"Mała historia modernizmu" - fragmenty
ISBN: 978-83-7505-159-9
wyd.: WAM 2009
Że zaś modernistów (tak przecież zwą się oni zwykle) najprzebieglejszy manewr polega na tym, że nie przedstawiają swych doktryn ujętych w pewien porządek i zebranych w pewną całość, lecz jakoby rozproszone i oddzielone jedne od drugich, ażeby uchodzić za chwiejnych i niejako niestałych, gdy tymczasem są pewni i stanowczy: wypada, Czcigodni Bracia, zebrać najpierw te doktryny w jedną całość, wykazać związek, który je łączy, ażeby następnie wyśledzić przyczyny błędów i wskazać na środki na odwrócenie ich zgubnych następstw.
Papież Pius X, Encyklika Pascendi dominici gregis (1907)1
George Tyrrell, Między Scyllą a Charybdą (1909)2 Kto jako historyk chce się zająć tematem „modernizmu” teologicznego, ten wkracza na „pole minowe” (Nicolas Lash), na którym czyhają nań wszelkie możliwe nieporozumienia. Pierwotnie bowiem „modernizm” nie był pojęciem z kręgu nauk historycznych, lecz zdecydowanie negatywnym hasłem bojowym, które jednak na przekór temu zdołało wytworzyć także pozytywną identyfikację z czymś, co opisywano mianem „błędnej nauki modernistycznej”. Z obu tymi postawami: antyheretycką denuncjacją oraz identyfikacją, spotkać się można jeszcze dziś. Dlatego „modernizm”, jak chyba żadna inna kwestia teologiczna, wymaga od historyka bardzo trzeźwego podejścia — a to tym bardziej, że spór toczony wokół niego wyznacza w rzeczywistości pewien istotny etap w procesie poszukiwania przez Kościół rzymskokatolicki swojego miejsca w nowoczesności. Pytanie o zdolność religii i wyznań do zaadaptowania się w niej jest dziś pytaniem równie palącym jak przed stu laty, gdy papież Pius X (1903—1914) potępiał „modernizm”. Rozważania nad historycznym zjawiskiem „modernizmu” mogą więc zachęcać także do analizy dzisiejszej sytuacji, a ową trzeźwość myślenia historycznego zagwarantuje najskuteczniej przyjrzenie się dziejom samego pojęcia.
1 Pius X, Encyklika Pascendi Dominici Gregis. O zasadach modernistów, cyt. za: Katolicka Agencja Informacyjna http://ekai.pl/bib.php/dokumenty/pascendi/pascendi.html
2 Cyt. za Schnitzer, Modernismus, s. 151.
opr. aw/aw