Instytucje Unii Europejskiej

Instytucje Unii Europejskiej

Maciej Warbiński

I Rada Europejska

Rada Europejska choć nie jest w sensie formalnoprawnym organem Wspólnot Europejskich, jest uznawana za jedną z instytucji UE. Rada wytycza strategiczne cele rozwoju Unii. Została powołana w 1974 roku. Jej działalność polega na systematycznych spotkaniach szefów rządów państw członkowskich Wspólnot Europejskich. Rada zbiera się co najmniej dwa razy do roku, pod przewodnictwem głowy państwa członkowskiego, któremu przypada przewodnictwo w Unii Europejskiej. Przewodnictwo, nazywane tez prezydencją, trwa pół roku i zmienia się rotacyjnie. Obecnie UE przewodniczy Grecja a w drugiej połowie 2003 r. przewodnictwo w Radzie przypadnie Włochom.

II Komisja Europejska

Jest jednym z najważniejszych organów Unii Europejskiej. Często nazywana jest "rządem" Unii Europejskiej, choć jej kompetencje są daleko mniejsze niż kompetencje rządów państw członkowskich. Jest organem wykonawczym. Do jej zadań należy przede wszystkim wykonywanie ustaw wspólnotowych (rozporządzeń i dyrektyw), wydaje także postanowienia w sprawach indywidualnych (decyzje). Podobnie jak rządy w państwach członkowskich posiada inicjatywę ustawodawczą. Komisja nazywana jest też "strażniczką traktatów". Reprezentuje interesy Wspólnoty, jej członkowie nie są związani żadnymi zaleceniami ani instrukcjami od swoich rządów. Ponosi odpowiedzialność przed Parlamentem Europejskim, który podobnie jak parlamenty krajowe wobec własnych rządów może uchwalić wotum nieufności wobec Komisji. Wówczas ustępuje ona in gremio czyli w całości. Po ostatnim rozszerzeniu Unii Europejskiej składa się z 20 członków (po dwóch z Francji, Niemiec, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii i Włoch oraz po jednym z pozostałych krajów ). Komisarze są mianowani na pięcioletnią kadencję przez rządy państw członkowskich, po uzyskaniu aprobaty Parlamentu Europejskiego. Obecnym przewodniczącym Komisji Europejskiej jest Włoch Romano Prodi.

Zgodnie z ustaleniami Traktatu z Nicei (uzgodniono w nim zmiany w instytucjach UE mające na celu ich przygotowanie do działania po rozszerzeniu) od listopada 2004 każde państwo będzie miało tylko jednego komisarza. Po rozszerzeniu Unii do 27 państw komisarze będą wybierani rotacyjnie. Precyzyjny skład Komisji oraz zasady rotacji komisarzy z poszczególnych państw członkowskich ma określić Rada (tu Rada Unii Europejskiej a nie Rada Europejska).

III Rada Unii Europejskiej

Rada Unii Europejskiej posiada zarówno uprawnienia legislacyjne jaki i wykonawcze. Od 8 listopada 1993 roku przyjęła nazwę Rady Unii Europejskiej. Składa się z urzędników państw członkowskich w randze ministra. Nie jest ciałem stałym, obraduje w około 20 różnych składach osobowych. Członkowie Rady są zależni od swoich rządów, chronią interesy państw członkowskich i reprezentuje wspólnoty. Obraduje też jako Rada do Spraw Ogólnych - wówczas w jej skład wchodzą ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich lub Rada Specjalna tzw. branżowa wtedy składa się z ministrów właściwych w danej materii np. rolnictwa, transportu, przemysłu. Posiedzeniom Rady przewodniczy minister z kraju sprawującego prezydencję.

Głosowania w Radzie odbywają się według trzech procedur, z których każda przypisana jest w Traktatach poszczególnym zagadnieniom. Pierwsza procedura to głosowanie zwykłą większością głosów — jest stosowana rzadko głównie w sprawach proceduralnych. Druga wymaga jednomyślności wszystkich państw członkowskich. Ta procedura zastrzeżona jest dla szczególnie drażliwych kwestii np. nakładania podatków. Trzecia najczęściej spotykana procedura to tzw. glosowanie większością kwalifikowaną. W tej procedurze każdemu państwu przypisano pewną ilość głosów w proporcji do liczby mieszkańców, z tym że kraje największe są niedoreprezentowane a najmniejsze uprzywilejowane, np. Niemcom przysługuje 10 głosów — co daje około 8 mln obywateli na jeden głos a Luksemburgowi 2 co daje 1 głos na około 200 tys. mieszkańców. Ta ostatnia procedura jest krytykowana jako przejaw tzw. deficytu demokracji w Unii Europejskiej, ponieważ obywatele części państw członkowskich są słabiej reprezentowani niż innych. Z drugiej strony ten sposób głosowania zabezpiecza interesy małych państw UE.

Poniższa tabela obrazuje aktualny podział głosów w Radzie w proporcji do liczby obywateli Państw Członkowskich.

W Traktacie Nicejskim zmieniono wielkość głosów przysługujących poszczególnym państwom na korzyść dużych państw członkowskich. Po rozszerzeniu ogólna suma głosów wyniesie 321 (345 po przystąpieniu Bułgarii i Rumunii), w tym Polska otrzyma 27 głosów. Tak zwana mniejszość blokująca — tzn. jeśli tyle głosów będzie przeciw to propozycja upada — wyniesie 90 głosów. Jest to dobre postanowienie dla Polski. Otrzymaliśmy tyle samo głosów co Hiszpania i niewiele mniej niż największe państwa UE to jest Niemcy, Francja Wielka Brytanie oraz Włochy, które otrzymały po 29 głosów. Trzeba zaznaczyć, że Niemcy mają około 80 mln ludności a pozostałe z wyżej wymienionych państw około 60 mln, Polska i Hiszpania mają zbliżona liczbę mieszkańców to jest około 40 mln.

By wzmocnić interesy dużych państw wprowadzono dodatkowy system liczenia głosów. By propozycja doszła do skutku każde państwo członkowskie będzie mogło żądać sprawdzenia czy za propozycją opowiadają przedstawiciele co najmniej 62 % ogólnej liczby mieszkańców poszerzonej Unii. Jeśli nie propozycja danego aktu prawnego upadnie.

Na końcu zamieściliśmy tabelkę obrazującą podział głosów w Radzie rozszerzonej i obecnej Unii.

IV Parlament Europejski

Parlament Europejski ma daleko mniejsze kompetencje niż parlamenty w krajach członkowskich, nie stanowi prawa w Unii Europejskiej ale uczestniczy w procesie legislacyjnym. Ma też uprawnienia dotyczące budżetu, przyjmowania nowych członków i zawierania układów stowarzyszeniowych. Parlament kontroluje również pracę Komisji Europejskiej, w tym celu może ustanawiać tymczasowe Komitety Dochodzeniowe, badające ewentualne nieprawidłowości w stosowaniu prawa wspólnotowego (europejskiego) i nadużycia urzędników Wspólnot. Parlament wybiera również Rzecznika Praw Obywatelskich. Parlament składa się z deputowanych wybieranych w państwach członkowskich w wyborach powszechnych i bezpośrednich na okres 5 lat, pierwsze wybory odbyły się w 1979 roku. Obecnie liczy 626 deputowanych, liczba deputowanych z poszczególnych krajów zależna jest od liczby mieszkańców, choć nie jest wprost proporcjonalna. Najwięcej deputowanych pochodzi z Niemiec (99) najmniej z Luksemburga (6).

Po rozszerzeniu w Parlamencie zasiadać będzie 732 deputowanych, w tym 54 reprezentujących Polskę (50 po przyjęciu Rumunii i Bułgarii).

Na końcu zamieściliśmy tabelkę obrazującą podział głosów w Parlamencie w obecnej i rozszerzonej Unii.

V Europejski Trybunał Sprawiedliwości

Trybunał Sprawiedliwości zapewnia przestrzeganie prawa wspólnotowego. Posiada czołową pozycję wśród instytucji europejskich i duży autorytet. Rozstrzyga sprawy w oparciu o zasadę większościową kierując się przy tym własnym rozumieniu prawa i sprawiedliwości. W skład ETSu wchodzi 15 sędziów, po jednym z każdego kraju członkowskiego wyznaczanych przez rządy za wzajemną zgodą na okres 6 lat, oraz 9 rzeczników generalnych. Rzecznicy generalni (nazywani tez Adwokatami Generalnymi) pełnią specyficzną funkcję, nie mającą swego odpowiednika w naszym systemie prawnym. Rzecznicy są jakby doradcami sądu. Przedstawiają Trybunałowi swój pogląd na sprawę, wraz ze stanem prawnym, w tym dorobkiem orzecznictwa i nauki. Pogląd Rzecznika może zostać przyjęty lub odrzucony przez Trybunał. ETS orzeka w izbach składających się z 3, 5 lub 7 sędziów. Obowiązującym językiem postępowania jest jeden z języków urzędowych UE. Językiem roboczym jest język francuski. Sam ETS jest również szczególnym sądem. Pełni funkcję kilku znanych nam sądów. Jest sądem konstytucyjnym ponieważ orzeka o prawach i obowiązkach organów europejskich, a także w sporach między państwami członkowskimi Unią, sądem administracyjnym - orzeka o naruszeniu prawa przez funkcjonariuszy UE, sądem cywilnym orzeka o odpowiedzialności kontraktowej i odszkodowaniu za działania organów UE, a w pewnych sytuacjach jest także sądem pracy i sądem antymonopolowym. Od 1988 roku Europejskiemu Trybunałowi sprawiedliwości został przyporządkowany Sąd Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich, który właściwy jest w sprawach dotyczących stosunków służbowych, sprawach dotyczących konkurencji oraz w sprawach wniesionych przez osoby fizyczne i prawne przeciwko działaniom organów Wspólnot Europejskich. Jak sama nazwa wskazuje funkcjonuje jako sąd pierwszej instancji a od jego wyroków można odwołać się do Trybunału.

ETS ma ogromna rolę w kształtowaniu się prawa europejskiego. W jego orzeczeniach zostały sformułowane naczelne zasady praw wspólnot. Orzeczenia Trybunału są wiążące dla uczestników postępowania, w przypadku gdy Trybunał uzna poszczególne akty prawne za nieobowiązujące lub nieważne orzeczenie ma skutek na rzecz każdego i przeciw każdemu. Wykonaniu podlegają te orzeczenia które nakładają zobowiązania płatnicze i mogą być wykonane przez państwa członkowskie. Od 1993 roku ETS ma prawo nałożyć grzywnę na państwo członkowskie, które nie podporządkuję się jego orzeczeniu.

Polskę będzie reprezentować 1 sędzi Trybunału oraz co najmniej 1 sędzia Sądu I Instancji.

Na marginesie należy wyraźnie odróżnić ETS od Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Ten drugi Trybunał nie jest organem Unii Europejskiej (dlatego już obecnie wydaje wyroki w sprawach polskich obywateli). Powołany jest do ochrony praw płynący z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Rozstrzyga głównie spory między państwem a jego obywatelem, np. Polska została kilkakrotnie skazana za przewlekłość postępowania sądowego.

VI Trybunał Obrachunkowy (Europejski Trybunał Rewidentów Księgowych)

Trybunał Obrachunkowy sprawuje kontrolę nad dochodami i wydatkami Wspólnot oraz bada, czy finansami zarządza się właściwie i zgodnie z prawem. W jego skład wchodzi 15 rewidentów po jednym z każdego państwa członkowskiego mianowanych jednogłośnie przez Radę na okres 6 lat po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego. Trybunał Obrachunkowy składa roczne sprawozdania z wykonania budżetu do kontroli Parlamentu Europejskiego przed udzieleniem absolutorium Komisji. W zależności od potrzeb może również składać raporty specjalne.

Polska będzie desygnować jednego członka tego Trybunału

VII Komitet Ekonomiczno-Społeczny (KES)

KES jest organem opiniodawczym. Rada i Komisja mogą zasięgnąć opinii Komitetu zawsze kiedy uznają to za celowe. W niektórych przypadkach traktaty nakładają na organy Unii obowiązek konsultacji z Komitetem, chodzi tu głównie o akty prawne dotyczące swobody osiedlania się, współpracy w kwestiach socjalnych i swobody przemieszczania się pracowników, ochrony zdrowia i konsumentów. Rada lub Komisja wyznaczają Komitetowi termin, nie krótszy niż cztery tygodnie, w którym ma przedstawić opinię. Począwszy od wejścia w życie Traktatu o Unii Europejskiej KES może również z własnej inicjatywy przedstawić opinie w tych przypadkach, w których uzna to za celowe. W skład KES wchodzi 222 członków z 15 państw członkowskich, zorganizowanych w trzech grupach: pracobiorców, pracodawców i różnych interesów. Ostatnia z wymienionych grup obejmuje przedstawicieli wolnych zawodów, rolników, związków zawodowych, izb przemysłowo-handlowych i stowarzyszeń konsumenckich. Członkowie Komitetu są mianowani przez Radę po zasięgnięciu opinii Komisji z listy zaproponowanej przez rządy poszczególnych państw.

Polskę, podobnie jak Hiszpanię będzie reprezentowało 21 przedstawicieli.

VIII Komitet Regionów

Komitet Regionów jest organem doradczym, z którym Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska konsultują się w sprawach regionalnych i lokalnych. Ma zagwarantować odpowiednią reprezentację interesów lokalnych. Komitet Regionów składa się z 222 reprezentantów regionalnych lokalnych reprezentantów samorządów terytorialnych i takiej samej liczby ich zastępców, wybieranych na wniosek państw członkowskich przez Radę na okres 4 lat. Tu również Polsce przypadnie 21 miejsc podobnie jak Hiszpanii, Niemcy, Francja, Włochy, Wielka Brytania będą reprezentowane przez 24 przedstawicieli.

IX Komitet Stałych Przedstawicieli (COREPER)

Komitet Stałych Przedstawicieli składa się z przedstawicieli państw członkowskich przy UE oraz ich zastępców, mianowanych przez rządy państw członkowskich. Przedstawiciele, zasiadający w Komitecie, maja rangę ambasadorów. Odpowiada za przygotowanie prac Rady Unii Europejskiej, w szczególności weryfikuje pod względem merytorycznym i politycznym propozycje Komisji i ewentualnie przygotowuje propozycje zmian tych projektów. Komitet jest stałym ogniwem pośredniczącym między państwami członkowskimi i UE oraz spełnia rolę sita przez które przechodzą wszystkie inicjatywy ustawodawcze UE. Ambasadorzy i ich zastępcy tworzą komisje o różnym zasięgu zadań, na forum komisji wyjaśniane są szczegóły techniczne, rozstrzygane przez Radę bez podejmowania debaty. Przed Przystąpieniem do pracy Rady lub COREPERU projekty zgłoszone przez Komisje Europejską są analizowane przez powołane w ramach COREPERU grupy robocze. Jeśli jakaś kwestia budzi wątpliwości kierowane są do Komitetu Stałych Przedstawicieli, jeśli osiągnięcie pełnej zgodności jest niemożliwe również tutaj ostateczna decyzja następuje w Radzie Unii Europejskiej. Stali Przedstawiciele, jako ambasadorzy państw członkowskich są związani interesami narodowymi, w swych praca COREPER dąży do współpracy i kompromisu.

Poniżej przedstawiamy tabelę obrazującą „siłę” poszczególnych Państw Członkowskich w poszerzonej Unii Europejskiej.

JU/PO