Komunia Święta (III)

Omawiając problematykę Komunii Świętej w obecnym lipcowym numerze chcę przypomnieć kwestię sposobu udzielania i przyjmowania Komunii Świętej oraz Komunii Świętej pod dwiema postaciami.

Sposób udzielania i przyjmowania Komunii Świętej

Pan Jezus ustanawiając Eucharystię polecił, aby ją przyjmowano, tzn. spożywano i pito z kielicha. Dlatego też podczas Eucharystii wierni przyjmowali Komunię Świętą pod dwiema postaciami. Było tak w naszym Kościele zachodnim do wieku XIII. Jak wspominałem poprzednio, do wieku IV praktykowano w starożytnym chrześcijaństwie Komunię Świętą domową, którą przyjmowano pod pierwszą postacią chleba. Było tak dlatego, że wówczas nie celebrowano Mszy Świętej każdego dnia, a chrześcijanie pragnęli spożywać Ciało Pańskie każdego dnia.

Różny był sposób udzielania i przyjmowania Komunii Świętej Ceremoniał rzymski z VII wieku podawał, że wierni mają pozostawać na swoim miejscu, a duchowni winni im przynieść Komunię Świętą pod postacią chleba i wina od ołtarza. Na terenie Galii (dzisiejsza Francja), w czasach karolińskich, duchowni, zakonnicy i siostry zakonne przychodzili do ołtarza i przystępowali do Komunii Świętej na jego stopniach. Wierni świeccy przyjmowali Eucharystię przy bocznym ołtarzu. Przyjmowanie Komunii Świętej odbywało się w postawie stojącej jako wyraz szacunku i radości. Nawet, gdzie były balaski (balustrada), jak w Afryce w V wieku okalały ołtarz; w Galii balaski miały wysokość 80-120 cm, to wierni opierali się na nich na łokciach i w postawie stojącej przyjmowali Komunię Świętą. W XI wieku przyjął się zwyczaj przyjmowania Komunii Świętej na klęcząco. Zwyczaj ten powstał w kręgach zakonnych. By ułatwić tę postawę, udzielano Komunii Świętej przy bocznym ołtarzu. Od XIII wieku podczas Komunii Świętej akolici trzymali specjalny obrus przed przyjmującymi Eucharystię, natomiast od XVI wieku ustawiano między prezbiterium a nawą specjalny stół lub ławę okrytą białym obrusem. W wieku XVII upowszechnił się zwyczaj stałego odgradzania ołtarza z prezbiterium od nawy balustradą (balaskami) z drewna lub rzadziej z marmuru. Taka balustrada była na stałe zaopatrzona w biały obrus, którym ją zaściełano przed Komunią Świętą. Wierni podchodząc do balustrady klękali, zakrywali dłonie obrusem i w taki sposób przyjmowali Komunię Świętą.

Instrukcja Eucharisticum Mysterium z 1967 r. pozostawiła poszczególnym konferencjom episkopatu prawo ustalania postawy wiernych przy przyjmowaniu Komunii Świętej (stojącej lub klęczącej). W przypadku postawy stojącej należałoby wykonać jakiś gest czci, np. skłon głowy lub przyklękniecie.

Konferencja Episkopatu Polski wydała w 1980 r. przepisy wykonawcze do Instrukcji Inaestimabile donum (1980), polecając postawę klęczącą wiernym przy przyjmowaniu Komunii Świętej Jednakże zaznaczono, że "gdy uklęknięcie jest bardzo utrudnione, np. przy tłumnym udziale wiernych i ścisku, albo gdy wierni uczestniczą we Mszy Świętej poza kościołem po deszczu, można przyjąć Komunię Świętą na stojąco. Nie można wymagać klękania od ludzi obciążonych kalectwem lub chorobą. To samo polscy biskupi powtórzyli w roku 1987 w związku z wprowadzeniem nowego Mszału rzymskiego.

Konferencja Episkopatu Polski w swoich Wskazaniach z 2005 r. zaleciła procesyjne podchodzenie do Komunii Świętej w kierunku ołtarza. Jest to piękny znak. Jesteśmy ludem Bożym wędrującym poprzez to ziemskie życie do domu Ojca w niebie. Po drodze posilamy się Eucharystią. Wolno przyjmować Komunię Świętą w postawie klęczącej lub stojącej. Ci, którzy przyjmują na stojąco, winni okazać znak czci przez przyklęknięcie lub skłon głowy. Oczywiście nie wolno nikogo zmuszać do postawy stojącej przy przystępowaniu do Komunii Świętej

Do IX wieku przyjmowano Komunię Świętą (postać chleba) do rąk. Święty Jan Damasceński (VII wiek) pisał na ten temat: "Zbliżajmy się z gorącym pragnieniem i mając dłonie ułożone na sobie w kształt krzyża, bierzmy na nie Ciało Ukrzyżowanego, a zwracając ku Niemu oczy, usta i czoło, przyjmujmy ten boski Węgiel, aby ogień naszej tęsknoty połączony z jego żarem spalił nasze grzechy i oświecił serca, a uczestnictwo w Bożym płomieniu rozpromieniło nas i przebóstwiło". Zaniechano tego sposobu zapewne dlatego, że wierni bardzo rzadko przyjmowali Eucharystię, w większości byli słabo przygotowani pod względem katechetycznym, używano chleba niekwaszonego (kruche hostie), podkreślano bardzo obecność Pana Jezusa w każdej cząstce Eucharystii - stąd lęk, aby nie uronić nawet najmniejszej cząstki.

Stolica Apostolska w Instrukcji Memoriale Domini (1969) pozwoliła poszczególnym episkopatom na wprowadzenie dawnego sposobu przyjmowania Komunii Świętej, mianowicie na rękę. Dany episkopat powinien wystąpić do Stolicy Apostolskiej z odpowiednią prośbą popartą przez 2/3 głosów swoich biskupów. W instrukcji zaznaczono, że wierni winni mieć możliwość przyjmowania Komunii Świętej do ust; przed wprowadzeniem Komunii Świętej na rękę należy przeprowadzić odpowiednią katechezę i rozpocząć ten sposób od grup elitarnych; Hostię należy składać na dłoń, nie mogą wierni sami brać Hostii; Hostię należy spożyć w obecności udzielającego Komunii Świętej; należy dbać o czyste ręce; nie wolno dopuścić do upadnięcia Hostii na ziemię lub rozproszenia cząstek Chleba eucharystycznego; nie wolno składać na dłoni Hostii umoczonej w drugiej postaci (Krwi Najświętszej). Episkopat Polski w swoich Wskazaniach (2005) przypomniał, że Komunię przyjmujemy do ust. Jednakże wyraźnie zaznaczono: "Jeżeli jednak ktoś prosi o Komunię na rękę przez gest wyciągniętych dłoni, należy mu w taki sposób jej udzielić. Przyjmujący winien spożyć Ciało Pańskie wobec szafarza. Wierni przystępujący do Komunii Świętej nie mogą sami brać konsekrowanego Chleba ani Kielicha".

Komunia Święta pod dwiema postaciami

Taki sposób przyjmowania Komunii Świętej był bardziej pełną realizacją polecenia Chrystusa, by Go przyjmować (spożywać i pić). Należy wspomnieć, że Komunia Święta pod dwiema postaciami została zaniechana w wieku XIII. Co było powodem zaniechania przyjmowania Komunii Świętej pod postacią wina? Podaje się następujące przyczyny (B. Nadolski): niebezpieczeństwo wylania Postaci (wina); odmienna niż dotychczas wizja Eucharystii, którą zaczęto postrzegać jako misterium tremendum - tajemnicę, do której należało podchodzić z drżeniem; upowszechnienie się Komunii duchowej, Komunii spojrzenia (pragnienie widzenia Hostii; kto zobaczył ją, ten przyjął Chrystusa; stąd zwyczaj podniesienia Hostii po przeistoczeniu od wieku XII); wprowadzenie uroczystości Bożego Ciała (XIII wiek) akcentującej obecność Chrystusa pod postacią Chleba; rozwój nauki o tzw. konkomitancji, tzn. przekonanie, że przyjmujący Ciało Chrystusa, przyjmuje także Jego Krew, duszę i bóstwo.

W XV wieku powstały spory o kielich eucharystyczny dla świeckich, wznowione przez reformatorów protestanckich w wieku XVI. Z tego względu po Soborze Trydenckim pozwolono na Komunię Świętą w niektórych krajach i regionach ( Bawaria do roku 1571, Austria do 1584, Węgry do 1604, Czechy do 1621, katedra wrocławska do 1597, niektóre kościoły śląskie do 1628). Pozwolenie cofnięto ostatecznie w dwudziestych latach XVII wieku (W. Schenk). Stolica Apostolska wprowadziła w roku 1965 obrzęd Komunii Świętej pod dwiema postaciami dla wiernych. Papież Paweł VI w Mszale rzymskim (1970) podkreślił, że Komunia Święta pod dwiema postaciami niczego nam więcej nie dodaje w porównaniu do pierwszej postaci chleba. Jest jednak znakiem pełniejszym, o czym już wspominałem. Praktyka Komunii Świętej pod dwiema postaciami kieruje biskup diecezjalny, u nas Arcybiskup Metropolita Białostocki. Wprowadzenie do Mszału rzymskiego (2000) pozwala przyjmować Komunię Świętą pod dwiema postaciami w następujących okolicznościach: 1) dorośli neofici w czasie Mszy, która następuje po chrzcie, bierzmowani dorośli w czasie Mszy związanej z bierzmowaniem, ochrzczeni, których przyjmuje się do wspólnoty kościelnej; 2) nowożeńcy, ich świadkowie, rodzice, rodzeństwo w czasie Mszy ślubnej; 3) diakoni w czasie Mszy ich święceń; 4) ksieni we Mszy, w czasie której otrzymuje błogosławieństwo; dziewice w czasie Mszy ich konsekracji; osoby, które składają lub odnawiają śluby zakonne w czasie Mszy połączonej z pierwszą profesją, jej odnowieniem i profesją wieczystą oraz ich rodzice, krewni i współbracia zakonni; 5) świeccy pomocnicy misyjni we Mszy, podczas której publicznie otrzymują misję; inne osoby we Mszy, w czasie której otrzymują misję kościelną; 6) chorzy, którzy przyjmują Wiatyk i wszyscy obecni, gdy Mszę odprawia się w domu chorego; 7) diakon i usługujący, kiedy spełniają swoje funkcje w czasie każdej Mszy; 8) w czasie Mszy koncelebrowanej; a) wszyscy spełniający wówczas rzeczywiste funkcje liturgiczne, a także wszyscy alumni seminarium biorący udział w koncelebrze; b) w swoich kościołach lub kaplicach wszyscy członkowie instytutów ślubujących zachowanie rad ewangelicznych oraz członkowie innych stowarzyszeń, w których poświęcają się Bogu przez śluby zakonne, ofiarowanie lub przyrzeczenie; oprócz tego wszyscy, którzy stale mieszkają w domach tych instytutów; 9) kapłani, którzy uczestniczą w wielkich obchodach, a nie mogą ani celebrować, ani koncelebrować; 10) wszyscy biorący czynny udział we Mszy celebrowanej w czasie odprawiania przez nich rekolekcji; którzy biorą udział w zebraniu jakiegoś zespołu duszpasterskiego; 11) osoby wymienione w nr. 2 i 4 w czasie Mszy ich jubileuszów; 12) rodzice chrzestni, rodzice naturalni, współmałżonek oraz świeccy katecheci dorosłego neofity we Mszy związanej z jego inicjacją; 13) rodzice, członkowie rodziny oraz szczególniejsi dobroczyńcy uczestniczący we Mszy (prymicyjnej) nowo wyświęconego kapłana; 14) członkowie zgromadzeń we Mszy konwentualnej oraz Mszy zgromadzenia. W Archidiecezji Białostockiej tradycyjnie udziela się Komunii Świętej pod dwiema postaciami na zakończenie rekolekcji oazowych oraz podczas obrzędu ustanowienia akolitów.

Komunię pod dwiema postaciami przyjmuje się w postawie stojącej. Przed jej przyjęciem należy skłonić głowę lub przyklęknąć. Można przyjąć Komunię Świętą przez zanurzenie Hostii w kielichu lub bezpośrednio pierwszą postać, a potem drugą. Udzielający trzyma kielich, a przystępujący pije z niego lub można po słowach: Krew Chrystusa podać kielich do rąk przyjmującego.

Przystępujący do Komunii Świętej powinien mieć "wiarę: kto przystępuje do Komunii, musi wierzyć, że przyjmuje Jezusa Chrystusa sakramentalnie obecnego pod postacią Chleba; szacunek dla Świętych Postaci, wynikający ze świadomości wielkości Boga, a z drugiej strony z realnej oceny siebie; szczere i kochające serce" (B. Nadolski).

Należy też pamiętać o poście eucharystycznym - godzina przed przyjęciem Komunii Świętej, tzn. powstrzymanie się od posiłku. Woda i leki nie łamią postu. Chorzy i osoby nimi opiekujące się mogą przyjąć Komunię Świętą, w razie konieczności, nawet bez zachowania określonego prawem postu eucharystycznego.

opr. aw/aw