Zwyżka na rynkach wiary

Setki ludzi zbierają się codziennie pod oknem katolickiego szpitala w Springfield w stanie Massachusetts, gdzie, ich zdaniem, można zobaczyć utrwalony w cudowny sposób na szybie wizerunek Matki Bożej. Wielu z nich uważa, że to znak od Boga dany ludzkości na czas wielkiego kryzysu gospodarczego.

Stara maksyma: „jak trwoga, to do Boga", znajduje po raz kolejny swoje potwierdzenie właśnie dziś. Bo wiara to najlepsza waluta czasów kryzysu. Dlatego amerykańskie kościoły, zbory i synagogi przeżywają prawdziwe oblężenie wiernych. „Białe kołnierzyki" i „Czerwone szelki" szukają tam duchowego pocieszenia i wsparcia - także tego finansowego. „Siedzą, płaczą i wyglądają na wykończonych" - powiedział niedawno o swoich parafianach ks. Mark Bozzuti-Jones, proboszcz anglikańskiej parafii św. Trójcy leżącej na nowojorskim Wall Street. A przecież ci sami ludzie jeszcze do niedawna zarabiali prawdziwe krocie i trzęśli rynkami finansowymi od Londynu po Tokio.

Dziś z większą niż do tej pory uwagą zaczynają wsłuchiwać się w to, co Kościół ma im do przekazania właśnie na obecne trudne czasy - być może pierwsze w ogóle takie czasy w całym ich dotychczasowym życiu.

Zdrowy jak kapitalizm

Wbrew obiegowej opinii Kościół w swoim nauczaniu nigdy nie krytykował kapitalizmu jako takiego. Leon XIII czy Pius XII, choć dostrzegali minusy ustroju wolnorynkowego, nie traktowali go-w przeciwieństwie do socjalizmu czy tym bardziej komunizmu — jako systemu antyhumanitarnego. Wręcz przeciwnie, podkreślali, że wolny rynek, własność i wolność to elementy idące jak najbardziej w parze z chrześcijańskim personalizmem.

Między bajki można więc włożyć historyjki o jakimś lansowanym rzekomo przez Kościół pomyśle trzeciej drogi ekonomicznej, mającej stanowić złoty środek między utopijno-ścią socjalizmu a krwiożerczością kapitalizmu. Kościół traktuje bowiem kapitalizm jako najbardziej naturalny i najbardziej przyjazny człowiekowi system ekonomiczny. I kropka.

Mimo to nadal bardzo często powielane jest błędne przekonanie, jakoby w nauczaniu Jana Pawia II znajdowały się bogate pierwiastki myśli socjalistycznej. Tymczasem to właśnie nasz Papież w encyklice „Centesimus annus", jak żaden inny z jego poprzedników, jednoznacznie opowiedział się za gospodarką wolnorynkową, dostrzegając jej znaczenie dla normalnego funkcjonowania jednostki. „Współczesna ekonomia przedsiębiorstwa zawiera aspekty pozytywne, których korzeniem jest wolność osoby, wyrażająca się w wielu dziedzinach, między innymi w dziedzinie gospodarczej" - pisał Papież. Dyktowało mu to jego osobiste doświadczenie wyniesione z kilkudziesięciu lat życia w kompletnie niewydolnym systemie nakazowo-rozdzielczej gospodarki Peerelu.

Rzecz jasna, Jan Paweł II nie był też aż tak ortodoksyjnym kapitalistą, aby nie dostrzegać konieczności ograniczenia w pewnych sytuacjach mechanizmu rynkowego. Furtkę dla interwencjonizmu państwowego widział w sprawach dotyczących dobra wspólnego.

Zawsze też przestrzegał przed „dzikim" kapitalizmem, podkreślając, że w centrum każdego działania - także tego biznesowego - musi znajdować się człowiek. Potrzeba moralnego korzystania z każdej rzeczy. Nie pokładajcie zaufania w pieniądzu i bogactwie. Pomnażajcie dostatek, ale nie bądźcie krwiożerczymi rekinami - apelował wielokrotnie.

Nadaremnie. Bo źródła dzisiejszego kryzysu finansowego biorą się nie tylko z fluktuacji giełdowych, ale właśnie z zatracenia tych podstawowych prawideł ludzkiego działania.

Repetytorium z Wojtyły

Kościół wyraźnie dostrzega, gdzie leżą źródła dzisiejszego kryzysu ekonomicznego.

„System finansowy powinien być przedmiotem zatroskania człowieka i nie powinna nim kierować wyłącznie żądza zysku, gdyż w przeciwnym wypadku traci głowę" - napisała niedawno Rada do spraw Rodzinnych i Społecznych Konferencji Biskupów Francji w dokumencie „W sercu kryzysu: tworzyć kredyt, tworzyć zaufanie". Podkreślono w nim, że obecna sytuacja „wzywa nas do zadania sobie pytań na temat naszego stylu życia, naszego stosunku do pieniędzy, naszego sposobu korzystania ze swych oszczędności i zaciągania kredytu".

W podobnym tonie wypowiedział się bp William Murphy z diecezji Rockville Centre w liście otwartym skierowanym do Kongresu Stanów Zjednoczonych oraz administracji prezydenta George'a Busha: „Działania ekonomiczne, nowe instytucje i środki zaradcze powinny mieć jako zasadniczy cel ochronę godności ludzkiego życia". Zdaniem amerykańskiego hierarchy niezbędne do wyjścia z obecnego kryzysu jest sięgnięcie po ważne dla katolickiej nauki społecznej zasady solidarności i pomocniczości. Murphy zalecił też politykom zapoznanie się z nauką społeczną Jana Pawła II.

„Kościół nie może wkraczać w techniczne mechanizmy rynków i bankowości. Jednakże wielkie wskazania jego nauki społecznej nic nie utraciły ze swej aktualności" - stwierdził z kolei bp Sanchez Sorondo, sekretarz Papieskiej Akademii Nauk Społecznych. Jego zdaniem wraz z globalizacją i „dostrzegalną bezsilnością nawet najpotężniejszych państw świata" rodzi się problem osiągnięcia dobra wspólnego w płaszczyźnie międzynarodowej. Tym bardziej że brakuje dziś instancji, która mogłaby o to zadbać.

Głos w sprawie kryzysu zabrał także sam Benedykt XVI. Papież podkreślił, że kryzys finansowy jest dowodem na pustkę pogoni za pieniądzem. „W upadku wielkich banków, w znikaniu pieniędzy dostrzegamy, że są one niczym, że chodzi o realia drugorzędne, a kto na nich buduje, jakby budował na piasku" - stwierdził Ojciec Święty, odnosząc się do ewangelicznej przypowieści o dobrej i złej budowie. Wskazał przy tym, że tylko Słowo Boże jest jedyną wartością i fundamentem całej rzeczywistości.

Cały chrześcijański świat czeka dziś jednak przede wszystkim na zapowiadaną jeszcze na ten rok nową encyklikę społeczną Benedykta XVI, której roboczy tytuł brzmi „Caritas in veritate" (Miłość w prawdzie). Jak ważny będzie to dokument, niech świadczy fakt, że watykański sekretarz stanu kard. Tarcisio Bertone zapowiedział już, iż Papież nie będzie w nim powtarzać głównych założeń nauki społecznej Kościoła, lecz wprowadzi oryginalne elementy, zgodne z wyzwaniami naszych czasów. Trudno doprawdy o lepszy moment na to. ◊

opr. mg/mg