Tajemnice biblijnych imion. Izmael i imiona zawierające słowo Bóg

Dr Marcin Majewski, biblista i hebraista z Uniwersytetu Papieskiego im. Jana Pawła II w Krakowie w fascynujący sposób pokazuje, jak mocno imiona postaci biblijnych wiążą się z zadaniami, które powierzył im Bóg.

Izmael

Odkryliśmy imię „Izaak” oraz to, jak wpisany w nie uśmiech towarzyszył bohaterowi przez różne perypetie życiowe. Teraz rozważymy imię jego brata, Izmaela.

Wiemy, że Izmael urodził się jako pierwszy syn Abrahama, gdy niepłodna Sara zaproponowała mężowi współżycie ze swą niewolnicą Hagar (Rdz 16,2). Tak począł się starszy brat Izaaka. Kiedy Hagar była już w zaawansowanej ciąży, usłyszała głos Anioła Pańskiego: Jesteś brzemienna i urodzisz syna, któremu dasz imię Izmael, bo słyszał Pan, gdy byłaś upokorzona (Rdz 16,11). Tymi słowami autor nawiązał do sytuacji konfliktu Sary z Hagar (zob. Rdz 16,6-9), ale przede wszystkim do treści samego imienia, które oznacza po hebrajsku „Bóg usłyszał”.

Imię bowiem „Izmael” brzmi w oryginale Jiszma’el (hebr. ישמעאל) i składa się z czasownika szama (słyszeć, słuchać, wysłuchać) oraz z rzeczownika el, który w niemal wszystkich językach semickich (np. arabskim, aramejskim, ugaryckim, fenickim i oczywiście hebrajskim) oznacza „Bóg”. Powyższe słowa Anioła są zatem kolejną odkrytą przez nas piękną grą słowną i figurą retoryczną związaną z imieniem bohatera.

„Bóg usłyszał” wołanie Hagar, ale przede wszystkim „Bóg wysłuchał” tak długo proszących o dziecko bezpłodnych patriarchów. Abraham i Sara otrzymali na starość upragnionego syna. Świadectwo i dziękczynienie zawarte w imieniu dziecka jest poświadczeniem wobec wszystkich, że Bóg spełnił żarliwe prośby rodziców. Co prawda Izmael nie jest własnym synem Sary (jak będzie nim później Izaak), ale zapewne początkowo w nim rodzice upatrywali swego spadkobiercę i kontynuatora rodu patriarchalnego. I powodowani wdzięcznością wobec Boga złożyli świadectwo: Bóg wysłuchuje! Izmael!

Po arabsku jego imię brzmi Isma’il (arab. اسماعيل) i znaczy to samo. Jednak postać Izmaela jest interpretowana odmiennie. Według tradycji koranicznej brat Izaaka nie tylko stał się protoplastą wszystkich Arabów, ale to on – a nie Izaak – odegrał pierwszorzędną rolę w dalszym planie Bożym. W tradycji islamu Izmael jest pierwszym muzułmaninem, który wraz z ojcem Abrahamem wybudował pierwszą świątynię monoteistyczną w Ka’abie (Koran 22,26). Podczas próby wiary Abrahama na górze Moria to on miał być złożony w ofierze.

Pan Bóg jeszcze raz nawiąże do znaczenia imienia Izmaela, gdy obieca Abrahamowi: Co do Izmaela, wysłucham cię: Oto pobłogosławię mu, żeby był płodny, i dam mu niezmiernie liczne potomstwo, narodem wielkim go uczynię (Rdz 17,20). Pięknie to brzmi w oryginale, gdy ten sam czasownik pojawia się raz za razem użyty w różnych słowach. Zawsze jednak brzmi w nim to samo zapewnienie, że Bóg wysłucha, trzeba tylko powierzyć się Mu całkowicie. Iluż to rodziców może dziś określić swe dzieci „Bóg wysłuchał!”.

Imiona teoforyczne w Biblii

W naszej wędrówce przez świat biblijnych imion po raz pierwszy spotykamy imię teoforyczne. Na przykładzie więc Izmaela wyjaśnię, co to są imiona teoforyczne. W Biblii jest ich bardzo wiele i często będziemy się z nimi spotykać. Otóż nazwa „teo-foryczny” oznacza z greki niosący (foros) Boga (teo) – tak jak Krzysztof „Christo-foros” oznacza „niosący Chrystusa”. Zatem imiona teoforyczne to imiona, które zawierają w sobie słowo „Bóg” (najczęściej w formie el) lub cząstkę imienia Bożego JHWH (najczęściej w formie jah – początek imienia „Jahwe”). Stąd wszystkie imiona biblijne, które posiadają cząstkę –el (jak Gabriel) lub końcówkę –jah (spolszczone –jasz, jak Izajasz) będą imionami teoforycznymi. Takie imię, jak Eljasz jest nawet podwójnym imieniem teoforycznym, zawiera bowiem i cząstkę el, i jasz, a oznacza „Moim Bogiem [jest] JHWH”. Wreszcie imionami teoforycznymi są także te, które zawierają jakiś tytuł Boga, np. „Król”.

Przykłady imion teoforycznych w Biblii

1) z cząstką –el

Natanael – hebr. Netan’el

Gabriel – hebr. Gawri’el

Michael – hebr. Micha’el

Ezechiel – hebr. Jechezk’el

Emanuel – hebr. Immanu’el

Samuel – hebr. Szemu’el

Izrael – hebr. Jisra’el

Daniel – hebr. Dani’el

Elimelek – hebr. Elimelech

Elizeusz – hebr. Elisza

Elkana – hebr. Elkana

2) z cząstką –jasz

Izajasz – hebr. Jeszajahu

Jeremiasz – hebr. Jirmejahu

Eljasz – hebr. Elijahu

Micheasz – hebr. Michajehu

Tobiasz – hebr. Towijjahu; Towijja

Zachariasz – hebr. Zecharja

Nehemiasz – hebr. Nechemja

Sofoniasz – hebr. Tsefanja

Imion z cząstką imienia Bożego „Jahwe” jest w Biblii znacznie więcej, np: Ezechiasz, Jozjasz, Benajasz, Achazjasz, Szemajasz, Amazjasz, Uzjasz, Hiskiasz, Netaniasz, Pelatiasz, Jaazaniasz, Jedajasz, Cheldajasz, Ozjasz, Reelajasz, Neariasz, Rechabiasz, Sedecjasz itd., choć te zapewne są nam mniej znane. Do tej kategorii należą również imiona z cząstką Jeho– lub Jo– na początku imienia:

3) z cząstką Jeho–, Jo–

Jozue – hebr. Jehoszu’a (to także hebrajskie imię Jezusa)

Joachaz – hebr. Jeho’achaz

Joel – hebr. Jo’el (podwójne imię teoforyczne)

Joasz – hebr. Jo’asz

Jotam – hebr. Jotam

Joab – hebr. Jo’aw

4) z tytułem Boga, np. melech (Król), aw (Ojciec), cadik (Sprawiedliwy) itp.

Melchizedek – hebr. Malki-cedek

Abimelek – hebr. Awimelech

Sedecjasz – hebr. Cadikjahu (podwójne imię teoforyczne)

Joab – hebr. Jo’aw (podwójne imię teoforyczne)

5) Są wreszcie imiona, które są domyślnie teoforyczne, czyli takie, w których cząstka z imieniem Bożym jest hipotetyczna i zakładana, zatem objaśniając imię trzeba ją dodać, np.:

Natan – [Bóg] dał

Ezdrasz – [Bóg jest] pomocą

Jak widać, imion teoforycznych jest w Biblii całe mnóstwo. Wytłumaczeniem wielu z nich zajmiemy się w kolejnych częściach; dziś tylko wprowadzenie w samo zjawisko teoforyczności imion Biblii i pokazanie ich w kilku przykładach. Co jest bardzo istotne w tłumaczeniu takich imion, to reguła, że „Bóg” jest tu zawsze PODMIOTEM.

Oznacza to, że np. imienia Natanael – pochodzącego od czasownika natan „dać” – nie możemy tłumaczyć „dał Boga”, a jedynie: „Bóg dał” – gdyż to Bóg jest sprawcą i podmiotem czynności zawartej w imieniu. Ta reguła będzie ważna np. przy tłumaczeniu imienia „Izrael”, gdyż odsłoni nowe możliwości jego przekładu. Ale o tym już niedługo.

Jest to fragment książki:

Marcin Majewski, Tajemnice biblijnych imion

Wydawnictwo M
ISBN: 978-83-7595-961-1

Dr Marcin Majewski, biblista i hebraista z Uniwersytetu Papieskiego im. Jana Pawła II w Krakowie w fascynujący sposób pokazuje, jak mocno imiona postaci biblijnych wiążą się z zadaniami, które powierzył im Bóg. W wielu przypadkach imię tak naprawdę okazuje się kluczem do zrozumienia bohatera, dotyczy to zarówno postaci ze Starego jak i z Nowego Testamentu. W książce nie mogło oczywiście zabraknąć imion najważniejszych, czyli: JHWH i Jezus.

Album jest pasjonującą podróżą po bogatym świecie biblijnej symboliki, prawdziwą skarbnicą wiedzy i – dzięki pięknej ikonografii – niezwykłą ucztą dla zmysłów.

opr. ac/ac