Roztropność

Jedyna cnota, której nie da się udawać

PYTAMY ks. Krzysztofa Domańskiego,
ojca duchownego
Wyższego Seminarium Duchownego
Diecezji Siedleckiej im. Jana Pawła II

Tytuł naszej rozmowy nie jest przypadkowy. Skąd się wziął?

Dziś przy obiedzie, jak robiłem wśród naszych profesorów rozeznanie na temat, o który mnie prosiłeś, usłyszałem ciekawe powiedzenie, że „cnota roztropności to jedyna cnota, której się nie da udawać”. Tak rzeczywiście jest. Mądrość, roztropność albo się ma, albo się ich nie ma. Co nie znaczy, że nie można ich z czasem zdobyć. Konieczny jest tylko trud i współpraca z łaską Bożą. Nadprzyrodzony dar roztropności, zainicjowany w sakramencie chrztu, jest złączony z darem Ducha Świętego - darem rady. Rozwijany jest także przez kierownictwo duchowe.

Roztropność a sumienie. Jaka zależność istnieje pomiędzy tymi dwiema kategoriami osądu moralnego?

Roztropność jest cnotą kardynalną, która uzdalnia rozum do rozpoznawania w każdej okoliczności życia prawdziwego dobra i wyboru właściwych środków do jego pełnienia. Jest konieczna jako element życia moralnego i duchowego, bo kieruje ona bezpośrednio sądem sumienia. Drogą do jej zdobycia jest najpierw naturalna rozwaga, która ma łączyć się z wnikliwą refleksją nad postępowaniem swoim i cudzym. Ma ona się z czasem pogłębiać przez to, że człowiek roztropny ciągle zestawia swe czyny z najwyższą normą woli Boga. Roztropność powinna opierać się na solidnej wiedzy teologicznej, ale wyrastać z prawości naszego sumienia, którą osiągamy przez rozumne i moralne postępowanie. Roztropność pozostaje w ścisłym związku z sumieniem.

Czy cnota roztropności jest „mierzalna” jakimikolwiek kategoriami?

Aby móc posiąść cnotę roztropności, potrzebne są przymioty umysłu, np. doświadczenie, zmysł rzeczywistości, poczucie realizmu, bystrość spostrzeżenia, pamięć, przewidywanie, ostrożność, zdolność unikania decyzji skrajnych, ale także nieusprawnionego kompromisu itp. Warto też zauważyć, iż są wady, które skutecznie niszczą tę cnotę, np. zbytni pośpiech, brak dostatecznego namysłu przed podjęciem działania i nad doborem odpowiednich środków, brak stałości, niedbalstwo, zbytnia troska o przyszłość, o rzeczy materialne, przebiegłość wyrażająca się podstępem, manipulacją itp.

Mówi się, że pytanie o cnotę roztropności jest zasadnicze przy badaniu kwalifikacji kandydata do chwały ołtarzy.

Tak. Przez jej pryzmat bada się, na ile życie ludzi dążących do świętości było świadomym wyborem drogi zgodnej z zasadami ewangelicznymi. Bada się też tzw. heroizm cnót, a precyzyjniej rzecz ujmując (jak określa to Benedykt XIV w De servorum Dei beatificatione), czy kandydat do chwały ołtarzy spełnia cztery warunki, tj. czy materia cnoty była trudna, przekraczająca zwykłe siły ludzkie, czy jej akty były spełniane ochoczo, z łatwością, radośnie, często.

Co na temat roztropności mówi Pismo Święte?

W Biblii mamy wiele wypowiedzi dotyczących roztropności. Mówią o niej autorzy ksiąg mądrościowych, prorocy, ewangeliści, apostołowie. „Roztropny czyni wszystko z rozwagą” (Prz 13,16). „Kto zbacza z drogi rozwagi, odpocznie w towarzystwie cieni” (Prz 21,16). „Rozważny zło widzi i kryje się, nierozważni tam idą i szkodę ponoszą” (Prz 27,12) - pisał autor natchniony w Księdze Przysłów. Mędrzec Syrach pouczał: „Osądzaj sprawy bliźniego według swoich własnych i nad każdą sprawą się namyśl”! (Syr 31,15). „Człowiek roztropny nie gardzi myślą (obcą), a głupi i pyszny niczym się nie przejmuje. Nic nie czyń bez zastanowienia, a nie będziesz żałował swego czynu” (Syr 32,18-19). Na temat roztropności mówił też Jezus: „Pan pochwalił nieuczciwego rządcę, że roztropnie postąpi. Bo synowie tego świata roztropniejsi są w stosunkach z ludźmi podobnymi sobie niż synowie światłości. Ja też wam powiadam: «Pozyskujcie sobie przyjaciół niegodziwą mamoną, aby gdy (wszystko) się skończy, przyjęto was do wiecznych przybytków»” (Łk 16,8-9). Św. Jakub zaś zachęcał: „Kto spośród was jest mądry i rozsądny? Niech wykaże się w swoim nienagannym postępowaniu uczynkami dokonanymi z łagodnością właściwą mądrości!” (Jk 3,13).