiu wypełniać wolę Bożą? I wreszcie czwarty sens Pisma Świętego, eschatologiczny (anagogia), otwiera przed chrześcijaninem perspektywę dopełnienia Bożego objawienia i Bożych obietnic w Bogu samym. Uczeń Jezusa żyje wciąż w napięciu pomiędzy „już” i „jeszcze nie”. Zapomnienie o tym wymiarze osłabia społeczny aspekt zbawienia, o którym szeroko pisał francuski teolog w Katolicyzmie.

¹ Henri de Lubac, Katolicyzm. Społeczne aspekty dogmatu, tłum. M. Stokowska, Znak, Kraków 1988, s. 144-168.

opr. aw/aw