Czy można powiedzieć coś nowego?

Wobec powyższego status quaestionis, od kilku lat podjęliśmy pracę nad gruntownym przebadaniem i metodologicznym opracowaniem wczesnochrześcijańskiej i średniowiecznej alegorystyki, nie ograniczając się wyłącznie do wymiaru historycznego, lecz starając się położyć nacisk na hermeneutyczne implikacje tej metody oraz na ewentualne możliwości wykorzystania jej we współczesnej refleksji nad Biblią. Owocem tych prac jest szereg artykułów, w  których poza tradycją chrześcijańską²³ sięgnęliśmy również do spuścizny ponaddosłownej interpretacji tradycji rabinistycznej²⁴.

Nasza książka została oparta na fragmentach wcześniejszych publikacji, mianowicie Pokarm i napój miłości²⁵ oraz Słowo oczyma Gołębicy²⁶. Jednak zarówno bibliografia, jak i  niektóre ujęcia uległy uaktualnieniu i  dopracowaniu. Równocześnie usunięto obszerne teksty obcojęzyczne zamieszczone w przypisach.

Zwrócimy uwagę zwłaszcza na kwestie natury hermeneutycznej, przedstawimy krótki rys historyczny alegorystyki i zaproponujemy szereg podziałów i rozróżnień metodologicznych, które w większości mają charakter nowatorski oraz mamy nadzieję, że ulegną konstruktywnej krytyce, która pozwoliłaby na dalsze dopracowania.

W naszej pracy zestawimy nieraz teksty pochodzące z  odległych epok. Wydało się nam to uprawnione, gdyż właśnie alegorystyka tradycji chrześcijańskiej zdradza wiele znamion wskazujących na jej wymiar ponadczasowy. Niejednokrotnie symbole używane przez Orygenesa († 254) będą podejmowane przez Bedę († 735), a następnie wykorzystywane przez Bernarda z Clairvaux († 1153), itd.

Równocześnie, dopiero w  czasach obecnych stała się możliwa tego typu przekrojowa analiza spuścizny pisarstwa chrześcijańskiego, gdyż przy pomocy technik komputerowych jesteśmy w  stanie w  szybkim tempie odnajdować pewne aluzje lub skojarzenia rozsiane w setkach dzieł, których skonsultowanie, stosując tradycyjne metody kwerendy bibliotecznej byłoby niemożliwe.

Fragment pochodzi z książki: ks. Krzysztof Bardski Alegoryczno-symboliczna interpretacja Biblii ISBN: 978-83-7720-377-4 wyd.: Wydawnictwo PETRUS 2015

Z drugiej jednak strony, nadal problemem jest brak wydań (nie tylko krytycznych!) ogromnej ilości komentarzy biblijnych pochodzących zwłaszcza z czasów średniowiecza, które niewątpliwie kryją w sobie jeszcze wiele duchowego bogactwa.

Nie ukrywamy, że hermeneutyka interpretacji ponaddosłownej tekstu Pisma Świętego jest wyzwaniem trudnym i niebezpiecznym (tej kwestii poświęciliśmy oddzielny rozdział), niemniej jednak wydaje się, że może odsłaniać również interesujące perspektywy badawcze, które mają szansę ubogacić nie tylko duchowe życie wiernych, ale i naukową refleksję nad Biblią.

Zaprezentowana przez nas metodologia posiada jeszcze jedną wartość. Wydaje się mianowicie, że ten rodzaj analizy symbolizmu biblijnego pozwala na naukową penetrację (z perspektywy biblistyki) obszaru tradycyjnej egzegezy patrystycznej i  średniowiecznej. Słusznie bowiem zauważył W. Chrostowski, iż znajomość tych nurtów powinna stanowić punkt wyjścia dla współczesnych tzw. egzystencjalnych sposobów czytania i  rozumienia Pisma Świętego²⁷. Alegorie, symbole i akomodacje komentatorów biblijnych, należących do szeroko pojętej tradycji chrześcijańskiej miały na przestrzeni wieków zadziwiający wymiar ponadczasowy. Sądzimy, że ma on szansę zachować swoją świeżość również u progu XXI wieku.

²³ Trzykrotnie zapleciony sznur Eklezjastesa (Koh 4, 12b) i  jego symbolika w  tradycji Izraela i  Kościoła, Scriptura Sacra 3 (1999) 5—44; Kontemplacja Ojca w  tajemnicy Syna. Figura Boga Ojca w symbolice relacji trynitarnych w interpretacji Księgi Rodzaju Ruperta z  Deutz na tle egzegezy patrystycznej i  średniowiecznej, w: Ty, Panie, jesteś naszym Ojcem (Iz 64,7) Biblia o  Bogu Ojcu, red. F. Mickiewicz, J. Warzecha, RSB 5, Warszawa 1999, 230—259; Poemat pierwszy Pieśni nad Pieśniami (Pnp 1,2—2,7) w interpretacji tradycji chrześcijańskiej przekazanej przez Alkuina, WST 13 (1999) 11—20; Chrystus jako Zbawiciel w  alegoryczno-symbolicznej interpretacji epizodu o uciszeniu burzy (Mt 8,23-27; Mk 4,35—5,1; Łk 8,22-26), Verbum Vitae 1 (2002) 201—226; 'Daj mi usłyszeć twój głos!' Wezwanie do zwiastowania Ewangelii w wybranych alegoriach Pieśni nad Pieśniami, Verbum Vitae 2 (2002) 225—241.

²⁴ Świątynia Salomona w Targumie do Pieśni nad Pieśniami 3,7—5,1, CT 70, 2 (2000) 79—92; Eschatologia mesjańska w  targumie do Pieśni nad Pieśniami 7,12—8,14, w: Duch i Oblubienica mówią: „Przyjdź”. Księga pamiątkowa dla Ojca Profesora Augustyna Jankowskiego w 85. rocznicę urodzin, zebrał i opr. W. Chrostowski, Warszawa 2001, 47—58; Gen 22,1-14. Les intuitions paralelles des traditions juive et chrétienne dans le dialogue creative entre le texte biblique et la communauté de foi, CT, Fasciculus Specialis (2001) 5—13; Niewola babilońska w interpretacji Targumu do Pieśni nad Pieśniami 5,2—6,1, Studia Loviciensia 3 (2001) 25—39.

²⁵ K. Bardski, Pokarm i napój miłości. Symbolizm w ponaddosłownej interpretacji Biblii w tradycji Kościoła, RSB 16, Warszawa 2004.

²⁶ K. Bardski, Słowo oczyma Gołębicy. Metodologia symboliczno -alegorycznej interpretacji Biblii oraz jej teologiczne i duszpasterskie zastosowanie, Rozprawy Naukowe 3,Warszawa 2007.

²⁷ W. Chrostowski, Biblistyka katolicka w  Polsce na progu XXI wieku, w: Katolicki Komentarz Biblijny, red. R.E. Brown, J.A. Fitzmyer, R.E. Murphy, red. naukowa wyd. pol. W. Chrostowski, Warszawa 2001, 1779.

opr. ab/ab