Cnota sprawiedliwości

Javier Hervada Prawo naturalne ISBN: 978-83-7720-124-4 wyd.: Wydawnictwo PETRUS 2010

Wybrane fragmenty WPROWADZENIE § 1. PRAWO JAKO SZTUKA § 2. CNOTA SPRAWIEDLIWOŚCI II. ANALIZA POJĘĆ SPRAWIEDLIWOŚCI I TEGO, CO SPRAWIEDLIWE § 1. PUNKT WYJŚCIA § 2. FORMUŁA SPRAWIEDLIWOŚCI: ZAGWARANTOWAĆ KAŻDEMU TO, CO DO NIEGO NALEŻY § 3. TO, CO SPRAWIEDLIWE. § 4. STOSUNEK SPRAWIEDLIWOŚCI

§ 2. CNOTA SPRAWIEDLIWOŚCI

1. Jak wszystko, co odnosi się do działań człowieka, gwarantowanie każdemu tego, co mu się należy, wymaga — o czym już wspomniałem — wiedzy oraz chęci. Wiedza to sztuka prawa, inaczej sztuka tego, co sprawiedliwe; chęć natomiast jest aktem woli. Kiedy wola zdradza skłonność gwarantowania każdemu tego, co do niego należy, czyli, kiedy wykazuje stałą gotowość do czynienia tak, by zagwarantować każdemu to, co mu przysługuje, mówimy, że odznacza się cnotą sprawiedliwości⁶.

Mówimy o cnocie, gdyż tak określa się nawyki czy skłonności duszy do czynienia dobra, a nazywamy ją sprawiedliwością (iustitia), ponieważ jest cnotą prawa (ius), innymi słowy, ponieważ jej przedmiot — czyli to, czemu podporządkowuje się jej działanie: w tym przypadku to, co zostaje zagwarantowane, gdyż działanie tej cnoty polega na gwarantowaniu⁷ — to owa rzecz należąca do innej osoby (to, co sprawiedliwe, ius, czyli prawo), którą powinno się jej zagwarantować. Sprawiedliwość jest cnotą zapewniania każdemu tego, co mu się należy; dokładniej możemy zdefiniować ją jako skłonność woli, by gwarantować każdemu jego prawo, czyli to, co do niego należy⁸.

2.  Jeszcze raz powinienem podkreślić to, o czym już wspominałem. Powyżej przedstawiłem właśnie opis rzeczywistości. Gwarantowanie każdemu jego należności jest potrzebą społeczną i, o ile zostaje spełniona, stanowi zjawisko społeczne. Zjawisko to jest pożądane i dobre, dlatego też nieustająca wola urzeczywistniania go to dobry nawyk lub skłonność, czyli to, co nazywamy cnotą. A cnota owa już od czasów starożytnych zwie się sprawiedliwością. Istnieje więc cnota, zwana sprawiedliwością, która polega na gotowości woli gwarantowania każdemu tego, co do niego należy⁹.

dalej >>

⁶ Nietrudno zrozumieć, że budowa sprawiedliwego społeczeństwa zależy od dwóch podstawowych czynników, którymi są dwie spośród cnót zwanych w tradycji filozoficzno-moralnej kardynalnymi: od roztropności, cnoty praktycznego rozumu oraz od sprawiedliwości, cnoty woli. Przede wszystkim konieczne jest prawdziwe umiłowanie sprawiedliwości (umiłowanie to bezwzględne zmierzanie woli ku dobru), gotowość, nie tylko do tego, by szanować, ale również do tego, by zapewnić — zagwarantować — innym to, co do nich należy, ponieważ są ludźmi albo ponieważ tak zgodnie z prawem postanowili ludzie. Jednak nie mniej konieczna jest mądrość lub roztropność w prawie, czyli wiedza, jak zapewnić to, co się należy, komu się należy oraz kiedy się należy. Ta mądrość, rozumiana jako sztuka lub nauka, to nauka prawa. A zatem nauka prawa jest nauką o tym, co sprawiedliwe. Dla tej wiedzy w społeczeństwie znajdują się ludzie biegli w sprawiedliwości, czyli prawnicy. To właśnie ich zadaniem jest stwierdzanie, co jest sprawiedliwe. Stąd trzeba dojść do wniosku, że kwestia sprawiedliwości w społeczeństwie zależy głównie od właściwego ukierunkowania nauki prawa.

⁷ Przedmiotem sprawiedliwości, podobnie jak pozostałych cnót, są zasadniczo i bezpośrednio działania, do których wykazuje gotowość, czyli wszelkie czynności, zawarte w wyrażeniu „zagwarantować każdemu to, co do niego należy”. Jednak ponieważ działania definiuje się poprzez ich przedmiot, cnotę sprawiedliwości ostatecznie określa i wyróżnia przedmiot sprawiedliwego postępowania czyli ius, czy też rzecz sprawiedliwa, które w tym znaczeniu stanowią przedmiot sprawiedliwości.

⁸ Najdoskonalszą definicję można odnaleźć u św. Tomasza z Akwinu, Summa Theologiae, II-II, zag. 58, art. 1: Gdyby więc ktoś chciał sprowadzić powyższe określenie do należytej postaci, mógłby je tak wyrazić: „Sprawiedliwość to sprawność, dzięki której ktoś stałą i wiekuistą wolą oddaje każdemu to, co się jemu należy”, t. 18: Sprawiedliwość, tłum. i oprac. F. W. Bednarski OP, Veritas, Londyn 1970. Współcześnie jedno z najlepszych wyjaśnień cnoty sprawiedliwości zawiera dzieło „O sprawiedliwości” (Über die Gerechtigkeit) J. Piepera; wydanie w języku polskim: J. Pieper, O sprawiedliwości, Londyn 1967.

⁹ Oczywiście sprawiedliwością nazywano i nazywa się nadal również inne zagadnienia: począwszy od ładu i proporcji we wszechświecie aż po szereg rozmaitych rzeczy, którym obecnie nadaje się taką nazwę. Jednak tutaj nie będę ich poruszał, gdyż mają niewiele wspólnego ze sztuką prawa.

opr. ab/ab