Reformator Marcin Luter. Pochodzenie i wykształcenie

Rolf Decot

MAŁA HISTORIA REFORMACJI W NIEMCZECH

ISBN: 978-83-7318-743-6

wyd.: WAM 2007

1. REFORMATOR MARCIN LUTER

1.1 POCHODZENIE I WYKSZTAŁCENIE

Według tego, co mówi Filip Melanchton, Marcin Luter urodził się 10 listopada 1483 r., na krótko przed północą. 11 listopada został ochrzczony w kościele św. św. Piotra i Pawła w swoim mieście rodzinnym Eisleben i otrzymał imię świętego, którego wspomnienie przypadało na ten dzień — Marcina. O stosunkach rodzinnych Lutra i jego życiu religijnym jesteśmy stosunkowo dobrze poinformowani, głównie dzięki relacjom samego późniejszego reformatora, które znajdujemy w jego Rozmowach przy stole. Jeśli chodzi o jego pochodzenie, to warto zwrócić uwagę na kilka pytań, postawionych przez Bernharda Lohsego: „Jakie znaczenie ma fakt, że w osobie Lutra, nie-szlachcic, człowiek pochodzenia chłopskiego, mógł odegrać rolę zastrzeżoną dotąd tylko dla ludzi z wyższych stanów? Jaki wpływ na proces wewnętrznego rozwoju Lutra miało rygorystyczne wychowanie przez rodziców; czy istnieje związek między surowym ojcem a obrazem Boga jako sędziego, który to obraz miał duże znaczenie dla poglądów Lutra? Czy są jakieś inne czynniki, które wywarły wpływ na dorastającego Lutra w kierunku jego późniejszej drogi jako reformatora, czy też trzeba w jego przypadku mówić o całkiem szczególnej, może nawet w pewnym sensie uderzającej predyspozycji?”.

Niezależnie od wszelkich prób interpretacji psychiki Lutra można przyjąć, że jego sytuacja rodzinna była jak na owe czasy w pełni normalna. W rodzinie, w której było ośmioro dzieci, musiał naturalnie panować su10 rowy rygor. Jej religijność odpowiada ówczesnej epoce: ma charakter kościelny, ale zawiera też w sobie wiele elementu zabobonu. Tak więc w dzieciństwie Marcina Lutra nie ma niczego uderzającego. Do szkoły uczęszczał on w latach 1488-1501 w trzech różnych miejscowościach: w Mansfeld, Magdeburgu i Eisenach. Dobre wykształcenie umożliwiło mu życiowy awans, który wyniósł go ponad jego pochodzenie. W Magdeburgu i Eisenach młody Luter znalazł dostęp do pobożnych i ambitnych pod względem religijnym kręgów.

Studia na wydziale sztuk wyzwolonych w Erfurcie

Rodzice umożliwili swemu utalentowanemu synowi studia na cieszącym się wówczas sporą sławą uniwersytecie w Erfurcie. Zanim można było podjąć naukę na jednym z trzech wydziałów: teologii, prawa czy medycyny, trzeba było ukończyć wydział sztuk wyzwolonych, na którym otrzymywało się gruntowne wykształcenie na szczeblach trivium (gramatyka, dialektyka i retoryka) i quadrivium (arytmetyka, astronomia, geometria i muzyka). W najwcześniejszym z możliwych terminie, z końcem września 1502 r., Luter złożył egzamin bakalaureacki. Zgodnie ze zwyczajem na ówczesnym uniwersytecie miał teraz prowadzić pewne proste zajęcia dydaktyczne dla młodszych studentów, sam zaś przygotowywać się do studiów magisterskich.

Podstawą studiów na wszystkich uniwersytetach były dzieła Arystotelesa. Chodziło tylko o to, jak dzieła te były interpretowane. W Erfurcie posługiwano się metodą analizy tekstu, właściwą nominalistom. Nie opierano się przy tym jednostronnie na Wilhelmie Ockhamie, lecz przyjmowano za podstawę raczej prace Johanna Rucherata z Wesel (ok. 1420-1481), który sam studiował niegdyś w Erfurcie i pod koniec swego życia był uwikłany w proces przeciwko heretykom. Nauczycielami filozofii Lutra byli Jodokus Trutfetter z Eisenach (zm. 1519) i Bartholomäus Arnoldi z Usingen (1462-1532). Z Trutfetterem Luter pokłócił się potem, ponieważ odrzucił jego logiczne założenia. Arnoldi wstąpił w 1512 r. pod wpływem Lutra do erfurckiego klasztoru augustianów-eremitów. Chociaż początkowo był bliskim zaufanym Lutra, w późniejszych latach okazał się przeciwnikiem reformacji w Erfurcie. Zmarł w 1532 r. w Würzburgu. Podczas studiów Luter zafascynował się wyraźnie nominalistyczną dialektyką i jej znaczeniem dla logiki i na całe życie zachował ją jako metodę dysputy.

Luter był szkolony w tak zwanej via moderna. Jeszcze później przyznaje: „Należę do stronnictwa ockhamistycznego”. Filozofię formalną, jakiej się tu uczył, wysoko potem cenił i również w swojej teologii nie wyparł się podstawy ockhamistycznej — przede wszystkim w teorii poznania, w której ockhamiści uczyli, że poznanie Boga można uzyskać tylko z Pisma Świętego. Podczas gdy u tomistów nie ma sprzeczności między rozumem a wiarą — wiara uzupełnia bowiem to, czego rozumowi nie dostaje — ockhamiści wiarę i rozum wzajemnie sobie przeciwstawiają. Dla Lutra wiara pozostaje w opozycji do rozumu, o ile rozum nie jest rozświetlony Duchem Bożym.

Różnice między via antiqua (scholastyka przed Ockhamem) a via moderna odgrywają później w życiu Lutra o tyle rolę, że u przeciwników kierujących się tomizmem, jak zwłaszcza Kajetan, który był zwolennikiem Tomasza z Akwinu, nie dochodzi do porozumienia z powodu różnicy założeń. Znajomość łacińskich klasyków, jaką zyskali humaniści, Luter zawsze potem wysoko cenił. Jego podstawowe wykształcenie filozoficzne zostało później, po wstąpieniu do zakonu, wzbogacone jeszcze o augustyńską tradycję augustianów-eremitów.

7 stycznia 1505 r. Luter jako drugi spośród siedemnastu absolwentów zdał egzamin magisterski. Większość studentów poprzestawała na tym stopniu. Mogli teraz być nauczycielami czy nawet kierownikami szkół oraz szukać kariery w administracji. Dyplom magistra dawał też prawo wstępu na jeden z wyższych kierunków studiów, a więc teologię, medycynę czy prawo. Na życzenie swego ojca, który widział dla syna miejsce w administracji rosnących w siłę państw terytorialnych, Luter zapisał się teraz na wydział prawny.

opr. aw/aw