„Prymasi Polski Odrodzonej” – wystawa w Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej

Wernisaż wystawy poświęconej kard. Edmundowi Dalborowi, kard. Augustowi Hlondowi i kard. Stefanowi Wyszyńskiemu odbędzie się 28 kwietnia o godzinie 16:30 w łączności z prezentacją monografii „Dzieje prymasostwa polskiego”. W uroczystości udział wezmą m.in. legat papieski kard. Vincent Nichols, Prymas Anglii i Walii oraz Prymas Polski abp Wojciech Polak.  

„Ekspozycja organizowana jest z okazji setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości. To szczególny czas, w którym uświadamiamy sobie ogrom wysiłku wszystkich Polaków, ale również duchowieństwa polskiego i jego wkład w proces odzyskania niepodległości” – tłumaczy Bartosz Przybyła z Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej.

Na ekspozycji zobaczyć będzie można liczne pamiątki i dokumenty po wspomnianych trzech wielkich prymasach doby odrodzenia. Wśród szczególnych rarytasów miłośnicy historii znajdą własnoręcznie pisany życiorys przez kard. Edmunda Dalbora, pierwszego Prymasa Polski odrodzonej oraz list generała Hallera do kard. Augusta Hlonda.

Wystawa będzie czynna do końca 2018 roku. W niedzielę 29 kwietnia ekspozycję, jak i całe Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej będzie można zwiedzać nieodpłatnie.

Kard. Edmund Dalbor urodził się w 1869 roku w Ostrowie Wielkopolskim. Mając zaledwie 32 lata został kanonikiem poznańskim, a w 1909 roku oficjałem i wikariuszem generalnym archidiecezji poznańskiej. Gdy w 1915 roku zmarł arcybiskup Edward Likowski, papież w porozumieniu z rządem pruskim powołał Dalbora na urząd arcybiskupa gnieźnieńskiego i poznańskiego, a cztery lata później Benedykt XV nadał mu tytuł kardynalski.

W wolnej Polsce kardynał ponownie zaczął używać tytułu Prymasa Polski, a już w 1919 roku zwołał pierwszą konferencję biskupów polskich w gnieźnieńskiej katedrze. W 1922 roku postanowił też powołać Metropolitalny Sąd Duchowny, rozbudował strukturę dekanalną, powołując trzynaście nowych jednostek w obu podległych sobie archidiecezjach. Zmienił sieć parafialną, do 1925 roku w archidiecezji poznańskiej erygował aż 45 nowych parafii, w gnieźnieńskiej 22. Wspierał czynnie katolików świeckich. W okresie wielkiego kryzysu polecił zorganizować tanie kuchnie dla najuboższych mieszkańców Poznania. Kardynał doceniał też wagę i znaczenie badań naukowych dziedzictwa piśmienniczego Kościoła wielkopolskiego, dlatego w 1925 roku powołał pierwsze w Polsce kościelne Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu. Rzeczpospolita, doceniając zaangażowanie Prymasa, już w 1921 roku nadała mu Order Orła Białego, a jednocześnie Prezydent powołał go na pierwszego kanclerza kapituły tego odznaczenia.

Prymas Dalbor zmarł 13 lutego 1926 roku w Poznaniu, ciało przewieziono do Gniezna i pochowano w katedrze pod posadzką kaplicy Łubieńskich.

Kard. August Hlond urodził się w 1881 roku w Brzęczkowicach na Górnym Śląsku. Gdy w 1925 roku papież Pius XI erygował diecezję katowicką, Hlond w 1926 roku został jej pierwszym biskupem, jednak już w tym samym roku zapadła decyzja o jego przeniesieniu na metropolię gnieźnieńsko-poznańską, a rok później otrzymał kapelusz kardynalski. Nowy Prymas Polski dokonał licznych zmian w podległych sobie archidiecezjach. W 1927 roku zlikwidował Ordynariat Arcybiskupi, a konsystorze gnieźnieński i poznański przekształcił w kurie i nadał im nowy status prawny. W tym też roku powołał dwuletnie filozoficzne studium seminaryjne w Gnieźnie i trzy- lub czteroletnie teologiczne w Poznaniu.

Jedną z ważniejszych jego decyzji było też powołanie Towarzystwa Chrystusowego, sprowadzenie do Poznania dominikanów i powierzenie im duszpasterstwa akademickiego, wreszcie reorganizacja Zgromadzenia Braci Serca Jezusowego i sióstr betanek. Po II wojnie światowej, w marcu 1946 roku otrzymał nominację papieską na arcybiskupa warszawskiego, przy jednoczesnej rezygnacji z arcybiskupstwa poznańskiego, które po ponad 100 latach unii personalnej z archidiecezją gnieźnieńską zostało od niej oddzielone. Już w maju objął kanonicznie nową metropolię, mimo że katedra św. Jana leżała w gruzach.

Kard. Hlond zmarł nagle 22 października 1948 roku po dwóch operacjach, jego pogrzeb odbył się 26 października, a ciało spoczęło w kaplicy Najświętszego Sakramentu katedry warszawskiej, po jej odbudowie zostało przeniesione do krypty Prymasów Polski.

Kard. Stefan Wyszyński urodził się 3 września 1901 roku w Zuzeli. W latach 1946–1948 sprawował godność biskupa lubelskiego. 18 listopada 1948 roku został przeniesiony przez papieża na arcybiskupstwo gnieźnieńskie i warszawskie. Początkowy okres jego prymasostwa przypadł na czas konfrontacji państwo – Kościół. W latach 1953–1956 Wyszyński był internowany. W tym czasie (1953) został kreowany na kardynała-prezbitera tytułu S. Maria in Trastevere. W czasie internowania narodził się pomysł idei Wielkiej Nowenny, mającej przygotować wiernych do obchodów Milenium Chrztu Polski i zrealizowany w latach 1957–1966. W tym czasie zorganizowano pielgrzymkę kopii obrazu Matki Bożej Częstochowskiej po Polsce, a kard. Wyszyński zaangażował się intensywnie w pracę duszpasterską w odwiedzanych parafiach – wygłosił setki kazań.

W 1966 roku uczestniczył aktywnie w obchodach jubileuszu Chrztu Polski. Dzięki jego inicjatywie papież Paweł VI ogłosił Maryję Matką Kościoła. Wyświęcił 45 biskupów, ukoronował 48 wizerunków maryjnych. Przez cały okres swego pontyfikatu był przewodniczącym Konferencji Episkopatu Polski. Był też uczestnikiem czterech konklawe (wybory: Jana XXIII, Pawła VI, Jana Pawła I i Jana Pawła II). Brał udział w przygotowaniach do Soboru Watykańskiego II, obecny był też na wszystkich jego sesjach. Uczestniczył w pracach Nadzwyczajnych Synodów Biskupów w Rzymie w 1969, 1971 i 1974 roku. Był także jednym z inicjatorów „Orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich” w 1965 roku.

Prymas Tysiąclecia zmarł 28 maja 1981 roku w Warszawie. Jego pogrzeb odbył się 31 maja, ciało złożono w warszawskiej archikatedrze św. Jana Chrzciciela. Pośmiertnie został odznaczony Orderem Orła Białego. Od 1989 roku prowadzony jest proces beatyfikacyjny Wyszyńskiego. W grudniu 2017 papież Franciszek podpisał o heroiczności cnót Prymasa Tysiąclecia. Odtąd przysługuje mu tytuł Sługi Bożego.

bgk / Gniezno