Instrukcja Pontificales Ritus

Obrzędy sprawowane przez Biskupów były wielce cenione i otaczane staranną troskliwością zgodnie ze święcie przestrzeganym w ciągu wieków zwyczajem, świadczą one bowiem nie tylko o uszanowaniu jakim otaczana jest w Kościele godność Biskupów, ale również jasno ukazują oczom wiernych samą tajemnicę Kościoła.

Jak wielkim zaś uszanowaniem otacza Kościół obrzędy, sprawowane przez Biskupa i to również w dzisiejszych czasach wnioskować można z Caeremoniale Episcoporum, w którym powagą Papieży, zostały zebrane przepisy, potrzebne do kierowania nabożeństwami pontyfikalnymi.

Jednak tego rodzaju księga, przechowująca czcigodne tradycje dawnych nabożeństw, w których pod przewodnictwem Biskupa, kapłani, diakoni i inni słudzy ołtarza, wykonują swoje posługiwanie, w obecności zgromadzonego ludu, zawiera również rzeczy niekiedy przestarzałe i mniej zgodne z naszymi czasami.

Dlatego, po rozpoczęciu odnowy liturgicznej, poprzez którą święte obrzędy mają być sprowadzone do szlachetnej prostoty i do wyrażania prawdy, której są znakami, liczni Biskupi usilnie prosili, ażeby również zostały uproszczone biskupie celebry i oznaki pontyfikalne.

Po starannym rozważeniu tej sprawy mimo iż, nie sposób przepracować w całości Caeremoniale Episcoporum, zanim nie dokona się ostatecznego odnowienia Ordo Missae, brewiarza i roku liturgicznego, wydaje się rzeczą odpowiednią już teraz dać pewne przepisy, które pozwoliłyby osiągnąć większą prostotę obrzędów pontyfikalnych, przy zachowaniu wszakże ich dostojeństwa. Dlatego też wprowadza się zaraz następujące zmiany:

I. Kapłani i inni słudzy ołtarza w czasie celebry Biskupa

a) Kapłani i asysta we Mszy koncelebrowanej

1. Celem szczególniejszego uwidocznienia Kościoła, jakie w Eucharystii tak mocno się zaznacza, gdy Najświętszej Ofierze przewodniczy Biskup, otoczony kapłanami i sługami ołtarza, oraz czynnie uczestniczącym w niej ludem, bardzo wypada, aby po przywróceniu praktyki koncelebry, uroczyście odprawiającemu Biskupowi, w myśl czcigodnej tradycji Kościoła, towarzyszyli obecni kapłani przez wspólne z nim koncelebrowanie.

Ponieważ zaś większa sposobność koncelebrowania Mszy świętej z Biskupem przysługuje kapłanom odznaczającym się jakąś godnością:

1. czynności prezbitera asystenta wykonuje jeden z kapłanów koncelebrujących;
2. gdy brak diakonów, miejsce diakonów asystujących mogą zająć dwaj kapłani koncelebransi. (Por. Ritus servandus in concelobratione Missae, nn. 18 i 19).

b) Prezbiter i diakoni asystenci

2. Zadaniem prezbitera asystenta jest stać przy Biskupie, gdy odczytuje on teksty mszalne. Poza ołtarzem księgę trzyma przed Biskupem jeden z asystujących.

3. Gdy Biskup zajmuje miejsce na katedrze obok niego asystują wedle zwyczaju kapłani mający większą godność kościelną, wolno jednak diakonowi, albo w razie konieczności, również diakonowi i subdiakonowi usługującym podczas Mszy św., asystować Biskupowi, gdy zajmuje on miejsce na katedrze, a także wypełniać posługi diakonów asystentów przy ołtarzu.

c) Diakoni i subdiakoni

4. Wypada, dla pełniejszego ukazania prawdziwych stopni święceń i posługiwania w czasie sprawowania Eucharystii, której przewodniczy Biskup, aby nie wykluczać rzeczywistych diakonów i subdiakonów, o ile są obecni, od funkcji diakona ołtarza i subdiakona we Mszy świętej.

5. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby więcej diakonów, o ile są obecni, ubranych w przysługujące im szaty, wykonało różne między sobą rozdzielone funkcje.

6. Wypada, aby Biskupowi odprawiającemu Mszę świętą czytaną obsługiwał przynajmniej jeden diakon, ubrany w humerał, albę, pasek i stułę; on też czyta Ewangelię i posługuje przy ołtarzu. (Por. Ritus servandus in celebratione Missae (1905) n. 44).

7. W Wielki Czwartek, podczas Mszy świętej, gdy nie ma diakonów i subdiakonów, w liczbie przewidzianej przez rubryki, może ich być mniej. Jeżeli nie ma zupełnie diakonów i subdiakonów; Oleje święte niosą kapłani koncelebrujący.

d) Kanonicy asystujący w chórze

8. Podczas Mszy pontyfikalnej Biskupa kanonicy asystujący są zawsze ubrani w strój chórowy.

c) Niżsi członkowie asysty

9. Posługujący Biskupowi przy katedrze nie nakładają na siebie kap.

II. Krzesło (sedes), czyli katedra Biskupa

10. Podwyższone krzesło Biskupa otrzymuje czcigodną i tradycyjną nazwę "katedra".

11. Nie należy odtąd umieszczać nad katedrą baldachimu; ze szczególną jednak troską trzeba zachować cenne dzieła sztuki, przekazane przez wieki. Zresztą istniejących już baldachimów nie można usuwać, zanim wpierw nie wysłucha się zdania Komisji liturgicznej do spraw sztuki sakralnej.

12. Ilość stopni katedry należy tak dostosować, uwzględniając strukturę poszczególnych kościołów, aby Biskup był dobrze widziany przez wiernych i aby było widoczne, że rzeczywiście przewodniczy całej wspólnocie wiernych.

13. Winna być zawsze tylko jedna katedra biskupia; na niej też niech zasiada Biskup kiedy odprawia, lub przewodniczy pontyfikalnym nabożeństwom. Innym zaś Biskupom lub Prałatom w kościele obecnym, należy przygotować krzesła do siedzenia w odpowiednim miejscu, które jednak nie powinny być urządzone na sposób katedry.

III. Uproszczenie w używaniu niektórych szat i oznak pontyfikalnych

14. Biskup, gdy ubiera się zgodnie z rubrykami w albę nie zostawia pod nią rokiety.

15. Według upodobania (ad libitum) Biskup może używać:

1. pończoch pontyfikalnych i sandałów;
2. rękawiczek, z możliwością, o ile zechce, używania ich zawsze w kolorze białym;
3. artystycznej klamry (formale), nakładanej na kapę.

16. Znosi się natomiast:

1. tunikę biskupią, dotąd nakładaną pod dalmatykę;
2. gremiał ozdobny, zachowując inne nakrycie, ilekroć zajdzie prawdziwa konieczność, na przykład w czasie namaszczania;
3. poduszkę podsuwaną z okazji jakiegoś przyklęknięcia.

17. Dalmatykę, zgodnie z wiekową tradycją Biskup wkłada na siebie, kiedykolwiek uroczyście odprawia. We Mszy czytanej używa jej również: w czasie konsekracji Biskupa, udzielania święceń, błogosławienia opata, błogosławienia przeoryszy, błogosławienia zakonnic, oraz konsekracji kościoła i ołtarza. Dla słusznej jednak przyczyny może nie wkładać dalmatyki pod ornat.

18. Podczas jakiejkolwiek czynności liturgicznej Biskup używa tylko jednej mitry, która w zależności od danej celebry będzie albo prosta albo ozdobna.

19. Pastorału może używać, za zgodą miejscowego Ordynariusza, każdy Biskup, który odprawia pontyfikalne nabożeństwo.

20. Dla podkreślenia większej godności i czci należnej krzyżowi, w czasie procesji powinno się nieść tylko jeden krzyż. Jeśli obecny jest Arcybiskup, ma to być krzyż arcybiskupi, który niesie się na czele procesji z wizerunkiem Chrystusa zwróconym do przodu. Wskazanym jest umieścić krzyż niesiony w procesji przy ołtarzu, tak aby był równocześnie krzyżem ołtarzowym. W przeciwnym wypadku krzyż arcybiskupi należy odnieść.

IV. Pewne zmiany i opuszczenia w obrzędach pontyfikalnych

a) Nakładanie i zdejmowanie szat

21. W każdej czynności liturgicznej Biskup wkłada, lub zdejmuje szaty pontyfikalne w secretarium, lub gdy go nie ma, w zakrystii, albo też na katedrze, a nawet, stosownie do miejscowych warunków, przed ołtarzem. Nie należy kłaść szat i insygniów na ołtarzu.

22. Kiedy Biskup przed Mszą świętą przewodniczy w secretarium odpowiadającej porze dnia Godzinie brewiarzowej, wówczas ornat nakłada na siebie przed rozpoczęciem modlitw.

b) Księga Ewangelii

23. Księga Ewangelii, najlepiej różna od lekcjonarza, powinna być niesiona przez subdiakona na początku Mszy świętej. Po ucałowaniu ołtarza i Ewangeliarza przez odprawiającego Biskupa, księga ta powinna zostać na środku ołtarza. Weźmie ją dopiero diakon, po odmówieniu Munda cor, zanim poprosi Biskupa o błogosławieństwo przed odśpiewaniem Ewangelii.

24. Kiedy Biskup, w myśl n. 13, przewodniczy Mszy świętej, gdy jej sam nie odprawia, wtedy może w liturgii słowa to wszystko wykonać, co zwyczajnie należy do celebransa.

d) Niektóre opuszczenia

25. Biskupa mają wszyscy pozdrawiać już nie przez przyklęknięcie, lecz przez ukłon głowy. Podobnie służba ołtarza wykonuje swoje funkcje przed Biskupem na stojąco, chyba że inaczej każą względy praktyczne.

26. W czasie czynności liturgicznych do umycia rąk Biskupa nie usługują już jego domownicy, lecz akolici, lub klerycy.

27. Znosi się wszystko co w Caeremoniale Episcoporum zostało postanowione tak odnośnie otaczania półkolem Biskupa, jak również związanego z tym recytowaniem na przemian pewnych tekstów liturgicznych.

28. Podobnie znosi się pregustację chleba, wina i wody, o której mowa w Caeremoniale Episcoporum.

29. Jeżeli przed Mszą świętą Biskup przewodniczy w odmawianiu godziny brewiarzowej, opuszcza wtedy modlitwy przed Mszą świętą, przepisane przez Caeremoniale Episcoporum.

30. We Mszy świętej, której Biskup przewodniczy, jeżeli jej sam nie odprawia, wodę do kielicha na offertorium błogosławi nie Biskup, lecz celebrans.

31. Wolno Biskupowi nie używać mitry i pastorału, gdy przechodzi z miejsca na miejsce, a odległość jest mała.

32. Biskup nie używa mitry, chyba że już ją ma na sobie, kiedy umywa ręce i jest okadzany.

e) Błogosławieństwo biskupie

33. Znosi się błogosławieństwo po homilii, o którym mowa w Caeremoniale Episcoporum.

34. Kiedy Biskup, zgodnie z prawem, udziela błogosławieństwa papieskiego, wtedy błogosławieństwo to, z właściwą sobie formułą, zastępuje zwykłe błogosławieństwo na końcu Mszy świętej.

35. Arcybiskupowi, gdy błogosławi, nie przynosi się krzyża.

36. Biskup bierze pastorał zanim rozpocznie formułę błogosławieństwa, aby jej nie przerywać, opuszcza przepisane w tym wypadku przez "Ritus servandus", n. 87, podniesienie i rozłożenie rąk.
Arcybiskup ponadto przyjmuje mitrę przed samym błogosławieństwem.

37. Po udzielonym błogosławieństwie, zanim Biskup odejdzie, w mitrze i z pastorałem oddaje rewerencję ołtarzowi. Paliusz, o ile ma do niego prawo, zdejmuje nie przed ołtarzem, ale w secretarium.

V. Prałaci nie obdarzeni godnością biskupią, inni duchowni, oraz o innych jeszcze czynnościach liturgicznych

38. Wszystko to, co w tej Instrukcji zostało powiedziane o przywróceniu większej prostoty szat, oznak i obrzędów pontyfikalnych, a także o niektórych zmianach i opuszczeniach, odpowiednio dostosowane, odnosi się również do Prałatów i duchownych nie obdarzonych godnością biskupią, którym przysługują jednak, bądź to z prawa, bądź z przywileju, pewne oznaki pontyfikalne.

39. Opuszczenia i zmiany wyżej podane, odnoszą się również do wszystkich czynności liturgicznych, sprawowanych przez innych duchownych.

Instrukcję niniejszą, przygotowaną przez Świętą Kongregację Obrzędów i Radę do wykonania Konstytucji o św. Liturgii, Ojciec Święty Paweł VI, dn. 10 czerwca 1968 r. łaskawie zatwierdził i powagą swoją umocnił oraz nakazał ogłosić, postanawiając równocześnie, by nabrała ona mocy obowiązującej od dnia 8 września 1968 r., od święta Narodzenia Najświętszej Maryi Panny.

Rzym, dnia 21 czerwca 1968 r.

Benon Kard. Gut Prefekt Św. Kongr. Obrzędów i Przewodniczący "Rady"

+ Ferdynand Antonelii Arcybiskup tyt. Idykry Sekretarz Św. Kongr. Obrzędów

Źródło: Wiadomości Diecezjalne, Katowice 37 (1969) 78 - 81.

opr. kkk/mg