Prace nad bibliografią Karola Wojtyły - Jana Pawła II

Opublikowanie przez Ośrodek Dokumentacji Pontyfikatu Jana Pawła II w Rzymie kolejnego tomu bibliografii osobowej Ojca Świętego Jana Pawła II stwarza dobrą okazję, aby zagadnieniu prac nad bibliografią Karola Wojtyły - Jana Pawła II poświęcić nieco więcej miejsca. Potrzebę zajęcia się tą sprawą usprawiedliwia fakt, że wciąż mało wiadomo, nawet w kręgach osób zawodowo zajmujących się tematyką papieską, o prowadzeniu takich prac, o ich zaawansowaniu i rezultatach. Warto tutaj wspomnieć obserwację jaką poczynił, co prawda dość dawno bo w 1990 roku, Marian Walczak we wstępie do artykułu pt. Bibliografia wydawnictwo Papieżu Janie Pawle II i ich charakterystyka, opublikowanym w 9. tomie Studia Gnesnensia, pisząc wówczas: „Wśród przeróżnych opracowań o Ojcu Świętym Janie Pawle II nie ma jak dotąd zestawu bibliograficznego wydawnictw o Papieżu. Warto przeto podjąć próbę wypełnienia tej luki ... ". Autor wspomnianego artykułu pisał te słowa, gdy kilka tomów bibliografii papieskiej zobaczyło już światło dzienne. Niestety, z podobną konstatacją można spotkać się często i dzisiaj. Przyczyna takiego stanu rzeczy jest prosta - zbyt mało czasu i miejsca poświęca się informacji na ten temat.

Sam pomysł pracy nad bibliografią Papieża zrodził się już owego pamiętnego wieczoru 16 października 1978 roku. Zofia Wilińska, kustosz biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi, pełniąc wówczas dyżur w Oddziale Informacji Naukowej, po usłyszeniu wiadomości o wyborze kardynała Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową, przystąpiła do wertowania katalogów biblioteki, jak również polskich bibliografii, by zorientować w dorobku pisarskim Papieża Elekta. Rozmiary i głębia tego dorobku okazały się natychmiast imponujące. W dwa tygodnie później, po rozeznaniu możliwości opublikowania takiej bibliografii, wspólnie z ojcem Wiktorem Gramatowskim, bibliotekoznawcą i archiwistą Towarzystwa Jezusowego Rzymie, rozpoczęła prace. Na rezultaty nie trzeba było długo czekać. Nie upłynęły dwa lata, a pierwsza kompletna bibliografia osobowa Karola Wojtyły, licząca 1490 pozycji została opublikowana. Autorzy dzięki swej kompetencji, znajomości warsztatu bibliograficznego zapewnili dziełu poprawność i rzetelność naukową,

Bibliografia ukazała się w Rzymie w 1980 roku, wydana przez Liberia Editrice Vaticana pt. Karol Wojtyła w świetle publikacji. Zasięgiem chronologicznym obejmowała lata 1949-1978, rejestrując działalność twórczą Karola Wojtyły, kapłana, biskupa, arcybiskupa i kardynała, aż do dnia powołania na Stolicę Piotrową.

Aby osobę Papieża „z dalekiego kraju" i jego dorobek pisarski przybliżyć czytelnikowi włoskiemu, ten pierwszy tom. i tylko ten, opracowano w wersji polsko-włoskiej. Na język włoski przetłumaczono: tytuł bibliografii, tekst przedmowy, indeks, spisy pomocnicze i wszystkie tytuły zarejestrowanych w tomie publikacji. Rejestr bibliograficzny poprzedzono wprowadzeniem autorstwa ludzi nauki i pióra. Poeta Zygmunt Kubiak przedstawił sylwetkę Karola Wojtyły - poety; ks. prof. Tadeusz Styczeń - filozofa i myśliciela; ks. prof. Stanisław Nagy - teologa; a ojciec Czesław Drążek - pasterza i nauczyciela.

Bibliografia zyskała przychylne recenzje i omówienia w włoskiej prasie katolickiej i Radiu Watykańskim. Uznanie i podziękowanie za podjęty trud i zrealizowane dzieło wyrazili dostojnicy Kościoła w Polsce z Księdzem Prymasem Wyszyńskim na czele, oraz dostojnicy Kościoła we Włoszech i w Watykanie.

Zastosowano prostą i klarowną formę przy redagowaniu tej bibliografii, dzieląc ją na dwie zasadnicze części: podmiotową i przedmiotową. W części podmiotowej zarejestrowano wszystkie drukowane teksty z

dorobku pisarskiego Karola Wojtyły - poety i dramaturga, człowieka nauki, pasterza Kościoła i administratora. część przedmiotowa, rejestrująca publikacje o Karolu Wojtyle, stanowi swoistego rodzaju kalendarium życia i działalności przyszłego Papieża. Korzystający z tej bibliografii można prześledzić w chronologicznym porządku: uczestnictwo księdza, biskupa i arcybiskupa Karola Wojtyły w uroczystościach i obrzędach kościelnych; jego udział w sesjach i pracach komisji Soboru Watykańskiego II oraz Synodu Biskupów; jego starania o budowę nowych kościołów, ich konsekrację, angażowanie się w sprawy beatyfikacji i kanonizacji, powołanie i prowadzenie Synodu Archidiecezji Krakowskiej; jego udział w kongresach i zjazdach krajowych i zagranicznych oraz pracę naukową i dydaktyczną na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, na Papieskim Wydziale Teologicznym i w Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Krakowie, itp.

W obydwu częściach bibliografii zastosowano porządek chronologiczny, biorąc pod uwagę rok wydania publikacji. Natomiast w obrębie poszczególnych lat opisy uszeregowano alfabetycznie; w części podmiotowej według tytułów, a części przedmiotowej według nazwisk autorów, bądź tytułów gdy autor pozostawał anonimowy. Opracowano również tzw. krzyżowy indeks rzeczowy: autorsko-przedmiotowy, który jest szczególnie ważną pomocą przy posługiwaniu się bibliografią.

Niewątpliwy sukces, jakim była publikacja tomu bibliografii pt. Karol Wojtyła w świetle publikacji, zamykająca jakby etap życia i działalności przyszłego Papieża, uskrzydlił autorów do dalszej pracy. Odtąd — odpowiednio jak zmieniło się imię Karola Wojtyły po wyborze na Stolicę Piotrową - tak zmienia się także tytuł bibliografii na : Jan Paweł II. Bibliografia polska. Patronat nad dalszą pracą i wydawaniem kolejnych tomów bibliografii przejął Ośrodek Dokumentacji Pontyfikatu Jana Pawła II działający w ramach Fundacji Jana Pawła II.

Ten nowy układ współpracy zaowocował ukazaniem się dotychczas kolejnych czterech tomów:

- Gramatowski W., Wilińska Z.: Jan Paweł II. Bibliografia polska 1978-1983. 577 s.

- Gramatowski W., Wilińska Z., Gułajewska D.: Jan Paweł II. Bibliografia polska 1984-1986. 336 s.

- Wilińska Z., Gułajewska D.: Jan Paweł II. Bibliografia polska 1987-1989. 671 s.

- Wilińska Z., Gułajewska D.: Jan Paweł II. Bibliografia polska 1990-1991. 585 s.

Bibliografia polska, bo tak będziemy w skrócie podawać tytuły tomów od drugiego do piątego, rejestruje publikacje Jana Pawła II i o Janie Pawle II wydane w oficjalnym obiegu wydawniczym, wyłącznie na terenie Polski, choć bez względu na język w jakim się ukazały. Z prac zagranicznych uwzględnia jedynie te, których recenzje opublikowano w Polsce. Nie obejmuje natomiast tzw. „poloników", czyli polskich publikacji za granicą.

Do rejestru Bibliografii polskiej wchodzą publikacje wszelkiego typu, a więc: druki zwarte, wydawnictwa seryjne i zbiorowe, czasopisma a przede wszystkim zamieszczone w nich artykuły, inne utwory i ich fragmenty, samoistne i niesamoistne dodatki do czasopism, kalendarze, odbitki, nadbitki itp. Nie uwzględnia się prasy codziennej.

Podobnie jak w pierwszym tomie, całość materiału podzielono na część podmiotową i przedmiotową. W podmiotowej zamieszczono opisy wszelkich tekstów papieskich, drukowanych w całości lub we fragmentach takich jak: encykliki, adhortacje. orędzia, listy apostolskie, konstytucje i breve apostolskie, bulle, modlitwy, homilie, przemówienia i inne wypowiedzi, listy do odbiorcy zbiorowego i do osób indywidualnych wydane z okazji uroczystości kościelnych, zjazdów, jubileuszy, dorocznych pielgrzymek grup zawodowych czy społecznych, itp. Pominięto jedynie drobne fragmenty tekstów papieskich, których proweniencji nie udało się ustalić, a także część telegramów okolicznościowych do osób indywidualnych.

Część przedmiotowa Bibliografii polskiej zawiera natomiast całe bogactwo publicystyki i wydawnictw związanych z osobą i działalnością Ojca Świętego. Pominięto jedynie małoznaczące teksty: drobne informacje kronikarskie czy fragmentaryczne odwoływania się autorów do papieskiego nauczania.

Mając na uwadze specyficzne wymagania bibliografii osobowej, przy sporządzaniu opisów unikano nawet częściowego przejmowania ich z bieżącej bibliografii narodowej. Starano się opracować nowy, pełny rejestr, uzupełniony w miarę możliwości adnotacjami: dopowiedzenia niejasno sformułowanych nagłówków, w nawiasie kwadratowym, podawano w opisie bezpośrednio po tytule, a bardziej szczegółowe informacje o zawartości publikacji, mniejszą czcionką umieszczano po opisie zasadniczym w miejscu właściwym dla adnotacji. W części podmiotowej uwagę przyciągają pozycje zbiorcze. Tworzono je w celu zebrania w jednym opisie scalonym wszystkich przedruków tego samego dokumentu, wydanych w całości lub we fragmentach przez różnych wydawców, pod różnymi tytułami. Każdy opis cząstkowy wchodzący w skład jednej pozycji zbiorczej rozpoczyna się od akapitu formułą ,,Toż" dla tekstów pełnych lub „Toż: Fragm.:" dla fragmentów. Dość częstym zjawiskiem są błędy w nazewnictwie dokumentów: adhortacje mylone są z encyklikami, orędzia z listami apostolskimi, homilie z przemówieniami itp. Prawidłowe nazewnictwo poszczególnych dokumentów porządkuje indeks.

W wydanych dotychczas pięciu tomach zarejestrowano 20.886 pozycji bibliograficznych. By tego dokonać przejrzano tysiące książek i setki tysięcy numerów czasopism. Tę żmudną, iście benedyktyńską pracę wykonuje szczupłe grono osób, które mimo różnorodnych przeciwności, czyni to z radością i miłością, w poczuciu służby, którą pojmuje jako wyróżnienie.

Specyficznym dopełnieniem wielotomowego dzieła Bibliografii polskiej, jest bibliografia druków podziemnych, druków z tak zwanego drugiego obiegu. Bibliografia zatytułowana Jan Paweł II poza cenzurą PRL. Bibliografia 1976-1989 jest dziełem prof. Anny Sitarskiej z Instytutu Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Warszawskiego i Stefanii Skwirowskiej, kustosza Biblioteki Narodowej w Warszawie. Rejestruje publikacje dotyczące Jana Pawła II, które wymknęły się PRL-owskiej cenzurze państwowej, a które w latach rozpadu systemu komunistycznego pojawiały się na kartach druków nielegalnie działającej „Solidarności" czy też innych ruchów i grup społecznych, politycznych i religijnych.

Z pewnością ten rejestr bibliograficzny nie jest kompletny. Zbiory druków podziemnych są wciąż mocno rozproszone, a znaczna część tych druków znajduje się w trudno dostępnych zbiorach prywatnych. Przy redakcji tej pozycji bibliograficznej korzystano ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej i Narodowej w Warszawie, Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie, Biblioteki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, zasobów Ośrodka Dokumentacji Pontyfikatu Jana Pawła II w Rzymie i kolekcji wydawnictw podziemnych Biblioteki Polskiej w Londynie.

Bibliografia obejmuje teksty opublikowane na terenie Polski, a z emigracyjnych tylko te, które pojawiły się

jako przedruki krajowe. Opracowanie tego skomplikowanego i nietypowego zbioru nastręczało wiele trudności, gdyż nawet samo ustalenie autora, gdy oprócz rzeczywistych nazwisk występowały pseudonimy czy kryptonimy, zmuszało do indywidualnych rozstrzygnięć. W takich wypadkach, oprócz ustaleń własnych, korzystano ze zbioru informacji Biblioteki Narodowej oraz Instytutu Badań Literackich PAN w Warszawie.

Z uwagi na specyficzny rodzaj druków podziemnych odstąpiono od typowego dla bibliografii osobowej, chronologicznego układu pozycji bibliograficznych, szeregując opisy tak w części podmiotowej jak i przedmiotowej w układzie rzeczowym, biorącym za podstawę treść publikacji.

Poruszanie się w gąszczu tego niezwykle ciekawego materiału ułatwiają trzy odrębne indeksy: tytułów i incypitów tytułowych tekstów Karola Wojtyły - Jana Pawła II; autorów i współautorów; przedmiotowy.

Bibliografia Jan Paweł II poza cenzurą PRL rejestruje 3220 publikacji. Dodać należy, że od czasu jej wydania w 1996 roku, nadal trwają prace nad jej uzupełnieniem.

Odrębną serię wśród bibliografii papieskich, opracowanych pod patronatem ośrodka Dokumentacji Pontyfikatu Jana Pawła II w Rzymie, stanowi praca autorstwa Krystyny Bielskiej, kustosza Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi, z zakresu muzykaliów.

Wydana w 1987 roku publikacja Jan Paweł II w utworach muzycznych była pierwszą próbą ogarnięcia i uporządkowania twórczości muzycznej, jaka zaczęła się pojawiać natychmiast po wyborze Papieża Polaka. Utwory muzyczne o Janie Pawle II, muzyka do utworów poetyckich Karola Wojtyły czy też do słów nauczania Ojca Świętego Jana Pawła II, to bez wątpienia nowa jakość w historii papiestwa.

Bibliografia Krystyny Bielskiej powstała w oparciu o zbiory muzyczne Ośrodka Dokumentacji Pontyfikatu Jana Pawła II w Rzymie. 198 opisów bibliograficznych obejmujących zapisy nutowe utworów wydanych drukiem i nagrania na taśmach i płytach dźwiękowych dzielą się na trzy działy: Utwory muzyczne do słów Ojca Świętego; Utwory muzyczne o Ojcu Świętym; Utwory muzyczne dedykowane Ojcu Świętemu.

W ten interesujący zestaw bibliograficzny wprowadza wstęp od wydawcy, który przybliża dzieje kolekcji utworów muzycznych ośrodka, odzwierciedlających „wielki ładunek czci, miłości i nadziei wiązanej z nowym pontyfikatem", a uzupełniają indeks tytułów i incypitów utworów muzycznych oraz indeks osobowy.

W 1993 roku ukazało się nowe wydanie tej bibliografii, poprawione i poszerzone do 688 pozycji. Zamieszczono również dodatkowy indeks zespołów wokalnych i instrumentalnych.

Odrębną publikację w tej serii stanowi praca, tej samej autorki, pt. Jan Paweł II w dokumentach dźwiękowych, wydana w 1990 roku.

Dziesięć lat pontyfikatu zbiegło się z ogromnym rozwojem technik audiowizualnych, które szeroko zastosowano do utrwalania i rozpowszechniania wystąpień Ojca Świętego. Wspomniana bibliografia rejestruje więc ten nowy typ dokumentu jakim jest zapis dźwięku utrwalonego na płytach gramofonowych i kompaktowych, na taśmach magnetofonowych szpulowych i kasetowych. Rejestracją starano się objąć całą oficjalną produkcję dźwiękową dotyczącą Ojca Świętego Jana Pawła II. Zebrane dokumenty: 185 płyt gramofonowych, 435 kaset i 527 zwojów dźwiękowych, starano się przesłuchać i możliwie najdokładniej opisać ich zawartość kierując się zaleceniami polskiej normy bibliograficznej dla dokumentów dźwiękowych.

Materiał zgrupowany w działach ułożono chronologicznie według kolejnych lat pontyfikatu, zaś w obrębie danego roku - alfabetycznie według tytułów dokumentów. Główny zrąb bibliografii ubogacono: indeksem krzyżowym, indeksem tytułów i incypitów utworów muzycznych, indeksem tytułów dokumentów dźwiękowych, oraz indeksem wydawców i oznaczeń katalogowych.

W tej krótkiej prezentacji stanu prac nad bibliografią Karola Wojtyły - Jana Pawła II nie może również za-\ braknąć miejsca dla bardzo ciekawej chociaż dość specjalistycznej bibliografii esperanckiej o zasięgu globalnym, opracowanej pod patronatem Ośrodka Dokumentacji Pontyfikatu Jana Pawła II w Rzymie przez polską esperantystkę Krystynę Macińską, byłą dyrektorkę Biblioteki Akademii Muzycznej w Łodzi.

Dotychczas w serii zatytułowanej: La Papo Johano Paula II en esperantaj piblikajoj ukazały się trzy tomy, obejmujące piśmiennictwo w latach: 1978-1986; 1987-1991; 1992-1996. To oczywiste, że bibliografia opracowywana przez Krystynę Macińską, rejestruje publicystykę esperancką jedynie w wyborze, ze względu na trudności dotarcia do publikacji wydawanych w różnych stronach świata.

Oprócz zbiorów specjalnych Biblioteki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i prywatnych księgozbiorów polskich esperantystów, pomoc w docieraniu do źródeł istniejących w świecie okazali autorce bibliografii korespondencyjnie esperantyści z Japonii, Belgii, Szwecji, Węgier, Czech, Italii, pozyskani do współpracy

podczas Światowego Kongresu Esperantystów, który odbywał się w Warszawie i Częstochowie w 1987 roku. Po roku 1989, sama autorka mogła odwiedzić jedną z największych bibliotek esperanckich w Wiedniu i kolekcję węgierskiego esperantysty Karoly Fajszi w Budapeszcie w poszukiwaniu interesującego ją materiału.

Wydane dotychczas trzy tomiki bibliografii esperanckiej opracowano według jednolitej metody. W każdym z nich całość materiału podzielono na dwie zasadnicze części; podmiotową i przedmiotową, szeregując zawarte w nich pozycje chronologicznie według lat wydania, a w obrębie lat alfabetycznie według tytułów. Każdy z tomów zaopatrzono w indeks autorsko-przedmiotowy, a także w typowe spisy pomocnicze.

Globalny zasięg tej bibliografii sprawia, że z powodu ogromnego rozproszenia zbiorów i trudności dotarcia do nich pozostaje ona jedynie przeglądem światowego piśmiennictwa esperanckiego, pozwalającym jednak na rozeznanie w percepcji nauczania Jana Pawła II wśród esperantystów, ludzi różnych ras i narodów, odmiennych przekonań i wyznawanej wiary.

Wypada niniejszą prezentację bibliografii Karola Wojtyły - Jana Pawła II zakończyć słowami z tekstu Jacka Leociaka pt. Gorycz i słodycz bibliografii, zamieszczonym w „Nowych Książkach" 9(1991) na 37 stronie: „Sporządzanie bibliografii porównać można z przygotowaniem fundamentów. Kiedy budynek już stoi, oceniamy koncepcję architekta, linie, dachu, kształt bryły, sposób wkomponowania w pejzaż. Fundamentów nie widać, chociaż trzymają cały budynek... Kto się zastanawia nad konstrukcją fundamentów podziwiając strzeliste sklepienia katedr? Kto się zastanawia nad warsztatem bibliograficznym?"

Ośrodek Dokumentacji Pontyfikatu Jana Pawia II w Rzymie i współpracujący z nim autorzy przedstawionych wyżej bibliografii z entuzjazmem i zaangażowaniem kontynuują podjęty trud ufając, że ich praca ułatwi wielu architektom pióra wznoszenie strzelistych katedr z nauczania Ojca Świętego Jana Pawła II.

Ks. Jan Główczyk

dyrektor Ośrodka Dokumentacji

Pontyfikatu Jana Pawła II

opr. ab/ab