Episkopat to nie „superdiecezja”

Przed nami najważniejsze w tym roku wydarzenie w polskim Kościele. 10 marca rozpoczną się w Warszawie dwudniowe obrady Konferencji Episkopatu Polski, podczas których, w związku z zakończeniem pięcioletnich kadencji, biskupi wybiorą przewodniczącego i zastępcę KEP.

Obecny przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski abp Józef Michalik i jego zastępca abp Stanisław Gądecki sprawują swoje urzędy od 2004 r. Obaj hierarchowie mają więc za sobą dopiero jedną kadencję na tych stanowiskach, a można pełnić dwie kadencje z rzędu.

Oprócz wspomnianych wyborów w 2009 r. czeka nas jeszcze kilka istotnych zmian związanych z działalnością Episkopatu. Należy spodziewać się, że zostanie wprowadzony w życie nowy statut Konferencji Episkopatu Polski. Tekst dokumentu został już zatwierdzony przez biskupów i przekazany do Watykanu. Zacznie obowiązywać po uzyskaniu od Stolicy Apostolskiej tzw. recognitio (łac. „zapoznanie się”). Nowy statut będzie zapewne krokiem w kierunku usprawnienia prac Konferencji Episkopatu Polski.

Zacznijmy jednak od podstaw

Najmniejszą jednostką organizacyjną Kościoła jest parafia. Kieruje nią proboszcz. Kilka parafii tworzy dekanat, na czele którego stoi dziekan. Dekanaty wchodzą w skład najważniejszej jednostki Kościoła – diecezji kierowanej przez biskupa. Natomiast biskupi danego kraju tworzą Konferencję Episkopatu. Definiując najprościej, Konferencja Episkopatu to instytucja powoływana przez papieża i zrzeszająca biskupów danego terytorium, najczęściej jednego kraju. Jej celem jest koordynacja ich działań na rzecz lokalnego Kościoła. Mogą pojawić się okoliczności, które wymagają, aby Konferencja Episkopatu obejmowała kilka krajów lub tylko część jednego.

Sięgając do historii Kościoła w naszym kraju, dowiadujemy się, że biskupi polscy od wieków skupiali się wokół arcybiskupów gnieźnieńskich, a od 1416 r. prymasów Polski i zwoływanych przez nich synodów prowincjalnych. Począwszy od XIX w. ich spotkania odbywały się w określonych terminach umożliwiając, dzięki wymianie doświadczeń i opinii, współpracę w rozwiązywaniu wspólnych problemów polskiego Kościoła. Po Soborze Watykańskim II dotychczasowe wspólne działania biskupów przybrały prawną formę Konferencji Episkopatu Polski (KEP).

Omawianie działalności tej instytucji musimy zacząć od przypomnienia, iż w każdej diecezji władzą najwyższą jest biskup miejsca. Podlega on tylko Stolicy Apostolskiej. Konferencja Episkopatu Polski nie jest jednostką nadrzędną wobec diecezji, a jej przewodniczący nie jest zwierzchnikiem wszystkich biskupów w naszym kraju. − To bardzo istotna różnica w stosunku do administracji rządowej, która jest często niezauważana przez media – mówi rzecznik prasowy Konferencji Episkopatu Polski ks. dr Józef Kloch. – Niesłusznie porównuje się funkcjonowanie KEP do działań rządu, gdzie premier ma realną władzę i jeśli coś zarządzi poprzez rządowe struktury administracyjne, musi to zostać wykonane przez wszystkich wojewodów. Przewodniczący czy Konferencja Episkopatu Polski nie może biskupom niczego nakazywać – wyjaśnia rzecznik. Nieporozumieniem jest więc odbieranie KEP jako ogromnej „superdiecezji” obejmującej swymi działaniami wszystkie diecezje naszego kraju.

Zawsze od strony etycznej

Wśród przedsięwzięć, które koordynuje w Kościele Konferencja Episkopatu Polski, jako pierwsze należy wymienić prace duszpasterskie. Przykładem może być tutaj ustalanie programu duszpasterskiego dla całego kraju. Zakres działań KEP obejmuje także prace charytatywne, w tym inicjowanie akcji pomocowych. Przypomnijmy sobie chociażby te związane z takimi kataklizmami jak tsunami czy powodzie.

Kolejnym zadaniem Konferencji Episkopatu Polski jest wydawanie własnych aktów prawnych, obowiązujących w całej Polsce. Przykładem może być sytuacja związana z Komunią św. podawaną na dłoń. Wprowadzone prawo zezwalające na taką praktykę obowiązuje we wszystkich diecezjach w kraju. Trzeba podkreślić, że w tym wypadku akt prawny wydany przez KEP stał się powszechnym prawem w polskim Kościele.

Konferencja Episkopatu Polski zabiera również głos w sprawach społecznych dotyczących naszego kraju. Zajmując się różnorodnymi zagadnieniami, zawsze bierze pod uwagę ich wymiar etyczny. − Przykładem mogą być tutaj poruszane w ostatnich miesiącach kwestie związane z zapłodnieniem in vitro. Są one ściśle związane z etyką, tak więc biskupi jasno wypowiadali się na ten temat i to wielokrotnie – wyjaśnia ks. dr Józef Kloch.

Warto przypomnieć, że również w kwestiach społeczno-politycznych Konferencja Episkopatu Polski wypowiada się, spoglądając na nie zawsze od strony etycznej. Nie zajmuje więc stanowiska czysto politycznego. – Ustosunkowując się do takich wydarzeń jak wybory parlamentarne czy prezydenckie, Konferencja Episkopatu daje wiernym swoje wskazówki. Trzeba podkreślić, że nie nazywa w nich ugrupowań politycznych, ale podaje kryteria, dzięki którym łatwiej dokonać wyboru – przypomina ksiądz rzecznik.

Episkopat a media

Utrzymywanie kontaktów między Konferencją Episkopatu Polski a środkami społecznego przekazu należy do zadań Biura Prasowego. Oprócz tego zajmuje się ono redagowaniem strony internetowej www.episkopat.pl oraz wydawaniem urzędowego organu KEP, zatytułowanego „Akta Konferencji Episkopatu Polski”. Biuro przygotowuje też codziennie analizę prasy pod kątem informacji o Kościele, zagadnień etyczno-moralnych oraz nauczania w zakresie prawd i wzajemnych odniesień między nauką a religią. Od 2003 r. Biurem Prasowym kieruje ks. Józef Kloch, doktor filozofii i kapłan diecezji tarnowskiej.

Potrzebę kontaktu z mediami doceniają także Konferencje Episkopatów innych europejskich krajów. Na 36 konferencji biskupich zrzeszonych w Radzie Konferencji Episkopatów Europy, 31 posiada biura prasowe. Niecodzienne wydawać nam się może pełnienie funkcji rzecznika prasowego Episkopatu przez kobietę. Z sytuacją taką mamy do czynienia we Francji, Niemczech i Czechach. W 14 innych krajach europejskich rzecznikami są mężczyźni świeccy, natomiast w kolejnych 14 duchowni. Wśród nich szczególny jest przypadek Portugalii, gdzie funkcję rzecznika pełni biskup.

Co roku, w różnych miastach Europy, odbywają się spotkania rzeczników prasowych Episkopatów naszego kontynentu. W czasie ich trwania rzecznicy wymieniają się doświadczeniami i poznają wzajemnie specyfikę Kościołów w poszczególnych krajach. Spotkania te umożliwiają dobry przepływ informacji między nimi oraz dają poczucie wspólnoty eklezjalnej.

Z możliwości tych nie korzystają Konferencje Episkopatów kilku krajów europejskich, np. niektórych krajów postkomunistycznych wchodzących w skład byłego ZSRR, ponieważ nie posiadają biur prasowych. – Przyczyn można tutaj upatrywać w trudnościach organizacyjnych i personalnych tych Kościołów – mówi ks. dr Józef Kloch, wyjaśniając taki stan rzeczy. – Możliwe jednak, że konferencje biskupów w krajach, których ta sytuacja dotyczy, a więc Albanii, Łotwy, Mołdawii i Ukrainy (w tym ostatnim zarówno Kościoła rzymskokatolickiego, jak i obrządku bizantyjskiego) nie czują potrzeby kontaktu z mediami. Oprócz Ukrainy są to bowiem bardzo małe społeczności katolików – zauważa ksiądz rzecznik.

Kto jest kim w KEP?

Konferencja Episkopatu Polski ma swoją siedzibę w Warszawie. Instytucję reprezentuje na zewnątrz przewodniczący KEP, który zwołuje zebrania plenarne i Radę Stałą oraz im przewodniczy. Tak samo długo jak funkcję przewodniczącego, a więc dwie kadencje, swoją funkcję pełnić może sekretarz generalny KEP, stały delegat Konferencji do kontaktów z władzami państwowymi w sprawach dotyczących stosunków między Kościołem a Państwem. Przewodniczący, jego zastępca i sekretarz generalny tworzą Prezydium Konferencji Episkopatu Polski, które w szczególnych wypadkach, kiedy wymaga tego dobro Kościoła, może zająć stanowisko w sprawach publicznych. Prezydium przedstawia także kandydatów na przewodniczących komisji, rad i zespołów oraz na inne urzędy, których nadanie zależy od Konferencji, np. na rektorów polskich instytucji katolickich.

Cztery razy w roku, w stałych terminach, odbywają się zebrania plenarne, w których mają prawo i obowiązek uczestniczyć wszyscy członkowie KEP. Na zebraniu plenarnym wszystkim członkom przysługuje głos decydujący. Jedynym wyjątkiem jest uchwalania statutu lub dokonywania w nim zmian, kiedy to decydują tylko biskupi diecezjalni.

Przygotowaniem spraw, które zostaną poruszone na zebraniach plenarnych, zajmuje się tzw. Rada Stała. Tworzą ją przewodniczący KEP, jego zastępca, sekretarz generalny oraz ośmiu biskupów diecezjalnych, wybranych przez zebranie plenarne. Zebrania Rady w składzie poszerzonym o biskupów diecezjalnych odbywają się w Częstochowie 2 maja, dzień przed uroczystością Matki Bożej Królowej Polski, oraz 25 sierpnia, przed uroczystością ku czci Matki Bożej Częstochowskiej.

W strukturach Konferencji Episkopatu Polski działają także powołane przez nią komisje, rady i zespoły. Celem tych grupy roboczych jest wspomaganie KEP w pracy oraz w wykonywaniu jej decyzji. Ich działalność daje możliwość powoływania zespołów do wykonania konkretnych zadań, np. do zredagowania katechizmu dla dorosłych. W pracach komisji biskupów wspomagają konsultorzy duchowni i świeccy. Częstotliwość spotkań komisji, rad i zespołów zależy od ich przewodniczących. Niektóre pracują w pewnych okresach intensywniej; i tak np. Komisja ds. Misyjnych oprócz zebrań całego gremium, które spotyka się od 2 do 4 razy w roku, pracuje nieprzerwanie w Centrum Formacji Misyjnej, przygotowując nowych misjonarzy. Również Komisja Duszpasterstwa, która przygotowuje całoroczny program duszpasterski dla Kościoła w Polsce, pracuje praktycznie niemal bez przerwy.

Przy Konferencji Episkopatu Polski działają także ciała rządowo-kościelne: Komisja Wspólna Przedstawicieli Rządu RP i KEP, której współprzewodniczącym ze strony kościelnej jest abp Sławoj Leszek Głódź, Kościelna Komisja Konkordatowa, której przewodniczy bp Tadeusz Pieronek oraz Komisja Majątkowa.

opr. aś/aś