Czym jest kryzys?

Ks. Robert Skrzypczak CHRZEŚCIJANIN NA ROZDROŻU Kryzys w Kościele posoborowym ISBN: 978-83-7505-837-6 wyd.: Wydawnictwo WAM 2011

Wybrane fragmenty Płomienie w owczarni, czyli coś zamiast wstępu Poganie w Kościele Czym jest kryzys? Kryzys posoborowy

Czym jest kryzys?

Greckie słowo krisis, pochodzące od czasownika krinein (po łacinie cernere) znaczy oddzielać, rozróżniać, postanawiać, sądzić. Takie właśnie znaczenie zawiera słowo to używane przez autorów Nowego Testamentu: „Jeden czyni różnicę między poszczególnymi dniami, drugi zaś uważa wszystkie za równe: niech się każdy trzyma swego przekonania” (Rz 14, 5)⁹; „Kiedy przechodzili przez miasta, nakazywali im przestrzegać postanowień powziętych przez Apostołów i starszych w Jerozolimie” (Dz 16, 4)¹⁰; „Postanowiłem bowiem, będąc wśród was, nie znać niczego więcej, jak tylko Jezusa Chrystusa, i to ukrzyżowanego” (1 Kor 2, 2). Kryzys oznacza znalezienie się w momencie decydującym, wymagającym starannego rozeznania sytuacji i podjęcia stosownych decyzji lub osądzenia sprawy. Wyraziście zostało to uwydatnione w rozmowie Jezusa z Nikodemem: „Albowiem Bóg nie posłał swego Syna na świat po to, aby świat potępił [kríne], ale po to, by świat został przez Niego zbawiony. Kto wierzy w Niego, nie podlega potępieniu [krínetai]; [...] Asąd [krísis] polega na tym, że światło przyszło na świat, lecz ludzie bardziej umiłowali ciemność aniżeli światło” (J 3, 17-19). Ewangeliczny kryzys jest rodzajem sądu, który dokonuje się nad człowiekiem w spotkaniu z Chrystusem. Ma On bowiem władzę sądzenia, która polega na miłości. Potępienie człowieka nie jest decyzją Jezusa, ale skutkiem zgubnych działań tamtego, jego osuwaniem się pod ich ciężarem w przepaść. Chrystus pomaga człowiekowi rozróżnić światło od ciemności i stanąć po jasnej stronie życia.

To teologiczne pojęcie kryzysu epoka nowoczesności rozciągnęła na inne dziedziny życia społecznego. Mamy zatem do czynienia z kryzysem gospodarczym, kryzysem politycznym, czy też czasami z kryzysem elit. W takim sensie sir Benjamin Rudyard w angielskim parlamencie w 1627 roku opisywał ówczesny stan państwa: This is the Chrysis of Parliaments. We shall know by this if Parliaments live or die¹¹. Na uwagę zasługuje nacisk położony przez mówcę na sprawę „życia lub śmierci” w rozstrzyganej kwestii. Zdaje się on odpowiadać temu, co na polu medycyny starożytnej Hipokrates nazywał „decydującym momentem w chorobie”¹². W XVIII wieku we Francji pojęcie criseoznaczałosytuacjętrudną,decydującą,przełomową, a zatem odpowiadało dzisiejszemu potocznemu rozumieniu tego słowa¹³. WXX wieku pole semantyczne wyrażenia „kryzys”
— odbijając niejako w sobie ducha epoki — poszerzone zostało o wszelkie zdarzenia zwiastujące zmierzch, schyłek, rozkład, zanik, upadek, katastrofę, zagładę czy koniec¹⁴.

Interesujący jest także chiński ideogram słowa „kryzys”, stanowiący kombinację dwóch znaczeń: „zagrożenie” i „szansa”. W języku chińskim nie ma jednolitego pojęcia „kryzys”. Zastępuje się go dwoma znakami opisującymi: lewym — „niebezpieczeństwo” oraz prawym — „szansa”¹⁵. Chodzi zatem o okres przełomu, po którym następuje zmiana. Załamanie się dotychczasowego stanu rzeczy może prowadzić ku wyłonieniu się nowej jakości. W niektórych sytuacjach kryzys może być postrzegany jako konieczny etap rozwoju ludzkiego, co przewidywała teoria dezintegracji pozytywnej Kazimierza Dąbrowskiego¹⁶. Takie pozytywne rozumienie kryzysu znajduje też spore zastosowanie we współczesnych teoriach zarządzania, które kojarzą go z szansą na rozwój danego systemu. Zmobilizowane w jego następstwie tkwiące w ludziach potencjały prowadzą do poszukiwania nowych, kreatywnych rozwiązań. Oczywiście, każdy kryzys ma dwa przeciwstawne bieguny. W tym rozumieniu może on się okazać siłą destabilizującą dla danego zespołu czy wspólnoty, zwłaszcza gdy pojawia się w sposób nieoczekiwany, w związku z tym trudny do opanowania bez zastosowania szczególnych środków zaradczych, czy też gdy osiągnięcie celów wiąże się z bardzo wysokim stopniem ryzyka destabilizacji. Wówczas może on wywołać rozkład grupy czy instytucji.

W niektórych przypadkach kryzysy wymuszają zastosowanie koncepcji strategii zwrotu¹⁷, stawiając zespół w sytuacji z jednym tylko wyjściem, mianowicie w konieczności zmiany całej koncepcji zarządzania, odchodząc od niewiedzy, braku pomysłu czy rutyny działania. W Kościele mogłoby się to łączyć ze swoistym przymusem nawrócenia czy też wymogiem świętości jako kryterium uzdrowienia struktur i odzyskania sił do ewangelizacji. „Decydująca jest tu obecność ludzi świętych
— uważał zaraz po zakończeniu Soboru Watykańskiego II młody ekspert teologiczny z Bawarii Joseph Ratzinger — którzy z całkowicie dobrowolnym zaangażowaniem swej osoby tworzą coś nowego i żywego”¹⁸. Ulubionym motywem, do którego często powracał papież Jan Paweł II było stwierdzenie: „Kościół dzisiejszy nie potrzebuje nowych reformatorów. Kościół potrzebuje nowych świętych”.

Niejednokrotnie kryzysy przebiegają w ukrytej bądź zakamuflowanej formie, dopóki nie zostaną nagłośnione przez media. Nadanie rozgłosu takiemu czy innemu negatywnemu zjawisku wytwarza tak zwaną sytuację kryzysową, w ramach której ludzie zaczynają zadawać pytania o symptomy, przyczyny i czynniki mogące jej zaradzić. W przypadku Kościoła, mającego określoną przez Jezusa misję głoszenia Ewangelii wszelkiemu stworzeniu, kryzys może mieć dwojaką przyczynę. Z jednej strony słabość ludzi i niedoskonałość struktur, z drugiej zaś rola trwałego „znaku sprzeciwu” wobec zjawisk cywilizacji śmierci, antykultury, nawyku konsumizmu czy określonej wizji człowieka bez Boga.

⁹ Tu słowo kríno w znaczeniu: odróżniać, oddzielać.

¹⁰ Por. Dz 13, 3; 21, 25; 25, 25; 27, 1; Rz 14, 3: 1 Kor 5, 3. Tu słowo kríno oznacza: postanawiać.

¹¹ A. C. Baugh, A Literary History of England, Routledge & K. Paul, London 1967, s. 880.

¹² Hipocrate, Oeuvres complétes, tom VI, Édition Littré, Paris 1849, s. 217.

¹³ Por. K. Wójcik, Public relations. Wiarygodny dialog z otoczeniem, Wyd. Placet, Warszawa 2005, s. 363.

¹⁴ Por. G. Godlewski, Lekcja kryzysu. Źródła kulturalizmu Floriana Znanie- ckiego, Wyd. KR, Warszawa 1997, s. 5.

¹⁵ M. Przybysz, Kryzys medialny w netokracji, „Kultura — Historia — Globalizacja”, 8 (2010), s. 146; tenże, Kościół w kryzysie? Crisis management w Kościele w Polsce, Wyd. Biblos, Tarnów 2008, s. 25.

¹⁶ K. Dąbrowski, Dezintegracja pozytywna, Biblioteka Myśli Współczesnej, PIW, Warszawa 1979.

¹⁷ Por. G. Hamel, C. K. Prahalad, Competing for the Future Breakthrough Strategies for Seizing Control of Your Industry and Creating the Markets of To- morrow, Harvard Business School Press, Boston 1994.

¹⁸ J. Ratzinger, Formalne zasady chrześcijaństwa. Szkice do teologii funda- mentalnej, tłum. W. Szymona, W drodze, Poznań 2009, s. 506.
¹⁹Raport o stanie wiary. Z ks. kard. Josephem Ratzingerem rozmawia Vit- torio Messori, tłum. Z. Orszyn, Michalineum, Kraków — Warszawa — Struga

opr. ab/ab