Natura emocji. Podstawowe pytania

Natura emocji. Podstawowe pytania

Red.: Paul Ekman i Richard J. Davidson

Wstęp

W ostatniej dekadzie nastąpił szybki rozwój teorii i badań nad emocjami. Jak można się było spodziewać, w chwili obecnej istnieje tylko nieduża liczba prawidłowości rządzących emocjami, które są powszechnie stwierdzane przez różnych badaczy, a w dodatku nie ma powszechnej zgody co do sposobu, w jaki należałoby je wyjaśniać. Współczesne badania doprowadziły do wielu obiecujących wyników i jeszcze większej liczby poszlak oraz do sformułowania wielu perspektyw teoretycznych, a nawet kilku różnych, dość kompletnych teorii emocji.

Celem tej książki jest promowanie rozwoju psychologii emocji poprzez skupienie uwagi na tych pytaniach o naturę emocji, które są najważniejsze z punktu widzenia zarówno teorii, jak i badań empirycznych. Rozważamy tu różnorodne poglądy i argumenty formułowane przez współczesną psychologię emocji w odpowiedzi na dwanaście pytań o naturę emocji, pytań, które stanowią oś konstrukcyjną niniejszej książki. Nie ma zgody co do odpowiedzi na te pytania i właśnie dlatego je zadaliśmy. Są natomiast bardzo różne propozycje i przewidywania trafnej na nie odpowiedzi.

Nie włączyliśmy tu wszystkich formułowanych przez psychologię pytań o naturę emocji ani wszystkich badaczy aktywnych w tej dziedzinie. Niektóre z tematów badań są bardzo popularne i przyciągnęły dużą liczbę uczonych próbujących odpowiedzieć na podobne pytania. W takich wypadkach nie mogliśmy zaprosić do współpracy wszystkich badaczy. Postanowiliśmy zatem wybrać tych, którzy zdawali się nam reprezentatywni dla jakiegoś sposobu uprawiania psychologii emocji.

Niektóre problemy musieliśmy wykluczyć dlatego, że niewiele teorii lub badań próbuje je rozwiązać; inne dlatego, że są już rozwiązane, a ewentualna dyskusja dotyczy jedynie jakichś kwestii szczegółowych. Pytania ograniczają się do psychologii i biologii emocji, wybór autorów zaś do psychologów i badaczy mózgu. Jedynym wyjątkiem jest samotny antropolog Richard R. Shweder, udzielający tu jednej z odpowiedzi na pytanie o istnienie emocji podstawowych. Pominęliśmy kolegów z takich dziedzin, jak socjologia, antropologia, językoznawstwo i psychiatria nie z braku zainteresowania ich pracami, lecz z powodu oczywistych ograniczeń objętości, jakim poddana jest każda publikacja. Niektórych spośród współautorów tej książki łączą intelektualne powiązania z tymi pokrewnymi dziedzinami, które jednak na ogół zadają nieco inne pytania o istotę emocji.

Mamy nadzieję, że książka ta stanie się wyzwaniem zarówno dla czytelników, jak i dla jej współautorów. Lektura tej pracy powinna zmotywować obecne i następne pokolenia badaczy do dalszych badań i refleksji, które dostarczą nowych wyników i pomysłów teoretycznych. Jeżeli książka ta spełni nasze oczekiwania, niektóre spośród zadawanych tu pytań znajdą odpowiedzi za kilka lat, inne zostaną doprecyzowane, przeformułowane lub zastąpione nowymi pytaniami.

Dwudziestu czterech współautorów dostarczyło łącznie sześćdziesięciu trzech różnych odpowiedzi na różne pytania. Każdy z dwunastu rozdziałów zawiera jedno pytanie o naturę emocji i szereg odpowiedzi pochodzących od różnych uczonych, nierzadko najwybitniejszych badaczy emocji. Taka konstrukcja książki ma na celu raczej pokazanie, jak różni badacze podchodzą do różnych pytań, niż całościowe przedstawienie poglądów jednego badacza. W zakończeniu każdego z rozdziałów umieszczamy nasze posłowie, wskazujące obszar porozumienia i sporu między współautorami tej książki.

Tuzin pytań jest interesujący sam w sobie, niezależnie od wypowiedzi poszczególnych autorów, i po części wywodzi się z listy pytań o naturę emocji, sformułowanych przed laty przez Ekmana i Scherera (1984). Tamte pytania stanowiły osnowę konferencji naukowej, która zaowocowała książką pokonferencyjną (Scherer i Ekman, 1984), skonstruowaną jednak w bardziej tradycyjny sposób - według autorów, nie zaś problemów.

Obecna praca powtarza sześć spośród siedmiu pytań zadanych przez Ekmana i Scherera: jak odróżnić emocje od innych zjawisk (Pytanie 2), jakie są funkcje emocji (Pytanie 3), jak wyjaśnić elementy uniwersalizmu w wyznacznikach emocji (Pytanie 4), jaki jest minimalny zakres przetwarzania informacji niezbędny do powstania emocji (Pytanie 5), czy poszczególne emocje mają specyficzne wzorce reakcji fizjologicznych (Pytanie 6) i czy jesteśmy w stanie kontrolować swoje emocje (Pytanie 7). Jedyne pominięte pytanie z poprzedniej ich listy dotyczy ekspresji emocji i pominęliśmy je tutaj, ponieważ niestety tylko nieliczni badacze zajmują się obecnie tym problemem, nadal nie do końca rozwiązanym (por. niedawną dyskusję tej sprawy u Ekmana, 1993). Jako redaktorzy tej książki sformułowaliśmy następne pytania, a także zachęcaliśmy autorów, aby spróbowali podać własne pytania lub przeformułować nasze. Pomimo znacznej liczby autorów i rocznego okresu wstępnych prac nad tą książką liczba nowych pytań czy przeformułowań starych okazała się niewielka.

Wielu bodźców intelektualnych dostarczyło nam pisanie posłowia do każdego z rozdziałów. Często główne pytanie rozdziału prowadziło do formułowania przez autorów następnych, pasjonujących pytań. Jesteśmy przekonani, że owe pytania wyznaczają plan badań nad emocjami. Badania te niewątpliwie stają się bogatsze o nowe metody i po raz pierwszy w swej historii ich metodologiczne zaawansowanie dorównuje poziomowi innych nauk biobehawioralnych. Połączenie tych nowych metod z nowatorskimi ideami teoretycznymi dobrze wróży na przyszłość. Tak jak lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte upłynęły pod znakiem psychologii poznawczej, tak lata dziewięćdziesiąte mogą być okresem rozkwitu badań nad emocjami. Przesunęły się one z peryferii do centrum dociekań akademickich. Mamy nadzieję, że ten tom posłuży studentom i badaczom za przewodnik i pomoże zakreślić plany badawcze dla nauki o emocjach na przyszłe stulecie. W ostatnim rozdziale przedstawiamy własną wizję takiego planu.

opr. MK/PO