Akupunktura

Andrzej Zwoliński

LEKSYKON WSPÓŁCZESNYCH ZAGROŻEŃ DUCHOWYCH

ISBN: 978-83-7505-132-2

wyd.: WAM 2009

AKUPUNKTURA

(łac. acus — igła i punctus — punkt, punctura — zastrzyk; chińska nazwa: chen-chin oznacza igłę i ciepło) — starochińska sztuka uzdrawiania, opierająca się na manipulowaniu energią ciała (pobudzenie lub uspokojenie), a polegająca na nakłuwaniu igłami o właściwej grubości odpowiednich miejsc na ciele pacjenta. Tradycyjnie do tego celu używa się igieł ze stali nierdzewnej, a współcześnie niekiedy przepuszcza się przez nie dodatkowo prąd elektryczny o niskiej częstotliwości w celu wzmocnienia stymulacji. Stosuje się też wstrzykiwanie wody destylowanej, morfiny, witamin lub roztworów homeopatycznych. Używa się także promienia laserowego (laseropunktura), wbija igłę w małżowinę uszną (aurikuloterapia — czyli terapia ucha, w której każdy fragment ucha odpowiada określonemu organowi ciała) lub stosuje naciskanie dłońmi (akupresura).

Jest ściśle związana ze specyficzną chińską koncepcją człowieka i świata. Klasyczna chińska medycyna sięga swymi korzeniami do tradycji szamanistycznej i astrologicznej religii, którą później kształtował zarówno taoizm, jak i konfucjanizm. Już w chińskiej epoce kamiennej (ok. 3 tys. lat przed Chr.) stwierdzono, że nakłuwanie lub opalanie pewnych punktów ciała ludzkiego wspomaga proces leczenia. Początkowo znano kilka takich punktów i nakłuwano kamiennymi igłami. Dzisiaj znane są 722 punkty symetrycznie rozłożone na obydwu połowach ludzkiego ciała.

Najważniejszy tekst medyczny Nei Cing — Księga medycyny wewnętrznej Żółtego Cesarza (ok. 26 w. przed Chr.), zawiera przejrzystą teorię ludzkiego organizmu oraz teorię medycyny. Jest w niej wzmianka, że wiele oddzielonych od siebie punktów ciała wpływa na zdrowie każdego organu. Te wzajemnie połączone punkty nazwano cing — szczytami. Początkowo znano dwanaście szczytów, później dodano dwa dalsze. Wszystkie szczyty posiadają własne cechy charakterystyczne związane z ich wpływem na organy, mięśnie czy skórę w ciele ludzkim bądź zwierzęcym.

Zarówno jednostka, jak i społeczeństwo są w medycynie chińskiej nieodłączną częścią wielkiego, zbudowanego na pewnych regułach, ładu. Choroba jawi się jako wyraz dysharmonii na poziomie jednostki, jak i społeczeństwa. Prawidłowości kosmiczne wyznaczone są za pomocą skomplikowanego systemu zgodności i powiązań wyrażonego w symbolizmie jin—jang oraz systemu Wu sing — Pięciu Żywiołów, które odpowiadają: drewnu (wątroba, pęcherzyk żółciowy), ogniowi (serce, jelito cienkie, osierdzie, potrójny ogrzewacz), ziemi (żołądek i śledziona wraz z trzustką), metalowi (płuca i jelito grube) i wodzie (nerki i pęcherz moczowy). Każdy z żywiołów reprezentuje cechy, z których jedna pociąga za sobą drugą, a wszystkie nawzajem na siebie oddziałują w ściśle określonym cyklicznym porządku.

U Chińczyków ciało jest rozpatrywane zawsze w kategoriach funkcjonalnych, skupiając uwagę medyka na wzajemnych zależnościach między poszczególnymi jego częściami, a nie na dokładnościach anatomicznych. I tak np. pojęcie płuc obejmuje nie tylko płuca właściwe, lecz ponadto cały układ oddechowy, nos, skórę i wydzieliny produkowane przez te narządy. W systemie zgodności zaś płuca kojarzą się z metalem, kolorem białym, smakiem pikantnym, zgryzotą i negatywizmem oraz wieloma innymi cechami i zjawiskami.

Całość kondycji zdrowotnej człowieka jest analizowana jako przepływ qi — często tłumaczone jako „ciecz”, „gaz”, „eter” czy „życiodajne tchnienie”, „energia witalna ożywiająca kosmos”. Może też oznaczać „wilgotny podmuch” lub „parę”. „Qi” nie jest substancją, nie ma też ilościowego charakteru, a używane jest do określenia dynamicznej rzeczywistości ciała, różnych prawidłowości przepływu i fluktuacji w ludzkim organizmie oraz nieustannej wymiany zachodzącej między organizmem a środowiskiem.

Choroba jest traktowana jako konsekwencja splotu ważnych przyczyn prowadzących do dysharmonii i braku równowagi organizmu. Istnieje w medycynie chińskiej przekonanie o naturalnej tendencji do dynamicznego przywracania stanu równowagi w kosmosie. Oddalenie od stanu równowagi i zbliżenie do niego uważa się za naturalny proces trwający przez cały okres cyklu życia. Nie ma więc ostrej granicy między zdrowiem a chorobą, które traktuje się jako naturalne i nierozłączne etapy ciągłości. Są to jedynie różne aspekty tego samego procesu. Nieuchronność choroby łączy się z przekonaniem, że ostatecznym celem pacjenta czy lekarza nie jest nienaganne zdrowie, lecz raczej najlepsze z możliwych przystosowanie się do całego środowiska. W dążeniu do tego stanu bardzo ważną i aktywną rolę odgrywa sam pacjent. To on sam ponosi główną odpowiedzialność za stan przywróconej równowagi, a lekarz jedynie mu w tym towarzyszy. Zachowanie zdrowia jest obowiązkiem każdego człowieka, a osiąga się to, żyjąc zgodnie z regułami obowiązującymi w społeczeństwie i dbając o własne ciało w sensie praktycznym. Lekarze chińscy odmawiają leczenia takich pacjentów, u których choroba osiągnęła poważny stopień zaawansowania, widząc w tym zaniedbania ze strony pacjenta. Nei Cing tłumaczy: „Podawanie lekarstw w chorobach, które już się rozwinęły, można porównać do postępowania tych osób, które zabierają się do kopania studni, gdy odczuwają pragnienie, i tych, którzy zaczynają odlewać broń, gdy walka już trwa. Czyż nie jest to za późno?”.

W medycynie chińskiej lekarz jest mędrcem rozumiejącym występujące we wszechświecie prawidłowości. Każdego pacjenta traktuje indywidualnie, a diagnozuje opisując możliwie najpełniej stan jego umysłu, ducha, ciała i jego stosunek do środowiska. Wśród subtelnych metod diagnozy chińskiej dużą rolę przypisuje się analizie wszystkich wydzielin (zwłaszcza ustnych) oraz odczytywaniu pulsu (jako rytmu przepływu qi wzdłuż kanałów — meridianów, a więc określeniu dynamicznego stanu całego organizmu) i oddechu przez osłuchanie, dotyk i obserwację chorego. Stosuje się wiele technik leczniczych, których celem jest zawsze przywrócenie stanu zachwianej równowagi. Jedną z zasad chińskiej medycyny jest stosowanie zawsze najłagodniejszych z możliwych terapii, dostosowując je do reakcji pacjenta.

Ważnym środkiem leczniczym w medycynie chińskiej, często wspomagającym akupunkturę, są zioła, klasyfikowane zgodnie z systemem jin—jang w powiązaniu z pięcioma podstawowymi smakami, które oddziałują (zgodnie z teorią Pięciu Faz) na określone narządy. W praktyce przyrządza się mikstury dostosowane do przepływu qi pacjenta. Istotnym elementem troski o własne zdrowie jest też kuchnia chińska, oparta również na koncepcji pięciu przemian oraz jin i jang. W zależności od potrzeby pożywienie poddaje się „jangizowaniu” — wykorzystując siłę ognia, a więc dłużej gotując, gotując we własnym sosie, gotując bez wody, pod ciśnieniem, smażąc lub prażąc, albo „jinizacji” — gotując z dużą ilością wody i owoców, jedząc surówki, stosując małe ilości mięsa (rzędu 10%), którego naturę przesuwa się z poziomu zwierzęcego do roślinnego przez używanie minimalnej ilości soli i gotowanie z dużą ilością grzybów i warzyw. Podobnie korzystny wpływ na stan zdrowia ciała ludzkiego może mieć głodówka czy też kontrolowanie ilości snu, a także wilgotność pomieszczenia, w którym się przebywa, oraz zimno i gorąco otoczenia. Przy czym żadnej z zasad nie uważa się za niewzruszoną, zachowując możliwość zmian i indywidualnych przystosowań każdej z reguł. Na przepływ qi poza akupunkturą mają także wpływ masaże i okłady z płonącej moksy — wykorzystujące punkty ciśnienia wzdłuż linii meridianów. Okłady z moksy, zwane moksybustią, polegają na spalaniu w punktach ciśnienia na ciele pacjenta stożkowych pojemniczków ze sproszkowanym zielem o nazwie moksa. Dodatkowo w te same miejsca można wkłuwać igły o różnej grubości i długości. Wszystkie sposoby leczenia wspomagające akupunkturę łączy jedna wspólna cecha: nie są one skierowane na leczenie konkretnych objawów, oddziałują na warstwy o najbardziej podstawowym znaczeniu, a ich celem jest przeciwdziałanie zakłóceniom równowagi, które uważa się za źródło złego zdrowia.

Popularność akupunktury na Zachodzie zaczęła się po wizycie prezydenta R. Nixona w Chinach w 1972 r. System medycyny chińskiej, jako typowo holistyczny (› Holizm), stał się także ważnym elementem poszukiwań w ramach medycyny New Age. Badania laboratoryjne, w kontrolowanych warunkach, potwierdzają małą skuteczność akupunktury w leczeniu chronicznego bólu (w samych Chinach akupunktura jest wykorzystana tylko do 5-10% narkoz), a także nie potwierdzają jej skuteczności w leczeniu uzależnień od nikotyny, heroiny i alkoholu — co często jest tematem obietnic jej reklam.

Wielu badaczy akupunktury stwierdza, że jej skuteczność zależy od stopnia wiary w moc podejmowanych działań, sugerując skuteczność opartą na samosugestii. Inni wskazują na jej okultystyczny charakter (dotąd niejasne pozostają cechy, definicja oraz anatomia i fizjologia tzw. punktów akupunkturowych, można je postrzegać jedynie duchowo) i powiązanie ze starożytną magią. Badacze medycyny wskazują też na związek akupunktury z hipnozą (monotonne bodźce stwarzające odpowiedni klimat, wprowadzanie w rytuał i używanie sugestii). Nie można też wykluczyć, że sukces akupunktury może być wynikiem mocy spirytystycznych. J. Dike, lekarz amerykański, stwierdził: „Lekarz akupunktator traktuje życie każdego pacjenta jako część niepodzielną wszechświata. Zdrowie jego pacjenta nie jest jedynym celem, ale również przywrócenie wszechświatu równowagi” — pacjent zatem staje się nosicielem i propagatorem filozofii wschodniej.

opr. aw/aw