Skałka - wprowadzenie

Michał Rożek SKAŁKA ISBN: 978-83-7720-096-4 wyd.: Wydawnictwo PETRUS 2011

Wybrane fragmenty WPROWADZENIE ŚREDNIOWIECZNE CZASY Factum sancti Stanislai Wokół pierwszego kościoła na Skałce (fakty — hipotezy) Fundacja Jana Długosza Królewskie pielgrzymki Procesja Majowa

WPROWADZENIE

Wawel i Skałka — świadkowie przeszłości, dwa Panteony narodowe, nierozerwalnie splecione z losami narodu i państwa. Niemal równocześnie wkroczyły na karty historii, wyrażając w sposób niezwykły naszą tożsamość. W miejscach tych historia przemawia z każdego zakątka, inskrypcji epitafijnej, pomnika, sarkofagu. Przemawia dawno zgasłymi imionami i nazwiskami, znaczącymi etapy naszych dziejów. Wawel od wieków posiada niepodważalne miejsce i rangę w dziejach narodu, a Skałka — choć mniejsza — stanęła u początków naszej państwowości jako trwały łącznik kart historii. Wawel i Skałka wywołały w polskiej przeszłości emocje, prowokowały do dyskusji wzbudzając przeciwstawne odczucia. Na pierwszych stronach jawi się Skałka jako miejsce — wedle tradycji — męczeńskiej śmierci biskupa Stanisława ze Szczepanowa i zarazem kres panowania ambitnego króla Bolesława Śmiałego. Te dwie tragiczne postacie były ofiarami ścierających się, przeciwnych sobie, stron Kościoła i państwa. Pośmiertny kult biskupa spowodował, że na Skałkę pielgrzymowali przed koronacją nasi królowie, kornie chyląc czoła na miejscu śmierci Stanisława.

Skałka pobudzała wyobraźnię pisarzy, poetów, uczonych. Stanisław Wyspiański poświęcił jej dwa dramaty — Skałka i Bolesław Śmiały przywołując w poetyckiej wizji obraz biskupiego dworzyszcza i starego kościoła, gdzie padł od monarszego miecza Stanisław. Przemówiły w dramacie przeniesione w jedenaste stulecie orły strzegące posiekanego ciała zabitego biskupa. Opowiada Jan Długosz:

Kazał [król] rozrzucić ciało posiekane po różnych i oddalonych miejscach, wydając je na pożarcie zwierzętom drapieżnym (...), ale ujrzano orły niepospolitej postaci i wielkości zlatujące się z czterech stron świata i opędzające od ciała świętego z wielką bacznością sępy, kruki i inne zwierzęta, okrążające wysoko miejsce męczeństwa, gdzie leżały cząstki świętego ciała.

W śmiertelnym konflikcie stanęły naprzeciw siebie dwie wielkie postacie, dwaj mocarze ducha — król i biskup. Wyspiański pisał:

Kult św. Stanisława, królewskie pielgrzymki na Skałkę, wreszcie wielowątkowa legenda o życiu i tragicznej śmierci biskupa, to wszystko doskonale funkcjonowało w świadomości narodowej, zresztą nie tylko wśród elity, lecz pośród szerokich warstw społecznych. Na Skałkę podążały ludowe pielgrzymki, a sadzawka i grób św. Stanisława były miejscami uświęconymi. Z czcią oglądano pierwszy grób męczennika, z nabożnością przyglądano się śladom krwi stanisławowej, a mająca leczniczą moc sadzawka koiła rany pielgrzymie.

Do trwającej od co najmniej ośmiu stuleci rzeczywistości, wiek XIX dorzucił nowy element, kształtując narodowe wyobrażenia o Skałce. Skałka zyskała miano sepulchrum Patriae (grobu Ojczyzny), stała się bowiem nekropolią najwybitniejszych synów Polski, którzy swą pracą, życiem, twórczością tworzyli nowe wartości dla kultury ojczystej.

Ta szczególna, bo podwójna funkcja Skałki — liturgiczna i narodowa — występuje jako niepodważalny stereotyp historyczny, w oficjalnej historiografii, i w osobliwym zespole narodowych mitów, urzekających swoją fabularnością i żywością narracji. I to właśnie stanowi o roli Skałki w historii Polski.

dalej >>

opr. ab/ab