Gdy łuk się napina

Rozmawiajmy z naszymi dziećmi

PYTAMY Halinę Zacharuk, wicedyrektora Poradni Pedagogiczno-Psychologicznej w Białej Podlaskiej

Zgadza się Pani z opinią, że problem depresji dzieci i młodzieży był dotąd bagatelizowany?

Depresja dziecięca jako jednostka chorobowa została wyodrębniona stosunkowo niedawno. Jeszcze 25 lat temu twierdzono, że rozwój poznawczy dziecka jest niewystarczający, aby depresja mogła się u niego rozwinąć. Dopiero w latach 70 ubiegłego wieku zwrócono uwagę na to, że u wielu dzieci objawy, uważane za przejściowe, utrzymują się znacznie dłużej i że depresja dotyka także dzieci, ale ma inny obraz niż u dorosłych. Problem był więc nie tyle bagatelizowany, co mało znany.

Kiedy smutek trapiący nastolatka to już nie zwykłe przygnębienie?

W naszym życiu bywają różne okresy, w życiu dziecka również. Nie musi być ono zawsze wesołe i pogodne, zdarzają się chwile, że ma tzw. doła, jest smutne. Jeżeli jednak stan ten utrzymuje się dłuższy czas, jeśli dla dziecka, które do tej pory interesowało się nauką oraz wywiązywało się dobrze z obowiązków szkolnych - nagle przestanie być to ważne i mamy wrażenie, że zaczyna się gorzej się uczyć, warto sprawdzić, co się za tym kryje. Charakterystyczne dla depresji dziecięcej jest również to, że uczeń może zacząć opuszczać zajęcia, wagarować i mówić o poczuciu bezsensowności życia oraz bać się tego, co może nastąpi w przyszłości.

O tym, że dzieje się coś złego, mogą świadczyć zachowania agresywne, a u starszej młodzieży pojawiający się problem używek, tj. alkohol i narkotyki. Zachowania te interpretujemy z reguły jako łamanie norm, zasad społecznych, tymczasem są to pewnego rodzaju mechanizmy obronne, próba szukania wyjścia z trudnej sytuacji, w której znalazł się młody człowiek, i sposób radzenia z niewygodnymi uczuciami, które ich ogarnęły.

Dawać do myślenia rodzicom powinny też, w przypadku młodszych dzieci - rysunki, na których dominują ciemne kolory, duża przestrzeń, niepewne kreski. Zaniepokoić powinno nas też takie zachowania, jak izolacja od kolegów i koleżanek, rozdawanie swoich rzeczy znajomym, ubieranie się na czarno, częste poruszanie tematu śmierci oraz utrzymujące się dłuższy czas objawy somatyczne, takie jak ciągłe bóle głowy, brzucha, wymioty, złe samopoczucie itd. Widzimy więc, że objawy depresji u dzieci są inne niż u dorosłych, zwłaszcza w fazie początkowej.

Osoby cierpiące na depresję przyznają, że przychodzi znienacka, niezależnie od woli. Można wskazać przyczyny tych dolegliwości u dzieci i młodzieży?

Wyróżniamy trzy rodzaje przyczyn. Pierwsza z nich to podatność biologiczna, druga to zaburzenia czynności neuroprzekaźników, a trzeci rodzaj przyczyn to tzw. czynniki środowiskowe - jedynie na nie mamy wpływ.

Czynniki zewnętrzne - takie jak, np. stawiane dzieciom zbyt wygórowanych wymagań i oczekiwań, często przerastających ich potencjalne możliwości mogą  być źródłem wewnętrznego napięcia i niepokoju , poczucia bezsilności. Rodzice mówią: „Po szkole musisz iść na tańce, angielski, itd.”, nie biorąc pod uwagę potrzeb i możliwości psychofizycznych swojego dziecka oraz tego, że jest to nieraz dla niego duże obciążenie fizyczne i prowadzi do zmęczenia. Nie bez znaczenia są też relacje z osobami znaczącymi, takimi jak matka, ojciec, rodzeństwo, dziadkowie, koledzy, które przekładają się na określone emocje. Bardzo ważne dla zdrowia psychicznego są poprawne związki z najbliższymi, to właśnie rodzina daje wsparcie, poczucie bezpieczeństwa, kształtuje zdrowe poczucie własnej wartości i pozwala w przyszłości radzić z trudnościami, które pojawiają się na naszej drodze życia.

W poradni ostatnio obserwujemy, że przybywa dzieci ze specyficznymi trudnościami w nauce, takimi jak głęboka dysleksja. Nawet nauczyciele nie są w stania pogodzić się z tym, że dziecko z tzw. normą nie może nauczyć się pisać i czytać, a cóż dopiero sami uczniowie, którzy ze swoim problemem pozostają sami. Nikt ich nie rozumie, zdarza się, że maja poczucie winy za zaistniały stan, cierpią wewnętrznie, stają się coraz bardziej nieśmiali, wycofują się z życia społecznego, izolują się - a to już jest krok do depresji.

Zdarza się też, że bagatelizujemy problemy nastolatków, a w okresie dojrzewania mają ich mnóstwo, np. są to trudności w akceptacji siebie, obniżone poczucie własnej wartości, u dziewczyn - przekonanie, że wyglądem nie są w stanie sprostać wzorcowi piękna wykreowanemu przez media, konflikty z rówieśnikami, później dochodzą pierwsze miłości, nieudane związki. Te wszystkie trudne sytuacje z punktu widzenia młodych ludzi często przerastają ich, nie potrafią sobie radzić z nawarstwiającymi się problemami, ich zachowania odzwierciedlają wewnętrzny smutek, wewnętrzne napięcie, co daje obraz młodzieńca wycofującego się z życia albo reagującego agresją.

Co radziłaby Pani rodzicom, których niepokoją zachowania ich pociech?

Należy w miarę szybko wyjaśnić przyczynę niepokojących nas zachowań. Jedyną z podstawowych metod umożliwiających „dotarcie” do dziecka jest rozmowa z nim, której powinna towarzyszyć atmosfera akceptacji i zrozumienia. Jeżeli w ten sposób nie uda nam się wydobyć informacji, warto wybrać się do pedagoga czy psychologa szkolnego, skontaktować się z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, a w trudniejszych przypadkach z lekarzem psychiatrą.

Pamiętajmy też prawidłowe relacje z osobami najbliższymi, przekładające się na pozytywne emocje, o czym mówiłam wcześniej, stanowią podstawę zdrowia psychicznego i są czymś w rodzaju działań profilaktycznych , zapobiegających stanom depresyjnym.  Starajmy się dawać dzieciom poczucie bezpieczeństwa, akceptacji, rozmawiać z nimi i słuchać tego co do nas mówią.

NOT. KL