Henryk Bejda, Małgorzata Pabis

„Cherubini, serafini, jak i aniołowie inni”, czyli rzecz o liczbie i hierarchii

Czy zastanawiali się kiedyś Państwo, ilu jest aniołów? Odpowiedź na to pytanie znajdujemy między innymi w Apokalipsie, w której św. Jan mówi o miriadach miriad i tysiącach tysięcy. Wielki czciciel Niebiańskich Duchów — „anielski młodzieniec” św. Alojzy Gonzaga pisał: „[Ilość św. Aniołów] jest (...) tak wielka, że nie tylko przenosi liczbę ludzi obecnie żyjących, lecz także wszystkich, którzy kiedykolwiek żyli i jeszcze do dnia Sądu żyć będą. Mnogość tych duchów błogosławionych równa się piaskom morza i liczbie gwiazd, których — mówi Mędrzec (Koh 1,2) — nikt zliczyć nie może”. I, nawiązując do dzieła Pseudo-Dionizego Areopagity, dodaje, że „liczba Aniołów jest większa nad wszelką liczbę, którą można wyprowadzić z rzeczy materialnych na ziemi” [9]. Wyrazem chyba najlepiej oddającym liczbę aniołów, a jednocześnie będącym samym w sobie bardzo tajemniczym wyrażeniem, jest słowo: „multum”.

Co więcej, choć jest ich tak wielu — tak jak ludzi, z których każdy człowiek jest inny — tak samo nie ma dwóch takich samych aniołów. Każdy z nich w inny sposób odbija w sobie doskonałość Bożą i tym lepiej to czyni, im sam jest doskonalszy.

* * *

Aniołowie tworzą swoistą hierarchię. Zgrupowani są w anielskich chórach. Chóry owe to jakby rozchodzące się wokół Boga kręgi, oznaczające stopień „anielskiej” doskonałości (mniej lub bardziej doskonałej wiedzy i poznania) i bliskości w stosunku do Boga. Jednym słowem, mówiąc po ludzku, są anioły „mądrzejsze i mniej mądre”, a może lepiej — mniej lub bardziej doskonałe, mocniejsze i mniej mocne.

Tradycja Kościoła głosi, że istnieje dziewięć anielskich chórów. Według Pseudo-Dionizego Areopagity — żyjącego w V wieku jednego z największych chrześcijańskich autorytetów w dziedzinie angelologii, który po raz pierwszy zebrał naukę o anielskiej hierarchii w jedną całość — najbliżej Boga znajduje się pierwsza z trzech grup w hierarchii, obejmująca trzy pierwsze chóry: Serafinów, Cherubinów, Tronów. Pierwsza hierarchia jest najdoskonalsza i w pierwszej kolejności otrzymuje Boże światło. Serafini posiadają największą moc, pałają miłością, „płoną” ogniem miłości, napełniając żarem niżej postawione od siebie anioły. Cherubiny są natomiast pełni wiedzy Bożej, rozlewają mądrość na niższe byty. Nazwa Tronów wskazuje, że duchy te przebywają przed tronem i majestatem Bożym, są trwale przy nim osadzone, a Stwórca w pewnym sensie właśnie na nich „spoczywa”. Trony cechują się — jak pisał Pseudo-Dionizy — „nieporuszoną wrogością do wszystkiego, co marne i niskie”, wykazują doskonałą niezależność do „wszelkiego zepsucia ziemską nieczystością” oraz „ponadświatowym dążeniem do wysokości”.

Drugą grupę hierarchii (drugą anielską „trójcę”) tworzą Panowania, Moce i Władze. Ich nazwy wskazują na „ich święte właściwości, dzięki którym naśladują one Boga i upodabniają się do Boga”. Panowania to duchy wolne od bojaźni niewolniczej, zawsze gotowe służyć Bogu i panować nad duchami niższymi, wydawać im polecenia i rozkazy. To duchy uczestniczące, „tak jak tylko mogą, w wiecznotrwałym i boskim Pryncypium wszelkiego panowania”. Moce, zwane inaczej również mocarstwami, posiadają imię wskazujące na jakąś nieprzezwyciężoną i niezachwianą cnotę męstwa, na siłę. To potężne duchy „zapatrzone w Boską Moc pierworodną”, pomagające innym dzięki udzielanej im mocy w spełnianiu Bożych rozkazów. Władze (inaczej Potęgi) odzwierciedlają natomiast Boską władzę. Są swego rodzaju Bożymi „planistami” i „architektami”, określającymi optymalne sposoby spełniania Bożych rozkazów.

Trzecia grupa w hierarchii, najbardziej oddalona od Boga, a jednocześnie najbardziej zbliżona do ludzi, obejmuje Zwierzchności (inaczej Księstwa) — które kierują konkretnymi państwami i narodami, a także innymi aniołami, Archaniołów — spełniające najważniejsze ziemskie zadania oraz utrzymujące aniołów w ładzie, harmonii i jedności. Należą do niej również aniołowie, którzy mają do spełnienia zwyczajne misje (właśnie w gronie tych aniołów — z małymi wyjątkami — umiejscowić należy opiekujących się konkretnymi osobami Aniołów Stróżów). „Chóry Zwierzchności i Archaniołów, i Aniołów — pisał Pseudo-Dionizy Areopagita — rządzą, jeden przez drugiego, ludzkimi hierarchiami, po to, by i one dostąpiły, zgodnie z hierarchicznym porządkiem, duchowego wyniesienia i nawrócenia, i komunii, i zjednoczenia z Bogiem i żeby jednocześnie proces wychodzenia Boga z łona Jego dobroci, tak jemu właściwy, zwracał się ku wszystkim hierarchiom i docierał do każdej z nich w należny sposób, zgodnie z zasadami najświętszej harmonii”[10].

Analizując anielską hierarchię, można wysnuć wniosek, że pierwsze trzy chóry to tacy Boży dworzanie, drugie — zarządcy i planiści, a trzecie — wykonawcy Bożych poleceń.

* * *

Wszystkie anielskie byty w powyższej hierarchii nazywamy jednak jednym mianem: aniołowie. Serafini czy Cherubini także są aniołami, bowiem każdy z nich może spełniać rolę anioła, czyli być Bożym posłańcem. Używając bardziej górnolotnego języka, Pseudo-Dionizy pisał, że „wszystkie moce niebiańskie otrzymują wspólne imię Aniołów, ponieważ one wszystkie, tak niższe, jak wyższe, posiadają jednakową zdolność upodabniania się do Boga i przyjmowania, bardziej lub mniej, promieniowania światła, które pochodzi od Boga”[11].

Warto nadmienić jednak, że podział na dziewięć chórów jest jednak czysto hipotetyczny — św. Tomasz z Akwinu uważał na przykład, że istnieje tyle chórów ile jest aniołów, bo przecież każdy z nich jest inny.

* * *

Podział na dziewięć chórów jest również wpisany w inną, obszerniejszą hierarchię bytów — w swoistą mistyczną piramidę, na której wierzchołku (a może raczej nad nią jako jej stwórca) stoi byt najdoskonalszy — sam Bóg, źródło dobra i życia, a na samym dole znajduje się materia nieożywiona. Pośrednimi bytami są w tej piramidzie aniołowie (od najdoskonalszych do najmniej doskonałych), człowiek, zwierzęta, rośliny.

Aniołowie wyżej umiejscowieni w hierarchii — doskonalsi i będący bliżej Boga — oświecają i przekazują wiedzę i „Boże światło” aniołom niższym w hierarchii, niejako pouczają tych, którzy znajdują się niżej od nich. Jest to swoista hierarchia oczyszczania i bycia oczyszczanym, doskonalenia innych i bycia doskonalonym.

„Doskonałość każdego, komu jest przyznana jakaś rola w hierarchii — pisał Pseudo-Dionizy Areopagita — polega na tym, by wznosić się, według należnej mu miary, do naśladowania Boga; i, co jeszcze bardziej jest rzeczą boską, stawać się, jak mówi Pismo, «współdziałającym z Bogiem», i promieniować, tak dalece, jak jest to możliwe, przejawiającym się w nim boskim działaniem”[12].

Człowiek w tak widzianej hierarchii bytów jest najmniej doskonałym z duchów, a najbardziej doskonałym z bytów cielesnych. Ale i wśród ludzi — z punktu widzenia katolika — wyróżnić można by było swoistą hierarchię: na jej szczycie staliby święci, poniżej błogosławieni, słudzy Boży, papież, jako namiestnik Chrystusa na ziemi, kapłani i świeccy.

opr. ab/ab