Historia zbawienia - historyczny przewodnik po Biblii. Wstęp do wydania piątego i spis treści.
© Wydawnictwo WAM, Kraków 2004
ISBN 83-7318-283-7
NIHIL OBSTAT. Prowincja Polski Południowej Towarzystwa Jezusowego, ks. Krzysztof Dyrek SJ, prowincjał. Kraków 26 stycznia 2004 r., l.dz. 22/04.
Wydanie piąte, poprawione, uzupełnione
| Spis treści | |
|---|---|
| PRZEDMOWA | 5 |
| BIBLIJNA KONCEPCJA ZBAWIENIA | 7 |
| Zbawienie | 7 |
| Ludzkość a problem zła | 9 |
| Jedynym Zbawicielem jest Bóg | 11 |
| Dobro i zło | 12 |
| Zbawienie dokonuje się w historii i poprzez historię | 13 |
| Oryginalność myśli biblijnej według Eliadego | 14 |
| Zbawienie i objawienie przez historię | 15 |
| Historia zbawienia | 16 |
| PLAN ZBAWIENIA | 18 |
| Konstytucja Dei Verbum o zbawczym planie Bożym | 18 |
| Etapy zbawczego planu | 19 |
| Hymn na cześć Bożej woli zbawczej | 20 |
| PROLOG HISTORII ZBAWIENIA: STWORZENIE ŚWIATA i CZŁOWIEKA | 23 |
| Pismo Święte nie rozpatruje problemów przyrodniczych | 23 |
| Stworzenie świata początkiem dziejów zbawienia | 24 |
| Dwa opisy stworzenia | 26 |
| Pierwsze zdanie Pisma Świętego | 27 |
| Pierwszy opis stworzenia | 28 |
| Układ opisu | 31 |
| Kolejność dzieł stwórczych | 32 |
| Logika tego układu | 33 |
| Bóg jest wszechmocny | 34 |
| Bóg jest nieskończenie dobry | 35 |
| Czym jest świat? | 35 |
| Człowiek | 36 |
| Podsumowanie pierwszego opisu stworzenia | 39 |
| Drugi opis stworzenia | 39 |
| Stworzenie człowieka | 40 |
| Bóg-Garncarz | 40 |
| Proch ziemi i dech życia | 42 |
| Bóg urządza ogród | 42 |
| Człowiek stworzony do pracy | 43 |
| Człowiek jest istotą etyczną | 43 |
| Człowiek jest istotą społeczną | 44 |
| Człowiek wyższy od zwierząt | 44 |
| Odpowiednia pomoc | 45 |
| Stworzenie kobiety | 46 |
| Sen mężczyzny | 46 |
| Ciało z ciała | 47 |
| Godność kobiety | 47 |
| Nauka o człowieku i małżeństwie | 48 |
| UPADEK CZŁOWIEKA — NEGATYWNA ODPOWIEDŹ NA ODWIECZNĄ DOBROĆ BOGA | 50 |
| Kontynuacja rozdziału drugiego | 51 |
| Gatunek literacki opowiadania | 51 |
| Wąż | 53 |
| Teologia i psychologia pokusy | 54 |
| Opis grzechu | 55 |
| Skutki nieposłuszeństwa | 56 |
| Przesłuchanie i wyrok na węża | 56 |
| Protoewangelia | 58 |
| Wyrok na kobietę | 58 |
| Wyrok na mężczyznę | 59 |
| Bóg opiekuje się człowiekiem | 60 |
| Niemożliwość powrotu o własnych siłach | 60 |
| Droga powrotu | 61 |
| Próba rozwiązania problemu zła | 62 |
| PREHISTORIA ZBAWIENIA | 64 |
| Problem historyczności | 64 |
| Fakty i szata literacka | 66 |
| Trzy podstawy uznania Rdz 10—11 za historię | 67 |
| Bratobójstwo | 68 |
| Potop | 68 |
| Potop w relacji eposu Gilgamesz i w wersji biblijnej | 70 |
| Wieża Babel | 71 |
| Pouczenia teologiczne | 72 |
| DZIEJE PATRIARCHÓW | 74 |
| Historyczność opowiadania | 74 |
| Forma literacka | 75 |
| Istota i rola legendy | 75 |
| Abraham | 77 |
| Izaak | 80 |
| Jakub | 81 |
| Józef | 82 |
| Dzieje wybrania | 83 |
| Moralność patriarchów | 83 |
| Typiczny charakter opowiadań o patriarchach | 84 |
| Jeszcze kilka uwag na marginesie | 85 |
| Problem mitu astralnego | 86 |
| WYJŚCIE Z EGIPTU I PRZYMIERZE SYNAJSKIE | 89 |
| Naród prześladowany | 89 |
| Narodziny Mojżesza | 90 |
| Powołanie Mojżesza | 90 |
| Gatunek literacki opisu | 91 |
| Płaszczyzna historyczna | 92 |
| Skutki wybuchu wulkanu | 93 |
| Santorin i plagi egipskie | 94 |
| Plagi według Biblii | 95 |
| Wyjście z Egiptu | 97 |
| Przymierze modelem religii | 98 |
| Przymierze synajskie | 99 |
| Znaczenie tego etapu dziejów zbawienia | 100 |
| Organizacja kultu | 100 |
| Mojżesz | 101 |
| DZIEJE IZRAELA JAKO HISTORIA RELIGIJNA | 103 |
| Wędrówka przez pustynię | 103 |
| Jozue | 104 |
| Okres Sędziów | 105 |
| Samuel i początki królestwa | 107 |
| Król Dawid | 109 |
| Rządy Salomona | 110 |
| Rozłam w Izraelu | 111 |
| Prorocy | 113 |
| Niewola babilońska | 115 |
| Powrót i odbudowa | 116 |
| Epoka grecka i wojny machabejskie | 118 |
| Hasmonejczycy i Herod Wielki | 121 |
| TYPICZNY CHARAKTER INSTYTUCJI I POSTACI STAREGO TESTAMENTU | 123 |
| Typologia Wyjścia | 123 |
| Przymierze i Ziemia Obiecana | 126 |
| Królestwo Dawida | 127 |
| Świątynia | 127 |
| Reszta Izraela | 128 |
| Obietnica i rzeczywistość przyszła | 129 |
| Biblijna koncepcja czasu | 129 |
| Preeschatologia | 130 |
| Protoeschatologia | 130 |
| Eschatologia realizująca się niebawem | 131 |
| Eschatologia transcendentna | 132 |
| Mesjasz | 133 |
| JEZUS I JEGO DZIEŁO — FAKTY PASCHALNE | 135 |
| Historyczność Jezusa | 135 |
| Jezus historii i Chrystus wiary | 136 |
| Krytyka takiego stanowiska | 137 |
| Historyczność Jezusa tłumaczy istnienie Ewangelii | 138 |
| Historyczność Jezusa tłumaczy nowość nauki | 139 |
| Inne dowody | 139 |
| Czym są Ewangelie? | 140 |
| Różnice w przekazie | 141 |
| Historia Jezusa | 142 |
| Fakty paschalne | 145 |
| Pascha Starego Testamentu | 146 |
| Pascha Nowego Przymierza | 146 |
| Opisy męki i śmierci Jezusa | 147 |
| Zmartwychwstanie Chrystusa | 148 |
| Prawdziwość zmartwychwstania | 148 |
| CZAS KOŚCIOŁA — REALIZUJĄCA SIĘ RZECZYWISTOŚĆ ESCHATOLOGICZNA | 151 |
| Nowy Izrael | 151 |
| Kościół | 152 |
| Wniebowstąpienie i Zesłanie Ducha Świętego | 152 |
| Dalszy rozwój obrazu rzeczywistości ostatecznej | 154 |
| Krew Baranka i słowo świadectwa | 157 |
| Sens historii | 158 |
| Zadanie chrześcijanina | 159 |
| Ku Pełni | 159 |
| Z traktatu św. Jana Eudes | 161 |
| Przyjdź! | 162 |
| EPILOG DZIEJÓW ZBAWIENIA | 163 |
| Szata literacka | 163 |
| Dzień Jahwe — Dzień Chrystusa | 165 |
| Przyjście zbawcze | 166 |
| Wielkość Dnia Chrystusa | 167 |
| Paruzja i epifania | 168 |
| Tryumf Chrystusa i wiernych | 169 |
| Zwycięstwo nad potęgami | 169 |
| Powszechne zmartwychwstanie | 171 |
| Epifania | 172 |
| Sąd ostateczny | 173 |
| Reintegracja kosmosu | 175 |
| Końcowe uwielbienie Ojca | 177 |
| Koniec historii zbawienia | 177 |
| ZAMIAST ZAKOŃCZENIA | 179 |
Spodobało się Bogu w swej dobroci i mądrości objawić siebie samego i ujawnić nam tajemnicę woli swojej, dzięki której przez Chrystusa, Słowo Wcielone, ludzie mają dostęp do Ojca w Duchu Świętym i stają się uczestnikami boskiej natury... Ten plan objawienia urzeczywistnia się przez czyny i słowa wewnętrznie z sobą powiązane, tak że czyny dokonane przez Boga w historii zbawienia ilustrują i umacniają naukę oraz sprawy słowami wyrażone; słowa zaś obwieszczają czyny i odsłaniają tajemnicę w nich zawartą1.
Sobór Watykański II w swym dokumencie poświęconym objawieniu Bożemu bardzo wyraźnie powraca do historiozbawczego sposobu ujmowania treści Pisma Świętego, odsuniętego jakby na bok przez przerost interpretacji spekulatywnej i scjentystycznej. Dlatego po Soborze wprowadzono w ramach studiów teologicznych historię zbawienia jako przedmiot nauczania.
Podręcznik, którego poprawiona wersję oddajemy do rąk Czytelników, jest pomyślany jako pomoc w studiowaniu tego przedmiotu. Nie jest on jedynie skryptem akademickim, porusza bowiem wiele problemów biblijnych i stara się ukazywać najważniejszy wątek objawienia biblijnego. Dlatego staje się pożytecznym przewodnikiem, ułatwiającym każdemu zainteresowanemu spotkanie z Pismem Świętym. Spotkanie raczej pierwsze, ale poważnie traktowane i pozwalające zakosztować smak bliskiego przestawania z Biblią.
Adresowany jest więc ten przewodnik nie tylko do studentów teologii, którzy słuchają wykładów z historii zbawienia i przygotowują się do egzaminu z tego przedmiotu, ale adresatem jest szeroki ogół wiernych, którzy pragną czytać Pismo Święte i rozeznać się w jego podstawowych problemach.
Ponieważ wiele problemów biblijnych, poruszanych przy sposobności omawiania historii zbawienia, jest problemami kontrowersyjnymi i występuje w dyskusjach światopoglądowych, rozwinięto je szerzej. Jest to realizacja postulatu, aby podręcznik niniejszy był przewodnikiem i aby ułatwiał pierwsze spotkanie z Biblią. Liczne bowiem problemy, w ten sposób omawiane, wchodzą w skład innych przedmiotów nauczania na studiach teologicznych, zwłaszcza przedmiotów biblijnych. Jeżeli tutaj zostały rozwinięte, to dlatego, gdyż wydaje się, że Czytelnik, stawiający pierwsze kroki w kierunku poznania Pisma Świętego, winien znać odpowiedzi, które pozwolą mu ominąć trudności różnych zarzutów i pomogą w ewentualnych dyskusjach, w których przyjdzie mu zabierać głos.
Poruszanie wielu problemów może nieco zaciemnić główny nurt historii. Powoduje także liczne powtórzenia myśli, których przy pisaniu nie unikano, wychodząc z założenia, że repetitio est mater studiorum. Pragnieniem piszącego było dostarczenie możliwie obszernego zasobu wiadomości. Oby on pomógł w spotkaniu z tą jedyną Księgą, przez którą przemawia do nas sam Bóg.
1 Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym „Dei Verbum”, 2.
opr. mg/mg