Kim jest „syn człowieczy” w Księdze Daniela?

Roland E. Murphy, O. Carm.

Odpowiedzi na 101 pytań o Psalmy i inne pisma

Transliteracja hebrajskich terminów jest uproszczona, aby ułatwić czytelnikowi ich wymowę. Teksty biblijne polskiego tłumaczenia pochodzą przede wszystkim z Biblii Tysiąclecia (Wydawnictwo Pallotinum, Poznań 2000, wyd. V). W przypadkach kiedy skorzystano z innego tłumaczenia zostało to zaznaczone.

Copyright © Wydawnictwo WAM 2003

PYTANIE 95. Kim jest „syn człowieczy” w Księdze Daniela?

To pytanie odnosi się do słynnej wizji czterech bestii w siódmym rozdziale Księgi Daniela. Daniel widzi cztery różne bestie wychodzące z morza, wszystkie z nich „podobne” do pewnych zwierząt takich jak lew, niedźwiedź i lampart (por. Oz 13, 7-8). Trzy bestie odpowiadają trzem królestwom z wizji o posągu z czterech metali widzianym przez Daniela w rozdziale drugim: sukcesja Babilończyków, Medów i Persów. I jak zawsze jedno z królestw interesuje autora w sposób szczególny. Tym ostatnim królestwem jest imperium greckie (stopy z żelaza i gliny w rozdziale drugim; bestia z dziesięcioma rogami w rozdziale siódmym). Trzy bestie, jak wcześniej widzieliśmy, to trzy królestwa: Babilonia, Medowie i Persowie. Ulegają one strasznej czwartej bestii (imperium greckiemu), a uwaga zostaje skierowana na „mały róg” ostatniej bestii. Ma on ludzkie oczy i mówi z arogancją: jest to Antioch Epifanes. Ta straszna wizja bestii symbolizujących chaos przechodzi w scenę sądu wraz z pojawieniem się „Przedwiecznego” oraz „syna człowieczego” wprowadzonego przed jego oblicze. Nad bestiami został dokonany sąd, a syn człowieczy otrzymał „panowanie, chwałę i władzę królewską”. Ale Daniel nie ustawał w wysiłkach chcąc się dowiedzieć więcej o tej strasznej, rogatej czwartej bestii. Mały róg (oczywiście Antioch Epifanes) wyłaniający się z bestii chciał walczyć ze „świętymi”, ale ostatecznie przeważyli święci dzięki interwencji Przedwiecznego, a zarazem Najwyższego. Ostatecznie królestwo i panowanie zostało przekazane „świętemu ludowi Najwyższego” (7, 27).

Symbolizm tych tekstów stwarza nam pewne trudności. Jest oczywiste, że naród żydowski jest tym, który zwycięża, ale w jaki sposób jest on utożsamiany z „synem człowieczym” oraz ze „świętymi” (7, 14.27)? Chociaż termin „święci” zwykle określa aniołów, to jednak nie jest tak zawsze (np. Ps 34, 10). Można jednak potraktować syna człowieczego jako symbol ludu Bożego, który odnosi zwycięstwo nad Antiochem Epifanesem. Panowanie i królestwo przekazane synowi człowieczemu (7, 14) jest dane świętym (7, 18.22) tj. Żydom. Nic w tym dziwnego, że wspólnotę symbolizuje określona jednostka. Można wskazać w różnych tekstach Starego Testamentu wahania pomiędzy jednostką a wspólnotą: kilka psalmów (np. Ps 44, 5-7) albo Pieśni Sługi Pańskiego w Księdze Izajasza (por. Iz 53).

Stąd najkrótsza odpowiedz na postawione pytanie brzmi: „syn człowieczy” w Księdze Daniela reprezentuje żydowską wspólnotę wierzących. Ale trudno postawić to pytanie nie nawiązując do użycia tego zwrotu w odniesieniu do Jezusa w Nowym Testamencie. Zwrot sam w sobie znaczy jedynie śmiertelnego człowieka. W Biblii Hebrajskiej pojawia się ponad sto razy, głównie w Księdze Ezechiela, w odniesieniu do proroka. W Księdze Daniela użycie ma charakter porównawczy — „jakby” i stąd „ktoś jakby człowiek”. Wydaje się on być symbolem, tak jak mają charakter symboliczny bestie wychodzące z morza. W Nowym Testamencie jego użycie ogranicza się jedynie do ewangelii. Tam „syn człowieczy” jest tytułem odniesionym do Jezusa, zarówno przez jego samego jak i przez innych. Ale wydaje się on tytułem tajemniczym. Jest ono użyte w bardzo różnych kontekstach: Jezusowej ziemskiej posługi; jego śmierci i zmartwychwstania; oraz jako postać eschatologiczna, należąca do przyszłości. Przykład na zagadkowości tego sformułowania może stanowić lektura tekstu Ewangelii Mateusza 11, 18-19, w którym ten tytuł jest użyty w kontekście oskarżenia Jezusa, że jest żarłokiem i pijakiem. Przytoczyłem jego użycie w Nowym Testamencie nie w tym celu, aby dać odpowiedź, lecz jedynie po to, aby stwierdzić, że nie ma ono tych samych konotacji jak w zdaniu występującym w Księdze Daniela 9. W samych ewangeliach powinno ono być analizowane niezależnie, ze wzglądu na znaczenie jakie w niech posiada.

opr. aw/aw