Księgi Święte Nowego Testamentu mówią o Jezusie Chrystusie Zbawcielu

Uzasadnienie antropologiczne

Po ukazaniu czterech Ewangelii jako historycznego źródła poznania Osoby i dzieła Jezusa Chrystusa, w obecnej katechezie skupimy się na ich teologicznej wartości, stanowiącej najistotniejszy element omawianych dzieł. Wspomnieliśmy o nim już w poprzedniej katechezie, kiedy wyjaśnialiśmy że ewangeliści na kanwie historycznych wydarzeń tłumaczą zbawczego znaczenie słów i czynów Chrystusa. Podkreślenie, że wyjaśnienie zbawcze sensu życia, nauki i działalności Chrystusa stanowi najważniejszy element czterech Ewangelii, chroni przed traktowaniem ich jako Jego biografii lub reportażu o Nim, czego ludzie bywają skłonni w nich szukać. Wielu nie wie lub nie rozumie, co to znaczy, że "zadaniem ich (Ewangelii) nie ) nie jest informowanie o Jezusie, ale doprowadzenie czytelnika do zbawienia przez zawierzenie Jezusowi, Synowi Boga"¹.

Ponieważ opinia przypisująca Ewangeliom więcej elementu historycznego, niż go posiadają, i uważająca je za życiorys Jezusa, jest dość rozpowszechniona wśród dorosłych i młodzieży, a mija się z prawdą i utrudnia ich zrozumienie, nie wystarczy zanegowanie jej jednym lub kilkoma zdaniami. Dlatego w obecnej katechezie potrzebny jest osobny punkt o teologii poszczególnych Ewangelii.

Ale interpretacja zbawczego sensu słów i czynów Jezusa nie mieści się jedynie w Ewangeliach, jak to podkreśla Sobór Watykański II "Kanon Nowego Testamentu oprócz czterech Ewangelii zawiera także listy św. Pawła i inne pisma apostolskie, spisane pod natchnieniem Ducha Świętego W nich za mądrym zrządzeniem Bożym znajdujemy potwierdzenie wiadomości o Chrystusie Panu, coraz dokładniejsze objaśnienie prawdziwej Jego nauki, ogłoszenie zbawczej potęgi boskiego dzieła Chrystusa, opis początków Kościoła i jego przedziwnego rozszerzania się oraz zapowiedź jego chwalebnego dopełnienia" (KO 20).

A tymczasem brakuje u młodzieży zrozumienia, jak te pisma powstały co należy w nich odkrywać, a czego nie można w nich szukać, jakie mają znaczenie dla naszego dzisiejszego życia. Aby korzystanie ze spisanego Słowa Bożego, spotkanie z nim, owocnie służyło poznaniu Chrystusa, wierze i zbawieniu, "Pismo św. powinno być czytane i interpretowane w tym Duchu, w jakim zostało napisane" (KO 12). A to jest możliwe do osiągnięcia przez poznanie genezy powstania tekstu Pisma św. (Sitz im Leben). Umożliwia to zrozumienie jego prawdziwego sensu.

Pogłębienie teologiczno-biblijne

Mamy cztery Ewangelie powstałe mniej więcej między rokiem 65 i 100. Tradycja przypisuje ich autorstwo Mateuszowi, Markowi, Łukaszowi i Janowi. Dla wiary i zbawienia nie ma znaczenia imienne autorstwo. Z czterech całościowo ujętych wersji Dobrej Nowiny o Jezusie usiłowano już od najdawniejszych czasów ułożyć ciągłe opowiadanie o życiu Jezusa, czyli tzw. harmonię Ewangelii. Miała to być jakby biografia Chrystusa lub podstawa do jej opracowania. Owe próby zharmonizowania czterech Ewangelii zaprzepaszczały oryginalne świadectwa autorów natchnionych przez Boga, nie zwracały uwagi na sens biblijny i wymowę teologiczną poszczególnych tekstów, wyrywały je z sytuacji, w jakich powstały, czyniły je uboższymi, a nawet zniekształcały obraz Chrystusa i Jego orędzie. Każda bowiem z czterech Ewangelii ma własną sytuację powstania, własne j środowisko, własny cel i własną teologię. Dlatego nie można ich łączyć w jeden twór ludzki².

"Pierwsze trzy Ewangelie są blisko spokrewnione; Jan podąża własną drogą. Opowieści i mowy Mateusza, Marka oraz Łukasza mają wspólne lub harmonizujące ze sobą fragmenty, które można zestawić w równoległe kolumny. Tak więc czytelnik otrzymuje podwójną czy potrójną formę tego samego wydarzenia lub powiedzenia ewangelicznego oraz może objąć jednym spojrzeniem i to szczegółowo podobieństwa i różnice. Tak uporządkowany tekst określa się greckim terminem synopsis (jednoczesne I spojrzenie). Dlatego pierwsze trzy Ewangelie nazywa się od końca XVIII wieku «synoptycznymi»"³.

Porównując Ewangelie synoptyczne (najlepiej przy pomocy tzw. synopsy), widzimy zarówno uderzające zgodności między nimi, jak i znaczne rozbieżności. Wzajemne zgodności synoptyków zawdzięczamy ich wspólnym źródłom i materiałom oraz podobnemu (nieraz dosłownemu) z nich korzystaniu. Rozbieżności zaś spowodowane są nie tylko odmiennymi źródłami ale przede wszystkim specyficznymi potrzebami życiowymi adresatów trzech Ewangelii i własnymi wyborami teologicznymi ewangelistów. Obszerniejsze omówienie tego skomplikowanego "problemu synoptycznego" można znaleźć np. w książkach: "Klucz do Biblii"⁴, "Zanim otworzysz Biblię"⁵ i w każdym wstępie do Nowego Testamentu.

Ewangelie synoptyczne a jeszcze bardziej Ewangelia Jana nastręczały j niemało trudności w ich zrozumieniu, gdy szukano w nich biografii Jezusa. W różnicach między poszczególnymi Ewangeliami synoptycznymi i w . prawie całkowicie różnej od trzech pierwszych Ewangelii Jana dopatrywano się niekonsekwencji a nawet sprzeczności, które miały niweczyć wartość tych źródeł o Jezusie Chrystusie. Takie trudności wysuwają ci, którzy nie wiedzą lub nie rozumieją, że cztery Ewangelie są czterema ujęciami Dobrej Nowiny o zbawieniu. Na odmienne ujęcie każdej z czterech Ewangelii wpłynęły różne środowiska, w których powstały, różne potrzeby adresatów, różne osobowości ewangelistów i różne ich koncepcje teologiczne, które chcieli przedstawić w swoich dziełach.

"Pierwotnie istniała tylko jedna Ewangelia Jezusa i jedna Ewangelia o Jezusie i dlatego słowa tego używano wyłącznie w liczbie pojedynczej. "; Dopiero w II wieku po Chrystusie św. Justyn Męczennik mówi o "ewangeliach" odnosząc ten wyraz do (czterech) ksiąg zawierających Ewangelię. Pierwotne znaczenie ("jedna dobra Nowina") przetrwało jednak w fakcie, że nie mówi się o "Ewangelii Marka (Mateusza, Łukasza, Jana)" ale o "Ewangelii według Marka (Mateusza itd.)". Cztery Ewangelie pod poczwórnym kątem widzenia zawierają jedną Ewangelię Jezusa Chrystusa i jedną Ewangelię o Jezusie Chrystusie"⁶.

Innym źródłem do zrozumienia dzieła Jezusa Chrystusa są Dzieje Apostolskie. Jako księga historyczna są bliskie rodzajem literackim Ewangeliom. Ukazują realizację ziemskiego posłannictwa Jezusa Chrystusa, które przekazuje swojemu Kościołowi: "Idźcie i czyńcie uczniów ze wszystkich narodów, udzielając im chrztu (...)" (Mt 28, 19). "Treść księgi , (Dziejów Apostolskich) zamyka się w słowach: «Będziecie moimi świadkami w Jerozolimie, w całej Judei, w Samaru i na całym świecie»" (Dz 1, 8)⁷.

Św. Łukasz w Dziejach Apostolskich ukazuje, że Jezus Chrystus zmartwychwstały żyje, naucza, cierpi i zbawia w swoim Kościele. To swoje dzieło zbawcze prowadzi przez ludzi mocą i światłem Ducha Świętego. Stąd Dzieje Apostolskie, ukazujące początki Kościoła, nazywa się nieraz Ewangelią Ducha Świętego⁸.

21 ksiąg Nowego Testamentu stanowią listy. Nazwę swą zawdzięczają formie literackiej, w jakiej zostały napisane. Po prostu są pismami dłuższymi lub krótszymi - niektóre o charakterze obszerniejszych rozpraw , skierowane do chrześcijan w formie listów. "Zostały one napisane, by - chrześcijańskie społeczności umocnić w wierze, usunąć błędne nauki i nieporozumienia oraz udzielić wskazań dotyczących chrześcijańskiego trybu życia"⁹. Listy należą do pism okolicznościowych. Powstały jako odpowiedź na zaistniałe sytuacje i problemy. Szczególne znaczenie posiadają listy św. Pawła. Stanowią około połowy z ogólnej liczby. Nie wchodzimy w ich podział, gdyż to przekraczałoby ramy obecnego wstępu. Sobór Watykański II mówi, że w nich zawiera się potwierdzenie wiadomości o Chrystusie, dokładniejsze określenie Jego nauki, głoszenie zbawczej potęgi dzieła Zbawiciela (zob. KO 20). Aby poprawnie zrozumieć treść danego listu, trzeba znać okoliczności jego powstania, przyczyny, cel i treść.

Najwięcej trudności w zrozumieniu nastręcza ostatnia w wykazie Nowego Testamentu księga zwana Apokalipsą (Objawieniem). "Zagadkowa treść i tajemnicza forma tej księgi sprawiają, że czytelnik raczej domyśla się sensu, niż go pojmuje"¹⁰ . Autor posługuje się w tej księdze językiem apokaliptyczne-prorockim. Ten rodzaj wyrażania myśli przy pomocy zagadkowych symboli, obrazów, wizji, przenośni, symboliki cyfr ukształtował się już w Starym Testamencie głównie w dwóch ostatnich wiekach przed Chrystusem. "Symbole Apokalipsy mają nas zbliżyć do niewyrażalnej słowami rzeczywistości transcendentnej, Bożej. Nie wolno ich jednak brać dosłownie"¹¹. Należy szukać w niej treści teologicznych, wyrażonych w symbolach, treści które natchniony autor zamierzył przekazać. Np. "tysiąc lat" (tysiącletnie królestwo Chrystusa) jest liczbą symboliczną, która oznacza długie trwanie Kościoła w czasie i w przestrzeni, a nie upoważnia do mówienia o jakimś w dosłownym sensie tysiącletnim królestwie na ziemi¹².

"Główne pouczenie Apokalipsy jest niezwykle proste i jasne, a zarazem pełne pociechy dla wierzących. Kościół mimo zmiennych kolei losów, a nawet mimo prześladowań, ma zapewniony dzięki Chrystusowi tryumf ostateczny i wiekuisty. Głównym więc wnioskiem moralnym płynącym z lektury ostatniej księgi Pisma św. jest hasło: «świadczyć niezłomnie i do końca wytrwale Chrystusowi, który jest Alfą i Omegą dziejów nie tylko ludzkich, ale i całego wszechświata»"¹³.

Cele katechezy

Zasadniczym celem katechezy jest zrozumienie genezy i znaczenia pisma Nowego Testamentu dla życia Kościoła. Tłumaczymy prawdę, że Ewangelie zawierają tę samą nowinę o Jezusie Chrystusie, ale ujętą przez Ewangelistów z uwzględnieniem duchowych potrzeb adresatów. Dalszy ciąg działania zbawczego Chrystusa przedstawiają Dzieje Apostolskie. Dlatego młodzież powinna zrozumieć, że ta księga opowiada działanie Chrystusa mocą Ducha Świętego w Kościele. Ale przekaz tajemnicy Jezusa Chrystusa obejmuje również Listy i Apokalipsę. Przez poznanie sytuacji, w jakich te pisma powstawały, prowadzimy młodzież do umiejętności odczytywania ich zgodnie z intencją autorów i do zrozumienia ich znaczenia w życiu współczesnego Kościoła i chrześcijanina. Młodzież powinna lepiej zrozumieć i uwierzyć, że Pismo św. jest światłem naszego życia, dlatego należy z niego" korzystać w drodze do Chrystusa.

2. KATECHEZA

Cel ogólny: Uczniowie winni zrozumieć, że cały Nowy Testament jest dla chrześcijan wszystkich czasów Dobrą Nowiną o Jezusie Chrystusie: budzi i umacnia ich wiarę oraz stanowi światło dla ich życia.

1. MATERIAŁY

M1

Mój przyjaciel odkrywa Pismo święte

"Mój przyjaciel, czytając Pismo święte, nigdy nie doznawał wzruszeń (...). Mój przyjaciel nigdy nie słyszał głosów biblijnych. Dawid, Jeremiasz, św. Jan Chrzciciel, św. Piotr, św. Paweł byli bardzo dostojni i bardzo

obcy obyczajami, zwyczajami, sposobem życia. Byli Semitami. Pochodzili z kręgu innej kultury. Ich myśli, wzruszenia, afekty, uczuciowość i wrażliwość były dla niego często niezrozumiałe. Przyznał mi się, że Nowy Testament - nie mówiąc już o Starym - nigdy nie był mu potrzebny do wiary w Chrystusa, w którego Boskość wierzył nie na podstawie Pisma świętego, ale dziedziczonego przekazu przodków. Aż pewnego dnia wybuchło Powstanie Warszawskie i mój przyjaciel obudził się na ruinach swojego zburzonego domu. Grzebiąc wśród gruzów, znalazł egzemplarz Pisma świętego, które, dotychczas nigdy nie czytane, od wielu lat spokojnie stało na półce w jego szafie bibliotecznej. Prawdopodobnie stałoby tam dalej, po kres dni swojego właściciela, gdyby nie potężny podmuch historii, który wywiał je z zacisznego mieszkania na bruk Warszawy. (...) Mój przyjaciel wsunął Biblię pod pachę, ostatnią pamiątkę po swojej bibliotece, czterech pokojach z kuchnią i łazienką. Po kilku dniach, siedząc w jakimś schronie - a był to jeden z tych dni, które się pamięta przez całe życie - wśród huku pękających bomb, i łoskotu walących się domów odruchowo otworzył Pismo święte i rzucił okiem na otwartą stronicę. Były to Treny Jeremiasza. Przeczytał je raz, drugi, trzeci. Potem łapczywie rzucił się na Ewangelię, Płakał, czytając o płaczu Jezusa nad Jerozolimą. Czytał o sobie. Czytał o zburzonej Warszawie, o wrzasku mordowanych ludzi, o huku pękających domów. (...) I mój przyjaciel nagle odkrył w Piśmie świętym swój własny życiorys.

- Wiesz - powiedział raz do mnie - czytanie Biblii jest rzeczą bardzo łatwą. Trzeba ją tylko sobą wypełnić, a wtedy wszystko staje się w niej jasne" (R. Brandstaetter, Krąg biblijny i franciszkański, Warszawa 1981, s. 290 - 291).

M 2*

Chrzest Jezusa według św. Marka

"W owym czasie przyszedł Jezus z Nazaretu w Galilei i przyjął od Jana chrzest w Jordanie. W chwili, gdy wychodził z wody, ujrzał rozwierające się niebo i Ducha jak gołębicę zstępującego na siebie. A z nieba odezwał się głos: «Tyś jest mój Syn umiłowany w Tobie mam upodobanie»" (Mk 1, 9-11).

M 3*

Chrzest Jezusa według św. Jana

"Nazajutrz (Jan) zobaczył Jezusa, nadchodzącego ku niemu, i rzekł: «Oto Baranek Boży, który gładzi grzech świata. To jest Ten, o którym powiedziałem: Po mnie przyjdzie Mąż, który mnie przewyższył godnością, gdyż był wcześniej ode mnie. Ja Go przedtem nie znałem, ale przyszedłem chrzcić wodą w tym celu, aby On się objawił Izraelowi». Jan dał takie świadectwo. «Ujrzałem Ducha, który jak gołębica zstępował z nieba i spoczął na Nim. Ja Go przedtem nie znałem, ale Ten, który mnie posłał, abym chrzcił wodą, powiedział do mnie: «Ten, nad którym ujrzysz Ducha zstępującego i spoczywającego nad Nim, jest Tym, który chrzci Duchem

Świętym. Ja to ujrzałem i daję świadectwo, że On jest Synem Bożym»" (J 1, 19-34)

M 4*

Komentarz do perykopy św. Marka

Św. Marek cała uwagę skupia na osobie Jezusa Chrystusa. To Jezus ` słyszy głos Ojca; to Jezus dostrzega Ducha Świętego. W tym skupieniu się na osobie Jezusa Chrystusa wyraża się myśl przewodnia całej Ewangelii św. Marka, podkreślającej Synostwo Boże Jezusa z Nazaretu. Pisał ją bowiem do chrześcijan poza Palestyną, którzy nie znali bliżej tradycji i problemów Narodu Wybranego.

M 5*

Komentarz do perykopy św. Jana

"Ewangelia św. Jana natomiast uwypukla świadectwo Jana Chrzciciela o Jezusie. To Jan Chrzciciel wyznaje, że Jezus jest Barankiem Bożym, Mężem wyższym od niego godnością, Synem Bożym, na którym spoczął Duch Święty. Takiego przedstawienia chrztu Jezusa wymagała konkretna sytuacja i potrzeby ludzi, do których Jan kierował swoją Ewangelię. Pisał bowiem w środowisku, w którym jeszcze żyli uczniowie Jana Chrzciciela uważający go za Mesjasza.

M 6*

Teologia Ewangelii według św. Mateusza

Św. Mateusz tak zredagował swoją Ewangelię, aby wykazać i uzasadnić, że w życiu, w czynach i w nauce Jezusa urzeczywistniły się wszystkie proroctwa mesjańskie Starego Testamentu. Pisał bowiem do chrześcijan pochodzenia żydowskiego. Jezus jest zatem Mesjaszem, a założony przez Niego Kościół jest prawdziwym Królestwem Mesjańskim. W ukazanych przez Mateusza faktach z życia Jezusa widać, że Chrystus nie przyjęty przez Izraela, dał początek nowej społeczności, zwanej Kościołem (Izraelem według ducha).

M 7*

Teologia Ewangelii według św. Marka

Św. Marek w swej Ewangelii podaje mniej niż Mateusz mów Jezusa, szczegółowo zaś opowiada o Jego czynach. Pokazuje w nich, że Jezus jest prawdziwym Synem Bożym. Dlatego uwypukla nadludzką mądrość Jezusa, Jego cudotwórczą moc i Jego władzę nad szatanem. Przytacza tytuły, którymi Jezus siebie nazywał, a mianowicie: Syn Boży, Syn Człowieczy, Mesjasz.

M 8*

Teologia Ewangelii według św. Łukasza

Św. Łukasz szczególnie podkreśla miłosierdzie Boże w stosunku do grzeszników. Uwypukla więc w działalności i w nauce Jezusa te momenty; które świadczą o tym miłosierdziu. W sposobie przedstawienia zbawczego

dzieła Jezusa Łukasz na pierwsze miejsce wysuwa temat męki i zmartwychwstania Chrystusa. Jezus Łukasza zbliża się powoli, ale zdecydowanie do Jerozolimy, gdzie ma umrzeć i zmartwychwstać.

M 9*

Teologia Ewangelii według św. Jana

Ewangelia św. Jana jest jakby zbiorem medytacji nad czynami i słowami Jezusa. Mają one w świetle wyniesienia Jezusa do chwały ukazać sens poszczególnych znaków, czyli cudownych czynów i słów Zbawiciela. Cel swej Ewangelii określił sam autor w jej zakończeniu: "I wiele innych znaków, których nie zapisano w tej książce, uczynił Jezus wobec uczniów. Te zaś zapisano, abyście wierzyli, że Jezus jest Mesjaszem, Synem Bożym, i abyście wierząc mieli życie w imię Jego" (J 20, 30). Ponieważ pisał w czasie kiedy niektórzy odmawiali Chrystusowi bóstwa, ukazuje szczególnie wyraźnie, że Jezus jest Synem Bożym równym Ojcu. Ewangelia św. Jana podaje wiele słów i czynów Jezusa, których nie ma u synoptyków.

M 10*

Opowiadanie o Męce Pańskiej według św. Łukasza

"Lecz oni nalegali z wielkim wrzaskiem, domagając się, aby Go ukrzyżowano. (...) Piłat (...) Jezusa zaś zdał na ich wolę. (...) Gdy przyszli na miejsce, zwane "Czaszką", ukrzyżowali tam Jego i złoczyńców. (...) Lecz Jezus mówił: «Ojcze, przebacz im, bo nie wiedzą, co czynią» (...). Było już około godziny szóstej i mrok ogarnął całą ziemię aż do godziny dziewiątej. Słońce się zaćmiło i zasłona przybytku rozdarła się przez środek. Wtedy Jezus zawołał donośnym głosem: «Ojcze, w Twoje ręce powierzam ducha mojego». Po tych słowach wyzionął ducha" (Łk 23, 23.24a.25b.33-34.44-46).

M 11*

Męka św. Szczepana według Dziejów Apostolskich

"Gdy to usłyszeli, zawrzały gniewem ich serca i zgrzytali zębami na niego. A on pełen Ducha Świętego patrzył w niebo i ujrzał chwałę Bożą i Jezusa, stojącego po prawicy Boga. I rzekł: «Widzę niebo otwarte i Syna Człowieczego, stojącego po prawicy Boga». A oni podnieśli wielki krzyk, zatkali sobie uszy i rzucili się na niego wszyscy razem. Wyrzucili go poza miasto i kamienowali, a świadkowie złożyli swe szaty u stóp młodzieńca, zwanego Szawłem. Tak kamienowali Szczepana, który modlił się: «Panie, nie poczytaj im tego grzechu!» Po tych słowach skonał" (Dz 7, 54-60).

M 12

Piosenka: "Niechaj z nami będzie Pan"

1. Niechaj z nami będzie Pan, Alleluja. Niech obroną będzie nam, Alleluja.

2. Jego Słowo zawsze trwa, Alleluja. Wieczną prawdę w sobie ma, Alleluja.

3. Chcemy zgłębiać Słowa treść, Alleluja. Braciom je radośnie nieść, Alleluja.

4. Chcemy nim na codzień żyć, Alleluja. I w przyjaźni z Bogiem być, Alleluja.

5. Źródło życia Panie nasz, Alleluja. Ty nam wieczne życie dasz, Alleluja.

6. Prowadź wśród zawiłych dróg, Alleluja. W Trójcy Świętej Jeden Bóg, Alleluja.

¹T. Penar, Wstęp szczegółowy do ksiąg Nowego Przymierza, Pelplin 1982, s.11

²Zob: M. Wolniewicz, Ewangelie kanoniczne, w: Katolicyzm A-Z, praca zbior. pod red. Z. Pawlaka, Poznań 1982, s. 115.

³W. J. Harrington, Klucz do Biblii, Warszawa 1982, s. 334-335.

⁴Dz cyt., s. 319-363.

⁵Zanim otworzysz Biblię, praca zbior. pod red. M. Petera i M. Wolniewicza, poznań 1981 s. 193-210.

⁶T. Penar, dz. cyt., s. 10.

⁷Zanim otworzysz Biblię, dz. cyt., s. 210.

⁸Zob. Dzieje Apostolskie - Wstęp, w: Pismo św. Starego i Nowego Testamentu, Poznań - Warszawa 1980, s. 1242.

⁹T. Penar, dz. cyt., s. 37.

¹⁰E. Dąbrowski, Prolegomena do Nowego Testamentu, Poznań - Warszawa Lublin 1960, s. 425.

¹¹Zanim otworzysz Biblię, dz. cyt., s. 226.

¹²J. Pytel, Apokalipsa św. Jana, w: Katolicyzm A-Z, dz. cyt., s. 13-14. 13Zanim otworzysz Biblię, dz. cyt., s. 227.

opr. ab/ab