Prorok wolności

Piotr Nitecki

Prorok wolności

Piętnasta rocznica męczeńskiej śmierci ks. Jerzego Popiełuszki skłania nie tylko do wspomnień, ale i do stawiania pytań. Czego uczyłby nas dziś, gdyby dane mu było nadal głosić katechezę o obecności Ewangelii w życiu społecznym? Czy ofiara jego życia ma w naszych oczach dzisiaj sens, czy nie została zmarnowana? Czy może on być uważany za patrona aktualnych przemian w życiu naszej Ojczyzny?

W czasie stanu wojennego gromadził tłumy. Wielu widziało w nim trybuna ludowego, polskiego teologa wyzwolenia z komunizmu. Gdy zginął, mówiono o nim przede wszystkim jako o patronie "Solidarności". Wrogowie, ale i niemało przyjaciół, kreowali go - kierując się różnymi motywami i według różnych ocen - na działacza politycznego, którym nigdy nie był. Gdyby do tego sprowadzić jego posługę, zasługiwałby dziś na pewno jedynie na miano bohatera narodowego. Trwający proces beatyfikacyjny ks. Jerzego świadczy, że w jego posłudze chodziło o coś więcej niż tylko o doraźną polemikę z ówczesną władzą. Kościół nie wynosi na ołtarze ludzi za ich poglądy społeczne lub polityczne czy za ich patriotyzm. Wskazuje na świętych jako na tych, którzy mogą stanowić wzór do naśladowania w naszej pielgrzymce wiary ku spotkaniu z Chrystusem. Nie przesądzając zatem o wynikach procesu beatyfikacyjnego, powinniśmy podejmować refleksję nad tym, w jakim sensie ksiądz Jerzy mógłby dziś być dla nas wzorem?

Aktualne przesłanie

Komunizm, przynajmniej w sensie strukturalnym, przeszedł do historii. Mogłoby się zatem wydawać, że także ci, którzy przyczyniali się do osłabiania, a wreszcie upadku owego "imperium zła" są już tylko postaciami historycznymi. Wierni stale modlący się przy grobie księdza Jerzego są jednak świadkami, że jego ofiara i przesłanie nie mają tylko charakteru historycznego. Aktualność jego nauczania polega na tym, iż w swych kazaniach głoszonych podczas Mszy Świętych za Ojczyznę oraz przy wielu innych okazjach mówił o podstawowych zasadach wiary, zwłaszcza dotyczących życia społecznego, które są niezmienne, choć zmieniają się okoliczności, w jakich są przepowiadane. Tamto przesłanie ks. Jerzego Popiełuszki zasługuje więc dzisiaj na to, by je odczytać raz jeszcze w oder-waniu od ówczesnych uwarunkowań społecznych i politycznych motywów konstrukcji owego nauczania, podejmowanych tematów i klimatu, w jakim były prezentowane. Podstawowa treść tego przesłania bowiem nie była li tylko aktualną "publicystyką polityczną" uprawianą na ambonie, lecz miała charakter uniwersalny. W nauczaniu społecznym księdza Jerzego przede wszystkim obecna była fundamentalna dla chrześcijaństwa prawda o wynikającym z godności osoby ludzkiej prymacie człowieka w ładzie społecznym. Z godnością tą związana jest, co także bardzo mocno podkreślał on w swym nauczaniu, postawa solidarności, oznaczająca postawę moralną angażującą człowieka w budowanie dobra wspólnego, czyli tworzenie jak najkorzystniejszych warunków rozwoju całej społeczności. Wiele uwagi poświęcał także zasadom budowania sprawiedliwości społecznej, ucząc, iż choć jest ona pewnym ideałem w życiu publicznym, w praktyce nie wyczerpuje posłannictwa Kościoła, który uczy jej przekraczania w realizacji przykazania miłości przez bezinteresowną ofiarność wobec innych ludzi.

Katecheza o wolności

W nauczaniu ks. Jerzego Popiełuszki wiele miejsca zajmowała wyjątkowo i dzisiaj aktualna katecheza o wolności, która w przesłaniu Kościoła rozumiana jest jako jeden z atrybutów godności człowieka. Duszpasterz "Solidarności" był niewątpliwie prorokiem wolności w jej najbardziej podstawowym, zgodnym z duchem personalizmu chrześcijańskiego, nie liberalnym, znaczeniu. Wolność zewnętrzną postrzegał jako pewien ideał w życiu publicznym, który za jego czasów wydawał się jeszcze dość odległy i bardzo trudny do osiągnięcia. Jednocześnie jednak kształtował u swoich słuchaczy postawę wolności wewnętrznej i w klimacie zewnętrznego zniewolenia uczył, że każde zniewolenie i każdy kryzys człowieka i społeczeństwa zaczyna się od odrzucenia Bożego prawa, czyli od akceptacji grzechu, zarówno indywidualnego, jak i społecznego. Ksiądz Jerzy uczył, że wolność musi mieć odniesienie do dobra, prawdy i miłości i że związana jest ściśle z rozumnością człowieka. Autentyczna wolność nie oznacza anarchii, czyli czynienia wszystkiego, czegokolwiek człowiek zapragnie i co jest możliwe do wykonania, ale jest swobodą w poszukiwaniu dobra i nie może być w związku z tym oderwana od uniwersalnej prawdy, która owo dobro określa. Ksiądz Popiełuszko w wyjątkowy sposób wyczuwał aktualne potrzeby społeczne i potrafił ukazywać je w świetle nauki Kościoła. Wszyscy możemy się od niego uczyć i dziś czytania znaków czasu. Gdyby żył, pewnie przestrzegałby nas przed współczesnymi zagrożeniami moralnymi, których on sam może wówczas nawet nie przeczuwał - przed liberalizmem etycznym, fałszywą wizją wolności, pułapkami demokracji kształtowanej bez wartości. Nie wiadomo, czy byłby słuchany tak jak wówczas, ponieważ dziś, w dobie zauroczenia negatywnym rozumieniem wolności, wielu z ludzi, którzy otaczali ołtarz, przy którym ks. Jerzy Popiełuszko sprawował Eucharystię, zafascynowanych apoteozą wolności w jej negatywnym znaczeniu, nie chce słuchać o zasadniczych wartościach, na których należy budować prawdziwą wolność kształtującą życie w pełni godne człowieka.

Przede wszystkim prawda

Najważniejszym elementem przesłania księdza Jerzego wydaje się jego determinacja w głoszeniu Prawdy w czasie totalnego zakłamania. On się nie bał mówić Prawdy, chociaż był świadomy konsekwencji. Dla ówczesnego systemu totalitarnego Prawda była groźna, bo w świetle Prawdy wyraźniej widać fałsz. Ksiądz Jerzy, jako prorok wolności, też musiał być groźny dla systemu opartego na kłamstwie i dlatego zginął, choć nie brakowało wówczas w Polsce "kapłanów opozycjonistów", ostro krytykujących przedstawicieli władzy i panujące stosunki społeczne. Dlatego też nie rozumieli go ci, którzy stosunki społeczne kształtowali opierając się na ideologii i taktyce, a nie na zasadach moralnych. Nie mówmy więc, że zginął za Polskę, za "Solidarność", za wolność społeczną, chociaż w sformułowaniach tych jest jakaś racja. Dzisiaj, z perspektywy minionych lat, widać wyraźnie, że zginął przede wszystkim za Prawdę, oddał życie za Chrystusa, który jest pełnią Prawdy dającej wolność. W tym sensie jest wzorem dla każdego chrześcijanina, który winien być świadkiem Chrystusa-Prawdy. Dlatego też mówimy dziś o księdzu Jerzym nie tylko jako o bohaterze narodowym, ale jako o przyszłym świętym.

Świadek, który się nie lękał

By być takim świadkiem, i to za cenę życia, trzeba przezwyciężyć w sobie lęk. W tym także ksiądz Jerzy jest dla nas wzorem. Nikt nigdy nie myślał o nim jako o heroicznym świadku wiary. Prosty chłopak spod białostockiej wsi, schorowany, o przeciętnych zdolnościach i możliwościach, zwykły warszawski wikary, jest wyraźnym znakiem wyjątkowego sposobu działania Pana Boga, który wybiera to, co słabe w oczach ludzi, by mocnych zawstydzić. Chrześcijaństwo nie może być i nie jest religią lęku. Lęk przed światem i wyzwaniami, jakie on niesie, przekreśla możliwość nowej ewangelizacji, która jest programem na przełom tysiącleci. Przed lękiem wielokrotnie przestrzegał Pan Jezus swoich Apostołów. Powtarza o tym od początku pontyfikatu Papież Jan Paweł II. Znakiem przezwyciężenia lęku w służbie Prawdy jest również ksiądz Jerzy. Jest on świadkiem, że chrześcijańska, ofiarna miłość jest większa niż ludzki lęk. Patrząc z perspektywy lat na ofiarę życia księdza Jerzego, łatwo dostrzec, że wyprzedzał on trudny czas wyborów moralnych, które towarzyszą naszemu wybijaniu się ku wolności. Szansę dla Ojczyzny widział on w poszanowaniu chrześcijańskiej hierarchii wartości, która sprawdziła się nieraz w naszych dziejach, i to nie tylko w odniesieniu do ludzi wierzących. Starał się przekonać, że Ewangelia jest prawdziwym manifestem wolności, którego podstawowym fundamentem jest Jezus Chrystus. Tę prawdę uwiarygodnił własną krwią. Oby ta ofiara nie była bezowocna.