Teologia fundamentalna jako dyscyplina teologiczna

Andrzej Napiórkowski OSPPE

JEZUS CHRYSTUS OBJAWIONY I OBJAWIAJĄCY

ISBN: 978-83-7505-189-6

wyd.: WAM 2008

Teologia fundamentalna jako dyscyplina teologiczna

1.1. Teologia

Jeśli mówimy o teologii, myślimy najpierw o dyscyplinie uniwersyteckiej, akademickiej. Teologia ma swoje stałe miejsce w świecie nauki odnośnie do roli, jaką spełnia wobec Kościoła i społeczeństwa.

Pojęcie teologia nie jest jednak pojęciem biblijnym. Ani w Starym, ani w Nowym Testamencie nie występuje ten termin ze swoim dzisiejszym znaczeniem. Słowo teologia pochodzi od greckich słów logos (słowo, pojęcie, zadanie) i Theos (Bóg). Teologia jest, więc nauką o Bogu (jednakże tylko w chrześcijańskim rozumieniu), o relacjach między Bogiem, człowiekiem i światem, a także zespołem nauk wyjaśniających treści wiary religijnej. Głównym jej źródłem jest wiara w objawienie Boże.

Dla świata starożytnej Grecji teologia oznaczała naukę o bogach. Po raz pierwszy spotykamy się z tym terminem w Iliadzie i Odysei, dziełach Homera (IX-VIII w. przed Chrystusem), gdzie oznacza on mitologiczne opowieści o bogach. Platon (427-347 przed Chrystusem) w Państwie poprzez teologię rozumie mitologię i dokonuje krytyki homerowskich mitów. Z kolei Arystoteles (384-322 przed Chrystusem) określa twórców mitów jako teologów.

W swojej Metafizyce zalicza on teologię, obok matematyki i fizyki, do jednej z trzech nauk teoretycznych. Teologia jest dla niego najwyższym osiągnięciem z filozoficznych nauk, i stąd przewyższa matematykę i fizykę. Teologia jest zatem dla Arystotelesa pierwszą nauką, a więc metafizyką, która zajmuje się wiecznością, zasadami bytu, a zatem i najwyższym bytem, a przez to i boskością. Do dalszych rozróżnień w pojęciu teologii dochodzi w stoicyzmie. W pierwszym stuleciu przed Chrystusem pisze Marek Varro o trzech rodzajach teologii: mitycznej (poeci), przyrodniczej (filozofowie) oraz politycznej (państwo).

Ta dyferencjacja zostaje przejęta przez Ojców Kościoła: Tertuliana, Euzebiusza i Augustyna. Pojęciem teologii posługują się jednak już wczesnochrześcijańscy apologeci, np. Orygenes (†253/4), jakkolwiek w chrześcijańskiej terminologii słowo teologia osadza się trochę później. Wraz z soborami w Nicei (325) i w Chalcedonie (451) przez teologię rozumie się naukę o Bogu czy też naukę o Trójcy Świętej, w przeciwieństwie do ekonomii zbawienia (oikonomia), która oznacza chrystologię i soteriologię. Praktycznie jednak aż do czasów średniowiecza pojęcie teologii stosowane jest w zawężonym znaczeniu i używa się zamiennie określeń: sacra doctrina, sacra scriptura i sacra pagina. W średniowieczu, wraz z powstaniem pierwszych uniwersytetów, dochodzi do rozróżnienia między głoszeniem i wyjaśnianiem nauki Chrystusa. Teologia zaczyna oznaczać teologiczną naukę. W dużej mierze przyczynił się do tego Piotr Abelard (1079-1142) ze swoim dziełem Wprowadzenie do teologii (1125), a następnie Tomasz z Akwinu (122 5/26-1274), który dokonał syntezy biblijnej tradycji z arystotelesowskim pojęciem nauki. W XIII w. otrzymała teologia znaczenie naukowo-teoretyczne, aby pojawiając się jako teologia uniwersytecka ukonstytuować się jako nauka o wierze.

1.2. Apologetyka

Specyficzną formę uczenia wiary na polu teologii chrześcijańskiej prezentuje apologetyka. Badania nauk religioznawczych dochodzą zgodnie do przekonania, iż wszystkie religie charakteryzują się rysem apologetycznym. Cecha ta jest również właściwa chrześcijaństwu. Narodzin apologetyki należy upatrywać już w momencie powstania chrześcijaństwa. Etymologia słowa apologetyka wywodzi się od greckiego czasownika apologeisthai, który oznacza: bronić, uzasadniać, usprawiedliwiać. Przez apologetykę rozumie się naukę, której zadaniem jest systematyczne uzasadnianie i obrona religii chrześcijańskiej. Apologetykę należy jednak odróżnić od apologii. Zadaniem apologii jest uzasadnianie i obrona poszczególnych faktów, pojedynczych twierdzeń nauki i życia chrześcijańskiego, gdy tymczasem apologetyka dąży do integralnego uzasadnienia chrześcijaństwa¹.

¹ Zob. W. Hładowski, Zarys apologetyki, Analiza chrześcijańskiej refleksji nad wiarygodnością objawienia, Warszawa 1980.

opr. aw/aw