Ratyfikacja Konwencji o broni kasetowej

3 grudnia 2008 r. rozpoczęła się w Oslo ceremonia, podczas której została otwarta do podpisu Konwencja o broni kasetowej, przyjęta w Dublinie 30 maja 2008 r. Wprowadza ona zakaz produkcji, składowania, przekazywania komukolwiek i używania większości istniejących rodzajów broni kasetowej oraz wszystkich tych, które do tej pory były stosowane. Zobowiązuje też do oczyszczenia terenów skażonych niewybuchami amunicji kasetowej, niszczenia składów broni kasetowej, międzynarodowej współpracy w udzielaniu pomocy jej bezpośrednim ofiarom oraz ich rodzinom i społecznościom dotkniętym skutkami działania tej amunicji.

Konwencja została podpisana przez 88 państw, a ratyfikowały ją, oprócz Stolicy Apostolskiej, Norwegia, Irlandia i Sierra Leone.

Konwencja stanowi istotne osiągnięcie w dziedzinie rozbrojenia i międzynarodowego prawa humanitarnego, zarówno ze względu na jej treść o wysokim stopniu ważności, zgodnie przyjętą przez sygnatariuszy, jak i krótki czas, w którym udało się znaleźć porozumienie (tak zwany «Proces z Oslo» trwał ok. 16 miesięcy). Poza tym, że wypełnia ona lukę w prawie humanitarnym, ma na celu rozwiązanie w sposób zdecydowany i wiarygodny problemu, który choć powstał wiele dziesięcioleci temu (wystarczy wspomnieć wojnę w Wietnamie, Laosie i Kambodży), jest wciąż bardzo aktualny. Nie tylko dlatego, że ciągle jeszcze używa się broni kasetowej (ostatnio w konfliktach w Libanie i Gruzji), ale także dlatego, że kiedy tego typu amunicja nie wybucha, zalega w ziemi i przez wiele lat po zrzuceniu stanowi zagrożenie, uniemożliwiając ludności cywilnej powrót do normalnego życia.

Stolica Apostolska była aktywnym uczestnikiem «Procesu z Oslo», należała bowiem do pierwszych wnioskodawców moratorium na użycie tej amunicji i była jednym z sześciu członków tak zwanej «Core Group», to jest grupy państw popierających tę inicjatywę od samego początku, do której należą także Austria, Irlandia, Meksyk, Norwegia i Peru. Szybka ratyfikacja Konwencji przez Stolicę Apostolską jest jeszcze jednym dowodem na to, jak bardzo kwestia rozbrojenia oraz międzynarodowego prawa humanitarnego leży na sercu Stolicy Apostolskiej i całemu Kościołowi. Dowodzi tego także fakt, że Stolica Apostolska ratyfikowała wszystkie najważniejsze konwencje wielostronne w sprawie rozbrojenia i przystąpiła do traktatów bezpośrednio związanych z Konwencją o broni kasetowej: Konwencji o zakazie stosowania min przeciwpiechotnych, Konwencji o zakazie lub ograniczeniu użycia pewnych typów broni konwencjonalnych, które mogą powodować nadmierne cierpienia lub mieć niekontrolowane skutki, a także pięciu dołączonych do niej protokołów.

Stolicę Apostolską reprezentował na konferencji w Oslo abp Dominique Mamberti, watykański sekretarz ds. relacji z państwami, który przy okazji podpisywania Konwencji wygłosił przemówienie. Po jej podpisaniu abp Mamberti przekazał dokument ratyfikacyjny Konwencji, podpisany przez Jego Świątobliwość Benedykta xvi, wraz z załączoną do niego deklaracją. Poniżej publikujemy tekst deklaracji oraz przemówienie abpa Dominique'a Mambertiego.

Przemówienie abpa Dominique'a Mambertiego

Panie premierze, ekscelencje, panowie i panie!

Pokój i bezpieczeństwo to główne kwestie, które budzą w pełni uzasadnioną troskę i wciąż wymagają poszukiwania rozwiązań znacznie wykraczających poza wymiar militarny. Niezależnie od różnic, wynikających z przyjętego przez każde państwo modelu geopolitycznego, jedno-, dwu- czy wielobiegunowego, wszyscy powinniśmy być zgodni co do nadrzędnej wartości godności ludzkiej oraz konieczności poszanowania praw i obowiązków człowieka. Pokój i bezpieczeństwo mogą być stabilne i trwałe tylko wtedy, gdy opierają się na sprawiedliwości, solidarności i braterstwie wewnątrz poszczególnych państw oraz między państwami.

W sytuacji międzynarodowej, pozostającej pod wpływem poważnego kryzysu finansowego i ekonomicznego, którego skutki są najgroźniejsze dla ubogich; kiedy powraca się do modeli bezpieczeństwa uznawanych przez wielu za przestarzałe, w których budżety i wydatki na cele militarne niestety wzrastają w alarmujący sposób; oraz w obliczu takich globalnych wyzwań, jak ruchy migracyjne i ocieplenie klimatu, należy koniecznie powrócić do podstawowych wartości, a człowiek musi na nowo znaleźć się w centrum naszych rozważań i — co za tym idzie — na pierwszym miejscu we wspólnie poszukiwanych odpowiedziach na kryzysy i wyzwania naszych czasów.

Panie premierze!

Dziesięć lat po wielkim sukcesie, jakim było podpisanie Konwencji ottawskiej, Konwencja o broni kasetowej jest następnym dowodem na to, że możliwe jest znalezienie i zastosowanie ambitnych narzędzi prawnych, łączących kwestie rozbrojenia oraz prawa humanitarnego w sposób twórczy, proponujących wiarygodne rozwiązania, oparte na przekonaniu o centralnej roli człowieka. Ta Konwencja jest wyrazem wspólnej politycznej woli zaradzenia w sposób konkretny poszczególnym problemom poprzez wzmocnienie międzynarodowego prawa humanitarnego, które w pewnym sensie jest wykładnią naszego przekonania, że poszanowanie godności każdego człowieka, a szczególnie ludzi najsłabszych, jest główną drogą do pokoju i bezpieczeństwa.

Tego typu rozwiązania muszą być kolektywne. W «Procesie z Oslo» udało się połączyć wysiłki wszystkich zainteresowanych stron: rządów państw, Narodów Zjednoczonych, organizacji międzynarodowych, Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża oraz społeczeństwa. Mamy jeszcze jeden dowód na to, że sukces jest możliwy. Nietrudno wyodrębnić, co złożyło się na ten sukces: mała grupa państw, niezachwianych w przekonaniach; uwzględnienie wszystkich zainteresowanych stron; jasne cele i rozsądne terminy oraz, przede wszystkim, głębokie przekonanie, iż punktem wyjścia oraz celem każdej inicjatywy dotyczącej pokoju i bezpieczeństwa jest człowiek. Rezultatem koncentrowania się na kwestiach technologicznych bądź analizowania układu sił mogą być niekończące się rokowania lub ogólnikowe uzgodnienia.

Jesteśmy dzisiaj w tym miejscu, bo potrafiliśmy uniknąć pokusy łatwych rozwiązań, pamiętając zawsze, podczas konsultacji oraz rokowań, o głównym celu, jakim było zapobieżenie niebezpieczeństwu nowych ofiar broni kasetowej i stworzenie struktur potrzebnych do reintegracji społecznej i ekonomicznej wszystkich, którzy są bezpośrednimi lub pośrednimi ofiarami tej straszliwej broni.

Pozwolę sobie, przy okazji tej ceremonii, omówić niektóre punkty Konwencji i wyjaśnić, jak są one interpretowane przez Stolicę Apostolską.

1. Ogólne podejście Konwencji do problemu jest satysfakcjonujące, obiera ona bowiem za punkt wyjścia skutki stosowania amunicji kasetowej ponoszone przez ludzi. Większość postanowień Konwencji ma na celu zapobieżenie nowym ofiarom i zaradzenie, o ile to tylko możliwe i w najskuteczniejszy sposób, strasznym skutkom działania tej broni. Uważamy, że właściwa interpretacja i przestrzeganie artykułu 5 mają fundamentalne znaczenie dla wprowadzenia w życie całej Konwencji. Odpowiedzialność za realizację tych celów spoczywa na wszystkich. Najważniejsza jest jednak rola państwa. Państwo ma obowiązek stworzyć ramy prawne i kontekst polityczny, w którym instancje publiczne i prywatne będą mogły wypełniać swoje funkcje. W społeczeństwie demokratycznym i pluralistycznym musi znaleźć się miejsce dla różnorodnych podmiotów. Stroną najważniejszą powinny być same ofiary. W opiece nad ofiarami w grę wchodzi ludzka godność, prawo, sprawiedliwość i braterstwo. W tym kontekście pragnę podkreślić znaczenie i trafność definicji ofiary, która obejmuje także rodzinę i wspólnotę.

2. Ta Konwencja, a szczególnie artykuł 5. o opiece nad ofiarami, idzie we właściwym kierunku, wzmacniając związek między prawami człowieka a międzynarodowym prawem humanitarnym. Opieka i prawa, które przyznaje, są bardziej adekwatne oraz ambitne od tych, o których mówią dokumenty już obowiązujące.

3. O tym, że Konwencja ta stanowi postęp, świadczy także jej artykuł 4.4. Po raz pierwszy tego typu dokument międzynarodowy mówi o odpowiedzialności moralnej tych, którzy używają pewnego rodzaju broni. Wiele państw, a zwłaszcza te, które szczególnie dotkliwie odczuły skutki użycia bomb kasetowych, ubolewają nad faktem, że negocjatorzy nie poszli dalej i nie ustanowili odpowiedzialności prawnej. Miejmy nadzieję, że państwa stosujące broń kasetową uświadomią sobie swoją odpowiedzialność moralną i, szczególnie jeśli mają takie możliwości, udzielą pomocy krajom, które od niej ucierpiały.

4. Stolica Apostolska pragnie zwrócić uwagę na jeszcze jeden punkt dokumentu, który uważa za istotny w kontekście całej Konwencji. Bardzo ważną sprawą jest udział państw przyszłych sygnatariuszy Konwencji w połączonych działaniach wojskowych razem z państwami, które jej nie podpisały. Artykuł 21 mówi właśnie o tym, na żądanie licznych naszych partnerów, którym chodziło o to, żeby tych możliwości nie uznać za zwolnienie od zobowiązań zawartych w Konwencji na czas prowadzenia połączonych działań zbrojnych. Przeciwnie: ufamy, że państwa sygnatariusze zrobią wszystko, co będzie w ich mocy, by skłonić swoich sojuszników, którzy nie podpisali Konwencji, do respektowania jej postanowień, jakkolwiek nie mogą oni ponosić prawnej odpowiedzialności, jeżeli ich wysiłki okażą się nieskuteczne.

Ratyfikowanie Konwencji przez Stolicę Apostolską w tym samym dniu, w którym ją podpisała, ma zdecydowany charakter polityczny. Pragniemy przede wszystkim, aby ofiary broni kasetowej wiedziały, że Stolica Apostolska i jej instytucje są po ich stronie. Chcielibyśmy także zaapelować do wszystkich państw, a szczególnie do tych, które produkują, eksportują lub stosują broń kasetową, by przyłączyły się do dzisiejszych sygnatariuszy i okazały w ten sposób wszystkim ofiarom oraz krajom, które poniosły straszliwe skutki działania tej broni, że ich głos został usłyszany. Wiarygodne bezpieczeństwo jest nie tylko możliwe, ale także i przede wszystkim trwałe, gdy opiera się na współpracy, na budowaniu zaufania i na sprawiedliwym ładzie międzynarodowym. Ład opierający się na równowadze sił jest kruchy, niepewny i stanowi źródło konfliktów.

Panie premierze!

Nasz dzisiejszy sukces jest jedną z podstaw naszych przyszłych wyborów. Dzięki wkładowi wszystkich gmach pokoju jest teraz solidniejszy, ale do jego stałego umacniania potrzebne są wytrwałość i cierpliwość.

Zanim skończę, pragnę powiedzieć naszym partnerom z Core Group, a szczególnie przedstawicielom rządu Królestwa Norwegii, że współpraca z nimi nad pomyślną realizacją tej porywającej inicjatywy była zaszczytem i przyjemnością. Jednocześnie w imieniu Stolicy Apostolskiej chciałbym wyrazić uznanie za pracę wykonaną przez wszystkie strony, które uczestniczyły w tym procesie, Cluster Munitions Coalition, społeczeństwu, które odegrało w nim bardzo ważną rolę, agendom Narodów Zjednoczonych i Międzynarodowemu Komitetowi Czerwonego Krzyża. Stolica Apostolska jest zdecydowana dalej współdziałać ze wszystkimi zainteresowanymi stronami, aby wprowadzenie w życie niniejszej Konwencji zakończyło się takim samym sukcesem, jak jej przyjęcie. Ofiary oraz poszkodowane kraje zasługują na to.

Dziękuję państwu za uwagę.

opr. mg/mg