Przerwana kariera geniusza. Teologiczna droga Benedykta XVI

O wybitnej karierze teologicznej papieża emeryta pisze prof. Scott Hahn w książce „Przymierze i komunia. Teologia biblijna papieża Benedykta XVI”.

Współpracownik prawdy

Kiedy w 1977 roku Joseph Ratzinger (późniejszy Benedykt XVI) został wybrany arcybiskupem historycznej bawarskiej diecezji Monachium i Fryzyngi, był młodym i mającym przed sobą wspaniałą przyszłość teologiem akademickim. Za swe biskupie motto przyjął biblijne wyrażenie: „Współpracownicy prawdy”. Zwrot ten wyrażał jego poczucie ciągłości między jego pracą teologiczną a nową posługą w hierarchii administracyjnej Kościoła.

Mimo wszelkich różnic co do sposobu realizacji, zasadnicza kwestia była i pozostaje ta sama: kierować się prawdą, służyć jej. W dzisiejszym świecie temat ten niemalże zanikł, gdyż prawda okazuje się dla człowieka czymś zbyt wielkim; ale mimo to, jeśli nie ma prawdy, wszystko się wali – i także z tego powodu to motto wydawało się aktualne w dobrym znaczeniu tego słowa.

Zawrócony z drogi na szczyt

Jednak w ujęciu praktycznym wybór Ratzingera na stolicę biskupią położył kres jego obiecującej karierze teologa akademickiego. Od tego momentu rzadko miewał on okazję do dłuższych badań naukowych i pisania, i z powodu tej sytuacji nadal od czasu do czasu okazuje żal. Pisząc o wezwaniu do Monachium, stwierdził: „Czułem […], że właśnie w tym momencie – miałem wówczas 50 lat – znalazłem, jeśli można tak rzec, swą wizję teologiczną i że mógłbym teraz stworzyć dzieło, którym wniosę swój wkład do teologii”.

W przedmowach lub posłowiach do swych książek Benedykt wyraża czasem rozczarowanie, że jego obowiązki służbowe uniemożliwiają mu rozwijanie własnych idei z taką głębią i precyzją, jakiej by pragnął. Mimo to w ciągu ostatnich dwudziestu pięciu lat napisał znaczącą liczbę dzieł biblijno-teologicznych, w tym książek, artykułów, przemówień i homilii. Dzieło to oddaje szeroki zakres jego studiów i zainteresowań, jak również jego głęboki, symfoniczny sposób myślenia. Drobiazgowa analiza tego zbioru pism sugeruje, że gdyby profesora Ratzingera pozostawiono w spokoju, aby mógł się zajmować swymi naukowymi zamiłowaniami, to osiągnięciami dorównałby największym katolickim teologom ostatniego stulecia, postaciom takim jak Hans Urs von Balthasar czy Karl Rahner, lub nawet ich przewyższył. Jego Opera omnia mają objąć szesnaście tomów, co wskazuje na jego szerokie zainteresowania i rozległe dokonania.

Wielki umysł

Pełen opis kariery Benedykta wykracza poza zakres tej książki, ale powinienem przypomnieć kilka jej najważniejszych momentów. W 1953 roku otrzymał tytuł doktorski z teologii na Uniwersytecie Monachijskim na podstawie rozprawy poświęconej egzegezie i eklezjologii Augustyna. Wykładał teologię fundamentalną na kilku niemieckich uniwersytetach, po czym w 1966 roku powierzono mu katedrę teologii dogmatycznej na Uniwersytecie w Tybindze. Pełnił funkcję eksperta teologicznego, to znaczy peritus, czyli doradcy, na Soborze Watykańskim II (1963–1965) i – jak wspomniałem powyżej – wniósł istotny wkład w kluczowy dokument soboru poświęcony objawieniu Bożemu, konstytucję Dei Verbum.

Jest autorem setek artykułów opublikowanych w czasopismach naukowych i kościelnych, a także książek o nieprzemijającym znaczeniu i sile oddziaływania: na temat natury i misji teologii, teologii i egzegezy patrystycznej, eklezjologii, teologii liturgii, teologii dogmatycznej, chrześcijańskiego symbolu wiary oraz chrystologii. Ponadto we współpracy z niektórymi najbardziej wpływowymi teologami ostatniego stulecia, takimi jak Henri de Lubac i Hans Urs von Balthasar, założył ważne teologiczne czasopismo „Communio”.

Jako najwyższa rangą osoba odpowiedzialna przez niemal dwadzieścia lat za doktrynę Kościoła katolickiego, pomagał w nadzorowaniu nauczania wiary na uniwersytetach katolickich i w seminariach całego świata oraz odgrywał istotną rolę w pracach Międzynarodowej Komisji Teologicznej i Papieskiej Komisji Biblijnej. Wniósł także decydujący wkład intelektualny w opracowanie Katechizmu Kościoła katolickiego, pierwszej od czterystu pięćdziesięciu lat wyczerpującej publikacji głoszącej zasady wiary i praktyki katolickiej.

Tekst został opracowany na podstawie książki „Przymierze i komunia. Teologia biblijna papieża Benedykta XVI”, wydawnictwo Esprit