Uczestnictwo wiernych we Mszy świętej

Stolica Apostolska opublikowała z polecenia Papieża Jana Pawła II w roku 2002 trzecie wydanie Mszału rzymskiego. Wraz z tą księgą liturgiczną wydano drukiem Ogólne wprowadzenie do Mszału rzymskiego (OWMR). Polskie wydanie Ogólnego wprowadzenia, zatwierdzone przez Stolicę Apostolską, ukazało się drukiem w 2004 roku Konferencja Episkopatu Polski przyjęła 9 marca 2005 roku Wskazania Episkopatu Polski na podstawie OWMR, opracowane przez Komisję ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Episkopatu Polski, jako obowiązujące kapłanów i wiernych świeckich Kościoła w Polsce.

W artykule pragnę przypomnieć to, co dotyczy naszego czynnego uczestnictwa we Mszy Świętej. Nasze uczestnictwo w Eucharystii powinno być świadome, tzn. winniśmy mieć świadomość tego faktu, że przez Chrzest staliśmy się uczestnikami kapłaństwa Chrystusa i zostaliśmy zaproszeni do udziału w celebracji liturgii; czynne, tzn. przejawiające się we wspólnym śpiewie, recytacjach, dialogach, postawach; pełne , czyli polegające na przyjęciu czystym sercem słowa Bożego (zob. drugą formę aktu pokutnego) i Chrystusa w Komunii Świętej oraz polegające na realizacji skutków sakramentalnych w codziennym życiu. Mamy łączyć naszą celebrację liturgii (wszyscy celebrujemy pod przewodnictwem kapłana) z naszym postępowaniem poza liturgią, poza świątynią. Mamy iść z kościoła i opowiadać, jak dobry jest Pan, jak "wielkie rzeczy nam uczynił" (por. Łk 1,49) oraz starać się o nowe dobre czyny, z którymi przyjdziemy na następną Mszę Świętą.

Papież Benedykt XVI w adhortacji Sacramentum Caritatis (52) przypomina, że Sobór Watykański II położył słuszny nacisk na czynne, pełne i owocne uczestnictwo całego Ludu Bożego w celebracji eucharystycznej. W rzeczywistości czynne uczestnictwo, którego pragnął Sobór, winno być rozumiane w sensie głębszym, począwszy od większej świadomości tajemnicy, która jest celebrowana, aż do jej związku z codzienną egzystencją. Nadal w pełni ważne jest polecenie soborowej Konstytucji Sacrosanctum Concilium, która wzywała wiernych, by nie uczestniczyli w liturgii eucharystycznej jak obcy i milczący widzowie, ale by w świętej czynności uczestniczyli świadomie, pobożnie i czynnie. Sobór rozwijając refleksję, postulował, by wierni byli kształtowani przez słowo Boże, posilali się przy stole Ciała Pańskiego i składali Bogu dzięki, a ofiarując niepokalaną Hostię nie tylko przez ręce kapłana, lecz także razem z nim, uczyli się samych siebie składać w ofierze i za pośrednictwem Chrystusa z każdym dniem doskonalili się w zjednoczeniu z Bogiem i wzajemnie z sobą".

Przygotowanie do udziału w Eucharystii

Biskupi we Wskazaniach Episkopatu Polski przypominają najpierw kapłanom i wiernym o potrzebie przygotowania się do sprawowania Eucharystii i jak najlepszego w niej uczestnictwa. "Każdą celebrację liturgiczną należy starannie przygotować przy zgodnym współudziale wszystkich zainteresowanych oraz przy użyciu mszału i innych ksiąg liturgicznych, tak co do strony obrzędowej, jak i spraw duszpasterskich czy muzyki (OWMR 111). W tekście Wskazań Episkopatu Polski znajdujemy zalecenie, aby wszyscy (kapłani i wierni świeccy) przygotowali się do udziału w Eucharystii przez post i modlitwę, przez pojednanie z Bogiem, z siostrami i braćmi oraz przez rozważanie słowa Bożego i przygotowanie daru ofiarnego (np. pieniądze składane na tacę lub inne dary, np. składane w Tygodniu Miłosierdzia lub Misyjnym, podczas Mszy Świętej Wieczerzy Pańskie w Wielki Czwartek). Dobrze byłoby, aby powstał u nas zwyczaj wspólnego, rodzinnego czytania Pisma Świętego w sobotę wieczorem, tych fragmentów, które usłyszymy podczas niedzielnej Eucharystii. Wówczas łatwiej będzie nam przyjąć słowo Boże jako bardziej znane z sobotniej lektury. Powinniśmy także wszyscy (duchowni i wierni świeccy) pamiętać słowa Chrystusa i je realizować oraz tam, gdzie to będzie potrzebne i możliwe, wypełnić przed udaniem się na Mszę Świętą. "Jeśli przyniesiesz swój dar przed ołtarz i wspomnisz, że brat twój ma coś przeciw tobie, zostaw tam dar swój przed ołtarzem i najpierw idź i pojednaj się z bratem swoim. Potem przyjdź i dar swój ofiaruj" (Mt 5,23-24).

Dbając o odpowiednio dobrany śpiew w liturgii trzeba pamiętać, że nie mogą być podczas niej wykonywane piosenki religijne.

Milczenie, jak to podkreśla się po Soborze Watykańskim II, jest integralną częścią liturgii, wyrazem naszej modlitwy, czci oddawanej Bogu. "Należy również zachować w odpowiednim czasie pełne czci milczenie" (OWMR 45). Winno ono mieć miejsce w akcie pokuty (uświadomienie naszej grzeszności wobec Świętego Boga) i po wezwaniu do modlitwy (kolekta i po Komunii); może być po czytaniach i homilii. Po przyjęciu Komunii Świętej wierni w ciszy "wychwalają Boga w sercu i modlą się do Niego" (OWMR 45). Dobrze będzie, jeżeli przed Mszą Świętą zachowamy milczenie w kościele, w zakrystii i innych pomieszczeniach. Winniśmy także unikać rozmów w czasie sprawowanej liturgii, także np. w oczekiwaniu na spowiedź.

Wyrazem naszej miłości do Chrystusa i szacunku dla świętej liturgii będzie wspólna troska o piękno świątyni, prezbiterium, ołtarza, ambony, tabernakulum, o szaty i naczynia liturgiczne.

Liturgia słowa

"Liturgię słowa należy przygotować tak, aby sprzyjała medytacji" (OWMR 56). Czytania biblijne mają być wykonywane z ambony. W każdej wspólnocie winny być osoby (mężczyźni i kobiety) dobrze przygotowane do wykonywania czytań. Nie należy polecać czytań dzieciom, nawet jeśli to będzie Msza z udziałem dzieci. Śpiew psalmu (lepiej jest, gdy śpiewa się go, a nie recytuje) może wykonywać mężczyzna lub kobieta. Wszyscy słuchający Ewangelię powinni zwrócić się fizycznie w kierunku ją czytającego wykonać potrójny mały krzyż na czole, ustach i piersiach, wypowiadając odpowiednie aklamacje.

"Homilię winien z zasady głosić kapłan celebrujący. Może on ją zlecić kapłanowi koncelebrującemu lub niekiedy, zależnie od okoliczności, także diakonowi, nigdy zaś osobie świeckiej" (OWMR 66). W szczególnych przypadkach homilie może głosić biskup lub kapłan, którzy nie celebrują, lecz są obecni podczas liturgii.

W niedziele i uroczystości odmawiamy wyznanie wiary, którym jest symbol nicejsko-konstantynopolski. Obecnie, szczególnie w Wielkim Poście i okresie wielkanocnym, można zastosować chrzcielny symbol Kościoła Rzymskiego, czyli Skład Apostolski. Podczas wyznania wiary wszyscy głęboko pochylają się na słowa: "I za sprawą Ducha Świętego przyjął ciało z Maryi Dziewicy i stał się człowiekiem" lub "który począł się z Ducha Świętego, narodził się z Maryi Panny". W uroczystość Zwiastowania i Narodzenia Pańskiego podczas wypowiadania tych słów klękamy (OWMR 137).

Wezwania do modlitwy powszechnej wygłaszają z ambony lub innego odpowiedniego miejsca: diakon albo kantor lub lektor albo inny wierny świecki.

Przygotowanie darów

Przed zakończeniem modlitwy powszechnej nie wolno wykonywać czynności związanych z przygotowaniem darów. Zaleca się procesję z darami: chleb i wino, ale także dary na rzecz ubogich lub kościoła. Dobrze będzie, jeśli ofiary składane na tacę zostaną złożone w czasie obrzędu przygotowania darów. "Nie należy rozpoczynać zbierania wcześniej ani też przedłużać na czas modlitwy eucharystycznej, a więc trzeba je zakończyć przed prefacją" (Wskazania Episkopatu Polski 29).

Obrzędy Komunii Świętej

Znakiem pokoju pozostaje ukłon w stronę najbliższej osoby lub podanie ręki. Można przy tej czynności powiedzieć: "Pokój Pański niech zawsze będzie z tobą" lub "Pokój z tobą". Nie wolno stosować formuły: "Pokój nam wszystkim".

Po śpiewie "Baranku Boży" należy zachować chwilę ciszy na osobistą modlitwę przed Komunią Świętą.

"W tym samym dniu wierni mogą przyjąć Najświętszą Eucharystię najwyżej drugi raz tylko wtedy, kiedy po raz wtóry uczestniczą w całej Mszy Świętej" (Katechizm Kościoła Katolickiego 1388).

Wszyscy, mężczyźni i kobiety, mówimy przed Komunią Świętą: "Panie, nie jestem godzien". Zachęca się, aby do Komunii Świętej przystępowano procesyjnie, ponieważ jesteśmy w drodze do domu Ojca (OWMR 44, 86, 160). Komunię Świętą można przyjmować w postawie klęczącej lub stojącej. Postawa stojąca zawsze obowiązuje przy Komunii Świętej pod dwiema postaciami. Przed przyjęciem Komunii Świętej w postawie stojącej wykonuje się wcześniej skłon ciała lub przyklęka się na jedno kolano. Udziela się Komunii Świętej przez podanie Hostii do ust. "Jeżeli jednak ktoś prosi o Komunię na rękę przez gest wyciągniętych dłoni, należy mu w taki sposób jej udzielić. Przyjmujący winien spożyć Ciało Pańskie wobec szafarza. Wierni przystępujący do Komunii Świętej nie mogą sami brać konsekrowanego Chleba ani Kielicha Krwi Pańskiej. Nie wolno im też podawać na rękę Hostii zanurzonej we Krwi Pańskiej" (por. OWMR 160).

Postawy uczestników Mszy Świętej

Wierni stoją: od wejścia kapłana aż do kolekty włącznie; podczas śpiewu przed Ewangelią, w czasie Ewangelii, wyznania wiary i modlitwy powszechnej, od wezwania: "Módlcie się, aby moją..." aż do "Baranku Boży, z wyjątkiem modlitwy epikletycznej (wyciągnięte nad darami dłonie celebransa), słów, przeistoczenia i podniesienie; w czasie modlitwy po Komunii i zakończenia Mszy Świętej.

Wierni siedzą: podczas czytań i psalmu responsoryjnego; w czasie homilii, przygotowania darów (razem z procesją z darami), udzielania Komunii Świętej i milczenia po niej.

Wierni klęczą: podczas modlitwy epikletycznej i przeistoczenia (wstają przed aklamacją po przeistoczeniu), na słowa: "Oto Baranek Boży, Panie, nie jestem godzien", mogą klęczeć w czasie przyjmowania Komunii Świętej.

"Ludzie w starszym wieku, słabi i chorzy mogą siedzieć w czasie całej Mszy Świętej i nie należy ich niepokoić. Podobnie w kaplicach szpitali i zakładów specjalnych trzeba uwzględnić stan zdrowia uczestników" (Wskazania Episkopatu Polski 51).

Księża Biskupi we Wskazaniach Episkopatu Polski wyrażają życzenie, aby wszyscy, duchowni i wierni świeccy zaangażowali się w uczestnictwo we Mszy Świętej, w jej celebrację, żeby też otoczono opieką ministrantów, schole dziecięce i młodzieżowe.

opr. aw/aw