Prezentacja "Verbum Domini" - adhortacji posynodalnej

11 listopada 2010 r. w watykańskim biurze prasowym odbyła się prezentacja adhortacji apostolskiej Benedykta XVI «Verbum Domini», której dokonało kilku przedstawicieli Kurii Rzymskiej, wśród nich sekretarz generalny Synodu Biskupów abp Nikola Eterović. Poniżej zamieszczamy obszerne fragmenty jego wystąpienia opublikowane na łamach codziennego wydania «L'Osservatore Romano».

Posynodalna adhortacja apostolska Verbum Domini przedstawia Kościołowi powszechnemu,członkom innych Kościołów i wspólnot chrześcijańskich, wyznawcom religii niechrześcijańskich, a także ludziom dobrej woli owoc prac XII Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów, mającego za temat: «Słowo Boże w życiu i misji Kościoła», które obradowało w Watykanie w dniach 5-26 października 2008 r. Na jego zakończenie ojcowie synodalni poprosili Papieża Benedykta XVI, aby «napisał dokument dotyczący misterium Słowa Bożego w życiu i misji Kościoła, również w związku z Rokiem św. Pawła, Apostoła Narodów, w 2000. rocznicę jego urodzin» (Propositio 1). Adhortacja apostolska jest spełnieniem tej prośby przez Benedykta XVI, który posłużył się materiałami przygotowanymi przez XII Radę Zwyczajną Sekretariatu Generalnego Synodu Biskupów.

Verbum Domini składa się z trzech części, co odpowiada strukturze tematu zgromadzenia synodalnego: «Słowo Boże w życiu i misji Kościoła». Pierwsza część nosi tytuł Verbum Dei, druga — Verbum in Ecclesia, a trzecia — Verbum mundo.

Zanim pokrótce przedstawię strukturę Verbum Domini, pragnę zatrzymać się chwilę nad znaczeniem tytułu oraz nad celem posynodalnej adhortacji apostolskiej. Tytuł Verbum Domini zaczerpnięty został z dawnych słów proroka Izajasza, które św. Piotr podjął w swoim Pierwszym Liście. «Verbum autem Dei nostri manet in aeternum — słowo Boga naszego trwa na wieki» (Iz 40, 8). Tymi słowami prorok zapowiada wyzwolenie narodu wybranego.

W Pierwszym Liście św. Piotr nawiązuje do proroka Izajasza, wzywając chrześcijan, żeby odrodzili się «nie z ginącego nasienia, ale z niezniszczalnego, dzięki słowu Boga, które jest żywe i trwa», «wszelkie bowiem ciało [jest] jak trawa, a cała jego chwała jak kwiat trawy: trawa uschła, a kwiat jej opadł, słowo zaś Pana trwa na wieki» (1, 23. 24-25). Autor Listu kończy tak: «Hoc est autem verbum, quod evangelizatum est in vos — Właśnie to słowo ogłoszono wam jako Dobrą Nowinę».

Dlatego tytuł adhortacji apostolskiej nawiązuje do wersji łacińskiej Pierwszego Listu św. Piotra, którego tłumaczenie przypisuje się św. Hieronimowi. Zrządzeniem Bożej Opatrzności, Verbum Domini opatrzona jest datą jego liturgicznego wspomnienia, czyli 30 września. Należy przypomnieć fakt, że w tym samym dniu, 67 lat temu, został ogłoszony inny ważny dokument dotyczący Biblii. Chodzi o encyklikę Divino afflante Spiritu sługi Bożego Piusa XII, ogłoszoną 30 września 1943 r. Św.Hieronim jest wspominany również w Dei verbum, jednej z czterech konstytucji dogmatycznych Soboru Watykańskiego II.

Tytuł Verbum Domini ma także istotne znaczenie liturgiczne. Po każdym czytaniu fragmentu Pisma Świętego podczas celebracji liturgicznych, głównie podczas Eucharystii, lud Boży dziękuje za pokarm Słowa aklamując Verbum Domini, dziękując Osobie będącej wcielonym Słowem, Jezusowi z Nazaretu, obecnemu w odczytanym Słowie. Ponadto tytuł ten wskazuje na liturgię jako na uprzywilejowane miejsce Bożego Słowa.

Verbum Domini ma wielorakie cele: obwieścić rezultaty zgromadzenia synodalnego, odkryć na nowo Słowo Boże, źródło nieustannej odnowy Kościoła, promować animację biblijną duszpasterstwa, być świadkami Słowa. Wierzący są powołani do tego, aby na nowo odkrywali «osobiste i wspólnotowe spotkanie z Chrystusem, Słowem Życia, które stało się widzialne, i by stawali się Jego zwiastunami, aby dar życia Bożego — komunia — rozprzestrzeniał się coraz bardziej w całym świecie». Chrześcijanie mają obowiązek «dzielić się radością rodzącą się ze spotkania z Osobą Chrystusa», jest to wielkie zadanie duszpasterskie naszych czasów. «Nie ma rzeczy ważniejszej od tego, by umożliwić na nowo dzisiejszemu człowiekowi dostęp do Boga — do Boga, który przemawia i przekazuje nam swoją miłość, abyśmy mieli życie w obfitości (por. J 10, 10)» (VD, 2).

Jednym z jej celów jest również podejmowanie nowej ewangelizacji, «w przekonaniu o skuteczności Słowa Bożego» (n. 96). «Nasze czasy powinny być coraz bardziej czasami słuchania na nowo Słowa Bożego oraz nowej ewangelizacji» (n. 122). Ponowne odkrycie, że Słowo Boże ma centralne znaczenie, wymaga dalszego prowadzenia, z nowym rozmachem, missio ad gentes oraz «poświęcenia wszystkich sił nowej ewangelizacji, zwłaszcza w tych krajach, gdzie Ewangelia została zapomniana albo spotyka się z rozpowszechnioną obojętnością z powodu szerzącego się sekularyzmu» (n. 122). W krajach nowej ewangelizacji Słowo Boże powinno być głoszone również imigrantom (por. n. 105).

Verbum Domini ma także wspomagać dialog ekumeniczny, podkreślając zasadniczą rolę studiów biblijnych w perspektywie pełnego zjednoczenia wszystkich chrześcijan, w przekonaniu, «że wspólne słuchanie i rozważanie Pism pozwala nam żyć w rzeczywistej komunii, choć jeszcze nie jest ona pełna». Poruszające były wypowiedzi bratnich delegatów, którzy uczestniczyli w zgromadzeniu synodalnym, a wśród nich w szczególności [przedstawiciela] Jego Świątobliwości Bartłomieja I, Ekumenicznego Patriarchy Konstantynopola. Należy poświęcić «więcej czasu studium, wymianie opinii i ekumenicznym nabożeństwom Słowa Bożego, z poszanowaniem istniejących reguł i różnych tradycji» (n. 46). Wielkie znaczenie w pracy ekumenicznej ma wspólne tłumaczenie Biblii na różne języki.

Dokument wzywa ponadto do miłowania Słowa Bożego. Poprzednie wskazania można by ująć syntetycznie jako właściwą dla chrześcijan postawę poddania się kierownictwu Ducha Świętego, «aby coraz bardziej miłować Słowo Boże» (n. 5), którym, ostatecznie, jest Osoba Jezusa Chrystusa, Słowo Wcielone. Do umiłowania Biblii zachęca się wszystkich chrześcijan. Verbum Domini ma zatem wielkie znaczenie ekumeniczne.

Posynodalna adhortacja apostolska podzielona jest na trzy części, z których każda składa się z kilku rozdziałów. Jej inspiracją jest przepiękny Prolog Ewangelii św. Jana.

Pierwsza część, Verbum Dei, podkreśla zasadniczą rolę Boga Ojca, źródła i początku Słowa (por. nn. 20-21), a także trynitarny wymiar objawienia. Składa się ona z trzech rozdziałów. W pierwszym: Bóg, który mówi, zwraca się uwagę na wolę Boga, by nawiązać i prowadzić z człowiekiem dialog, w którym Bóg podejmuje inicjatywę i objawia się na różne sposoby. Dlatego też, posługując się analogią, dokument analizuje różne znaczenia Bożego Słowa.

Bóg mówi poprzez stworzenie, w szczególności mężczyzny i kobiety, których stworzył na swoje podobieństwo. Mówił przez proroków. Księgi Starego i Nowego Testamentu są Jego Słowem, potwierdzonym i przez Niego natchnionym. Żywa Tradycja Kościoła jest także Jego Słowem. Słowem Bożym jest również Jego milczenie, którego najwyższym wyrazem był krzyż Pana Jezusa. Wszystkie znaczenia Słowa Bożego prowadzą do Niego, Wcielonego Słowa, będącego pełnym i doskonałym wyrazem Słowa Bożego. Dlatego też Verbum Domini kładzie nacisk na chrystologiczny aspekt Słowa, podkreślając jednocześnie także jego wymiar pneumatologiczny, dla zaznaczenia, iż ma ono swoje źródło i koniec w Bogu Ojcu. W tej części rozważana jest relacja pomiędzy Tradycją a Pismem oraz zagadnienie natchnienia i prawdy Biblii.

Odpowiedź dana przez człowieka Bogu, który przemawia to tytuł drugiego rozdziału. Człowiek jest powołany do tego, aby wejść w Przymierze ze swoim Bogiem, który go słucha i odpowiada na jego pytania. Bogu, który przemawia, człowiek odpowiada wiarą. Najbardziej odpowiednia jest modlitwa słowami, które sam Bóg objawił, a które są zapisane w Biblii. Ta często opisuje ludzki grzech jako niesłuchanie Słowa Bożego. Ów grzech został pokonany przez całkowite posłuszeństwo Jezusa Chrystusa, aż do śmierci krzyżowej. Dziewica Maryja, Mater Verbi i Mater fidei, stanowi przykład doskonałego wypełnienia wzajemnej relacji pomiędzy Słowem Bożym i wiarą.

Trzeci rozdział poświęcony jest zagadnieniu Hermeneutyki Pisma Świętego w Kościele. To najbardziej teoretyczna część dokumentu, ale bardzo ważna dla prawidłowego rozumienia Słowa Bożego. Pismo Święte powinno być, jak to zaleca Dei verbum, «duszą świętej teologii». Kościół jest właściwym miejscem interpretacji Biblii. Po rozważaniach na temat rozwoju badań biblijnych i Magisterium Kościoła przedstawiona jest hermeneutyka biblijna Soboru Watykańskiego II, którą należy odkryć na nowo, aby uniknąć swoistego dualizmu hermeneutyki zsekularyzowanej. Mogłoby to doprowadzić do fundamentalistycznej lub spirytualistycznej interpretacji Pisma Świętego. Poprawna hermeneutyka wymaga komplementarności sensu dosłownego i duchowego, harmonii między wiarą i rozumem.

Potwierdzając rzeczywistą jedność Biblii, Verbum Domini analizuje związki między Starym i Nowym Testamentem, nie pomijając tzw. «mrocznych» kart Biblii, oraz koncentruje się na relacji między chrześcijanami a żydami w odniesieniu do świętych Pism. Relacja ta jest szczególna, gdyż znaczna część Pism, przez chrześcijan nazywanych Starym Testamentem, jest wspólna dla chrześcijan i żydów. Ponadto, aby właściwie zrozumieć osobę samego Jezusa Chrystusa, należy uznać Go za syna ludu żydowskiego, jego kultury i doświadczeń religijnych.

Posynodalna adhortacja apostolska zawiera również rozważania na temat Biblii i ekumenizmu, gdyż Pismo Święte stanowi ważny element jednoczący katolików i pozostałych chrześcijan, członków Kościołów i wspólnot chrześcijańskich. Pełen czci stosunek do Biblii oraz udzielanie sakramentu chrztu stanowią zasadniczą więź łączącą wszystkich, którzy wierzą w Jednego i w Trójcy Jedynego Boga, Ojca, Syna i Ducha Świętego, którego tajemnica została objawiona w Piśmie Świętym.

Dokument ten stanowi również pomocne narzędzie w dialogu między pasterzami, teologami i egzegetami oraz w planowaniu studiów teologicznych. Część poświęcona hermeneutyce Pisma Świętego kończy się wspomnieniem kilku świętych i zwróceniem uwagi na to, że święci są najlepszymi interpretatorami Słowa Bożego.

Druga część, Verbum in Ecclesia, zwraca uwagę na fakt, ża za sprawą Bożej Opatrzności domem Słowa Bożego jest Kościół; przyjmuje on Słowo, które stało się ciałem i które zamieszkało wśród nas (por. J 1, 14). Ta część podzielona jest na trzy rozdziały. Pierwszy, Słowo Boże i Kościół, mówi o tym, że dzięki Słowu Bożemu i działaniu sakramentów Jezus Chrystus jest stale obecny wśród ludzi w życiu Kościoła.

Liturgia uprzywilejowaną przestrzenią Słowa Bożego to tytuł drugiego rozdziału, w którym zawarte są rozważania na temat Słowa Bożego w świętej liturgii. Podkreślony jest w nim istotny związek między Pismem Świętym i sakramentami, głównie Eucharystią, zważywszy, że Liturgia Słowa stanowi pierwszą część Mszy św. Dokument rozpatruje Słowo Boże w powiązaniu z sakramentami pojednania i namaszczenia chorych. Związek między sakramentami i Słowem Bożym wprowadza refleksję na temat sakramentalności Słowa, która wymaga dalszego pogłębienia.

Nawiązując do myśli ojców synodalnych, Verbum Domini zwraca uwagę na znaczenie Lekcjonarza, który reforma Soboru Watykańskiego II wzbogaciła w obszerne fragmenty Pisma Świętego. W tym kontekście nie można było pominąć wagi głoszenia Słowa i posługi lektoratu, a przede wszystkim homilii; temat ten znajduje istotne miejsce w posynodalnej adhortacji apostolskiej. Ponadto Verbum Domini podkreśla istotne znaczenie Słowa Bożego i Liturgii Godzin. Zawiera też cenne sugestie odnośnie do animacji liturgicznej, celebracji i głoszenia Słowa Bożego, milczenia, chrześcijańskiego kalendarza liturgicznego, wyłączności tekstów biblijnych w liturgii, śpiewów inspirowanych Biblią, szczególnego zatroszczenia się o osoby niewidome i niesłyszące.

Trzeci rozdział poświęcony jest Słowu Bożemu w życiu Kościoła i kładzie nacisk na znaczenie biblijnej animacji duszpasterstwa, na biblijny wymiar katechezy, na biblijną formację chrześcijan, na obecność Pisma Świętego podczas wielkich spotkań kościelnych, na związek Słowa Bożego z powołaniami. Szczególną uwagę poświęca Słowu Bożemu w odniesieniu do pasterzy — biskupów, prezbiterów, diakonów, kandydatów do święceń kapłańskich — członków wspólnot życia konsekrowanego, a także wiernych świeckich, przede wszystkim tych, którzy żyją w małżeństwie i w rodzinie. Znaczna część rozdziału poświęcona jest modlitewnej lekturze Pisma Świętego, w szczególności lectio divina i modlitwie maryjnej. Rozdział kończy się stosownymi rozważaniami o Słowie Bożym i Ziemi Świętej, gdzie Słowo Boże stało się ciałem, zostało objawione i było starannie zachowywane w formie ustnej i pisemnej.

Trzecia część, Verbum mundo, mówi o obowiązku chrześcijan głoszenia Słowa Bożego w świecie, w którym żyją i działają. Podzielona jest ona na cztery rozdziały. Pierwszy, Posłannictwo Kościoła: głoszenie Słowa Bożego światu, zawiera rozważania na temat misji Kościoła, której punktem wyjścia i celem jest tajemnica Boga Ojca. Słowo Boże objawiło nam życie Boga. Jego Słowo nie tylko do nas przemawia, ale domaga się, byśmy byli jego zwiastunami. Wszyscy bowiem ochrzczeni są odpowiedzialni za przepowiadanie Słowa Bożego, z czego bierze swój początek misja Kościoła. Ukierunkowana jest ona na pierwsze głoszenie — ad gentes, czyli ludziom, którzy jeszcze nie znają Słowa, Słowa Bożego, ale także i tym, którzy zostali ochrzczeni, ale nie znają w wystarczającym stopniu Ewangelii i potrzebują nowej ewangelizacji, aby na nowo odkryć Słowo Boże. Wiarygodność głoszenia Dobrej Nowiny zależy od świadectwa chrześcijańskiego życia.

Słowo Boże i zaangażowanie w świecie to tytuł drugiego rozdziału. Wskazane są w nim sposoby ożywienia złożonej rzeczywistości tego świata przez Słowo Boże. Chrześcijanie są powołani do tego, aby służyć Słowu Bożemu w braciach najmniejszych, a zatem, aby angażować się w społeczeństwie na rzecz pojednania, sprawiedliwości i pokoju między narodami. Słowo Boże jest źródłem miłości czynnej i twórczej, która przynosi ulgę w cierpieniu ludziom ubogim w sensie materialnym i duchowym. Verbum Domini zwraca się ze światłem Słowa Bożego do młodzieży, do migrantów, do cierpiących i ubogich. Zawiera ona również istotne uwagi odnośnie do ekologii w chrześcijańskiej wizji stworzenia, które jest również, w sposób analogiczny, Słowem Bożym.

Trzeci rozdział poświęcony jest Słowu Bożemu i kulturom, jako że Biblia po dziś dzień jest słusznie uważana za wielki kod kulturowy ludzkości, jako niewyczerpane źródło artystycznych ekspresji. Dlatego też warto, żeby Biblia była w większym stopniu poznawana w szkołach i na uniwersytetach, i żeby do jej rozpowszechniania coraz lepiej wykorzystywano środki społecznego przekazu, posługując się aktualnie dostępnymi technologiami. Zagadnienie inkulturacji Pisma Świętego wiąże się również z tłumaczeniami oraz rozpowszechnianiem Biblii, które wymaga wzmożenia. W każdym razie, Słowo Boże musi wyrażać się w kulturach narodowych, choć w znacznym stopniu przekracza ono granice ludzkich kultur.

Słowo Boże a dialog międzyreligijny to temat czwartego rozdziału. Stwierdziwszy doniosłość i aktualność dialogu międzyreligijnego, Verbum Domini, w świetle Słowa Bożego, które objawiło się w pełni w Osobie Jezusa Chrystusa, daje cenne wskazówki dotyczące dialogu między chrześcijanami a muzułmanami oraz wyznawcami innych religii niechrześcijańskich, w ramach wolności religijnej, która oznacza nie tylko wolność wyznawania własnej wiary prywatnie i publicznie, ale również wolność sumienia, a tym samym swobodę wyboru własnej religii.

W Zakończeniu Benedykt XVI jeszcze raz wzywa wszystkich chrześcijan, «by starali się coraz lepiej poznawać Pismo Święte» (n. 121). Słowo Boże skłania nas do misji, na wzór św. Pawła, Apostoła Narodów. «Niech również dzisiaj Duch Święty nie przestaje powoływać przekonanych i przekonujących słuchaczy i zwiastunów słowa Pańskiego» (n.122). Są oni powołani, aby być «wiarygodnymi zwiastunami zbawczego Słowa», dzieląc się «źródłem prawdziwej radości (...), która rodzi się ze świadomości, że tylko Pan Jezus ma słowa życia wiecznego (por. J 6, 68)» (VD, 123). «Ten głęboki związek między Słowem Bożym i radością widoczny jest właśnie w Matce Bożej», «Mater Verbi et Mater laetitiae» (n. 124).

Na zakończenie należy zaznaczyć wielki wkład Benedykta XVI w powstanie posynodalnej adhortacji apostolskiej. Zawiera ona jego bogate Magisterium na temat Słowa Bożego, przedstawione również podczas XII Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów. Oprócz wystąpienia 14 października 2008 r. w auli synodalnej, którego wysłuchali ojcowie synodalni i które zostało wykorzystane w Verbum Domini, szczególnie bogate w treść były homilie na otwarcie i na zakończenie spotkania synodalnego, które wzbogaciły synodalne rozważania oraz niniejszą posynodalną adhortację apostolską. Ta bowiem nie tylko zawiera refleksje ojców synodalnych i rady skierowane do Ojca Świętego, ale też w przypadku niektórych zagadnień stanowi ich prawdziwe pogłębienie.

Biorąc pod uwagę dużą liczbę cytatów i odwołań do światłego Magisterium Jego Świątobliwości, należy uznać cenny wkład Biskupa Rzymu, przewodniczącego Synodu Biskupów, w dyskusje synodalne, które następnie zostały rozwinięte w Verbum Domini. To po raz kolejny wskazuje na dominującą rolę Słowa Bożego w jego pontyfikacie. Biorąc pod uwagę powyższe fakty, można by zakończyć stwierdzeniem, że Benedykt XVI może być nazwany Papieżem Słowa Bożego.

opr. mg/mg