Anioł

Jutta Seibert

Leksykon sztuki chrześcijańskiej

Tematy, postacie, symbole

ISBN: 978-83-7442-120-7

wyd.: Wydawnictwo Jedność , Kwiecień 2007

Powrót do indeksu haseł

ANIOŁ

W opisach biblijnych aniołowie (gr. angelos - "posłaniec") posyłani są do ludzi jako wysłannicy Boga, poza tym otaczają tron Pana i wychwalają GO Hierarchia aniołów - symbolika liczb (dziewięć). Z wyjątkiem cherubinów i serafinów w sztuce chrześcijańskiej od początku przedstawiano aniołów w postaci ludzkiej (męskiej), przyodzianych w starożytne szaty - tunikę i palium (długa szata spodnia i chusta zarzucona na plecy). W początkowym okresie należy odróżnić aniołów od uskrzydlonych pogańskich geniuszy i wiktorii. Od IV w. pojawiają się także aniołowie ze skrzydłami, które stają się z biegiem czasu ich najważniejszą cechą charakterystyczną. Dopiero w sztuce renesansu i baroku zaczęli pojawiać się znów aniołowie bez skrzydeł (sąd ostateczny, Michał Anioł). Apokalipsa św. Jana opisuje wysłannika Boga, który leci "przez środek nieba" do ludzi (Ap 16,4). Latający anioł pojawia się po raz pierwszy w scenie zwiastowania Maryi w kościele Santa Maria Maggiore w Rzymie (V w.).

W sztuce bizantyjskiej aureola (nimb) jest stałym atrybutem aniołów, który pojawia się często w sztuce Kościoła Rzymskiego. Muzykujący aniołowie, tworzący niebiańską muzykę niesłyszalną dla ludzi, pojawiają się w sztuce od XII w., początkowo przede wszystkim w przedstawieniach narodzin Chrystusa i innych scenach maryjnych, pózniej także na chórach muzycznych itp.

W przedstawieniach |sądu ostatecznego janiołowie dmą w trąby. Od późnego średniowiecza często trzymają narzędzia i męki Pańskiej, np. na Moście Aniołów w Rzymie (XVII w.). W sztuce bizantyjskiej utrzymuje się wczesny typ przedstawień aniołów. Z biegiem czasu na Zachodzie aniołowie przedstawiani byli coraz bardziej na wzór ludzi - jako piękne dziewczęta lub młodzieńcy, w szatach liturgicznych (najczęściej jako diakoni), w zbrojach rycerskich (Michał), lub też w eleganckich, modnych ubiorach.

W sztuce dojrzałego średniowiecza pojawiają się pierwsze przedstawienia aniołów-dzieci. We Włoszech, wzorując się na starożytnych figurkach Amora, artyści przedstawiają putta i główki aniołków ze skrzydełkami (cherubiny i serafiny). Szaty tych istot niebiańskich są najczęściej białe lub utrzymane w jasnych kolorach. Gdy aniołowie lub obszar, w którym się oni znajdują, jest czerwony, wtedy oznacza to czystą, Boską sferę niebiańską, natomiast gdy jest niebieski - symbolizuje powietrze, ziemską sferę grzechu. Purpurowe szaty są charakterystyczne dla aniołów, którzy są członkami niebiańskiego dworu. Państwo anielskie, podzielone na dziewięć "chórów" (symbolika liczb), było przedstawiane szczególnie często w sztuce bizantyjskiej, otaczając Chrystusa, Maryję lub Świętą Trójcę.

Najwyżsi rangą pośród aniołów są - według Biblii - archaniołowie (gr. arch-an-gelos) stojący wokół tronu Boga (Tb 12,4; Dn 10,13; Ap 1,4). Oprócz Michała, pojedynczo ukazywani są także: Gabriel (zwiastowanie Maryi) i Rafał (Tobiasz). Kult archaniołów cieszył się największą popularnością w Kościele wschodnim. Istoty te przedstawiane są najczęściej w wytwornych szatach, królewskich (kosztownych strojach ozdobionych kamieniami szlachetnymi, w koronach, z berłami), ich skrzydła ozdobione są niekiedy strusimi piórami (struś). Występują jako postacie stojące przy tronie i najbliżsi towarzysze Chrystusa oraz Maryi. Gabriel - anioł zwiastowania - i Michał - anioł sprawujący sąd - znajdujący się u boku Matki Boskiej mogą oznaczać początek i koniec historii zbawienia. W sztuce zachodniej przedstawiany jest najczęściej Michał, który pojawia się jako stróż i pogromca demonów, np. na portalach kościołów. Dzięki opowieści z Księgi Tobiasza, Rafał stał się wzorem aniołów stróżów (każde dziecko ma w niebie swojego anioła - Mt 18,10). Aniołowie przedstawiani na grobowcach występują jako towarzysze, podobnie jak w przedstawieniach sądu ostatecznego, gdzie odprowadzają błogosławionych do raju (por. także łono Abrahama). Anioł (człowiek) jest symbolem św. jMateusza Ewangelisty (symbole ewangelistów). W wielu legendach o świętych istoty te odgrywają ważną rolę, np. u św. Piotra, św. Jana Nepomucena, św. Rocha (dżuma).

opr. aw/aw