Psalm 108 - Bóg nadzieją swego ludu

1. Odczytany przed chwilą Psalm 108 [107] należy do zbioru Psalmów z Liturgii Godzin, które stanowią przedmiot naszych katechez. Na pierwszy rzut oka może się on wydawać zaskakujący. Składa się bowiem z dwóch fragmentów wcześniej powstałych Psalmów: jeden zaczerpnięty został z Psalmu 57 [56] (ww. 8-12), a drugi z Psalmu 60 [59] (ww. 7-14). Pierwszy utrzymany jest w tonacji hymnu, drugi zaś ma charakter błagalny, ale zawiera wyrocznię Bożą, która napełnia modlącego się człowieka spokojem i ufnością.

To połączenie daje początek nowej modlitwie, która staje się dla nas wzorem. W rzeczywistości również liturgia chrześcijańska często łączy ze sobą różne fragmenty biblijne, tworząc nowy tekst, który rzuca światło na nie znane dotąd sytuacje. Zachowany zostaje jednak związek z pierwotnym tekstem. W praktyce Psalm 108 [107] — a nie jest to jedyny tego rodzaju wypadek; zob. na przykład Psalm 144 [143] — ukazuje, że już w Starym Testamencie Izrael na nowo wykorzystywał i uaktualniał objawione słowo Boże.

2. Powstały w wyniku tego połączenia Psalm nie jest więc zwykłą sumą lub zestawieniem dwóch istniejących wcześniej fragmentów. Zamiast pokornego błagania, które rozpoczyna Psalm 57 [56]: «Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się nade mną» (w. 2), w pierwszych słowach nowego Psalmu wyrażone jest zdecydowane pragnienie chwalenia Boga: «Gotowe jest serce moje, Boże, (...) zaśpiewam psalm i zagram» (Ps 108 [107], 2). Głoszenie chwały zastępuje lamentację, która rozpoczynała inny Psalm (por. Ps 60 [59], 1-6), i stanowi wprowadzenie do wyroczni Bożej (Ps 60 [59], 8-10=Ps 108 [107], 8-10) oraz towarzyszącego jej błagania (Ps 60 [59], 7. 11-14=Ps 108 [107], 7. 11-14).

Nadzieja i smutek przeplatają się, stając się treścią nowej modlitwy, wyrażającej potrzebę ufności również w czasie trudnych doświadczeń przeżywanych przez całą wspólnotę.

3. Tak więc Psalm rozpoczyna się od radosnego hymnu pochwalnego. Jest to pieśń poranna, śpiewana przy akompaniamencie harfy oraz cytry (por. Ps 108 [107], 3). Jej przesłanie jest przejrzyste i koncentruje się wokół «łaskawości» i «wierności» Bożej: w języku hebrajskim hésed i 'emèt to typowe pojęcia określające pełną miłości wierność Pana wobec przymierza ze swym ludem. Dzięki tej wierności lud jest pewien, że Bóg nigdy go nie opuści i nie pozostawi w otchłani nicości i rozpaczy.

Tradycja chrześcijańska interpretuje ten Psalm w sposób szczególnie sugestywny. W wierszu 6. Psalmista sławi transcendentną chwałę Bożą: «Wznieś się (to znaczy «bądź wywyższony») ponad niebiosa, Panie». Opatrując komentarzem ten Psalm, znany pisarz chrześcijański z III w. Orygenes nawiązuje do słów Jezusa: «A Ja, gdy zostanę nad ziemię wywyższony, przyciągnę wszystkich do siebie» (J 12, 32), które odnoszą się do ukrzyżowania. O jego następstwach mówi kolejny wiersz: «Aby ocaleli, których Ty miłujesz» (Ps 108 [107], 7). Orygenes konkluduje: «Co za wspaniała treść! Pan jest ukrzyżowany i wywyższony po to, by wyzwoleni zostali ci, których On miłuje... Dokonało się to, o co prosiliśmy: On został wywyższony, a my wyzwoleni» (Orygenes-Hieronim, 74 omelie sul libro dei Salmi, Mediolan 1993, s. 367).

4. Przejdźmy teraz do drugiej części Psalmu 108 [107], która, jak powiedzieliśmy, zawiera fragment Psalmu 60 [59]. Kiedy Izrael doświadcza strapienia, ponieważ wydaje mu się, że Bóg jest nieobecny i odległy («Ty, Boże, który nas odrzuciłeś», w. 12), w świątyni rozlega się głos wyroczni Pana (por. ww. 8-10). W tym objawieniu Bóg występuje jako rozjemca i pan całej Ziemi Świętej, od miasta Sychem do zajordańskiej doliny Sukkot, od wschodnich obszarów Gileadu i Manassesa do środkowopołudniowych Efraima i Judy, a także podporządkowanych, ale obcych terytoriów Moabu, Edomu oraz Filistei.

Boże panowanie nad ziemią obiecaną przedstawiają sugestywne obrazy nawiązujące do wojny i sądu. Jeśli Pan króluje, nie trzeba się lękać: nie jesteśmy zdani na ciemne moce ślepego przeznaczenia lub chaos. Nawet w mrocznych chwilach rządzi historią wyższy zamysł.

5. Ta wiara rozpala płomień nadziei. Bóg wskaże jednak drogę wyjścia, to znaczy «miasto warowne» położone na obszarach Idumei. Oznacza to, że pomimo wystawiania na próby i milczenia, Bóg ponownie się objawi, wspomagając i prowadząc swój lud. Skuteczna pomoc zależy tylko od Niego, a nie od zewnętrznych układów wojskowych, czyli od zbrojnej siły (por. w. 13). Tylko z Nim można zdobyć wolność i dokonać «czynów pełnych mocy» (por. w. 14).

Za św. Hieronimem przypomnijmy ostatnie pouczenie Psalmisty, odczytane w duchu chrześcijańskim: «Nikt nie powinien rozpaczać w tym życiu. Masz Chrystusa i lękasz się? On będzie naszą mocą, On naszym chlebem, On naszym przewodnikiem» (Breviarium in Psalmos, Ps CVII: PL 26, 1224).

Do Polaków uczestniczących w audiencji generalnej:

Tematem dzisiejszej katechezy jest Psalm 108 [107], głoszący odwieczną chwałę Boga. Niech serce człowieka będzie gotowe, by zawsze wielbić Boga i oddawać Mu cześć. Chociaż nasze modlitwy i ofiary niczego nie dodają do chwały Bożej, to jednak dzięki modlitwie uwielbienia możemy oczekiwać darów, które w życiu są nam potrzebne.

Niech Bóg obficie obdarza was swymi darami i niech was błogosławi.

Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus!

(Słowo Jana Pawła II do delegacji Akademii Rolniczej z Krakowa zamieściliśmy w «Kronice» n. 7-8/2003, s. 65.)

opr. mg/mg