Męczennicy z Wiśniowca

„W gminie Wiśniowiec Ukraińcy już od dawna żywili niechęć do Polaków. Niechęć tę zaczęli wyraźnie okazywać po wkroczeniu wojsk hitlerowskich w 1941 roku. Najeźdźcy usiłowali ową iskrę nienawiści rozniecić w wielki płomień zemsty. Zaczęto wszędzie głosić hasła: Ukraina dla Ukraińców! Bij Polaka!

«W dniu 16 lipca 1943 roku, w uroczystość Najświętszej Marii Szkaplerznej — jak pisze Jan Olewski — owa iskra wybuchła okropną łuną. Pierwszymi ofiarami byli mieszkańcy wsi Maniów, parafii Wiśniowiec. Zostali niespodziewanie przez bandę zaskoczeni i tylko ten ocalał, kto miał się na baczności. Z tych ocalałych osób kilka uciekło do klasztoru karmelitów w Wiśniowcu. I od tego pamiętnego dnia naród wiele cierpiał. Ludność zaczęła napływać do klasztoru, chroniąc się w święte mury». Lecz tylko garstka schroniła się w klasztorze, a kilkuset Polaków zostało okrutnie pomordowanych.

Ojciec Kamil współczuł nieszczęściu ludności polskiej. Jak mógł, tak każdemu pomagał. Przede wszystkim, przeczuwając jeszcze większe nieszczęścia, prosił ludzi, by wyjeżdżali do Generalnego Gubernatorstwa. Mała garstka opuściła Wiśniowiec, udając się na Zachód. Reszta najbiedniejszych i z małymi dziećmi została. Bali się, bo słuchy doszły, że po drodze podobno Ukraińcy napadali i mordowali. Później okazało się jednak, że ci, co posłuchali ojca Kamila, w znacznej liczbie ocaleli. Trudno było jednak nakłonić pozostałych do ucieczki. Ludzie tak byli okropnościami morderstw przerażeni, że bali się po prostu wychylić poza mury klasztorne. Bo rzeczywiście w straszny sposób mordowano Polaków — jak pisze Michał Dzianott — siekierami, widłami, nożami, kosami. Nic dziwnego, że ludzie z płaczem wielkim uciekali do klasztoru, szukając w nim ratunku.

Jan Olewski twierdzi, że początkowo schroniło się w klasztorze przeszło tysiąc osób. Był czas, że liczba Polaków dochodziła do trzech tysięcy. Wiele osób radziło ojcu Kamilowi, by opuścił Wiśniowiec, bo zginie z rąk Ukraińców. Najpierw namawiał go do ucieczki pan Dzianott, ale ojciec Kamil odpowiedział, że nie opuści klasztoru «bez rozporządzenia wyższej władzy duchownej», tym bardziej, że jeszcze tylu Polaków pozostaje w klasztorze. Innych zaś sam codziennie namawiał, aż do 6 lutego, by uciekali z cofającą się armią węgierską.

Do Klementyny, córki Marii Ciesielskiej, tak się odezwał: «Wyjeżdżaj Klimka, masz małe dzieci! Kiedyś przyjedziesz, to będziesz mego ciała szukać, ale nie znajdziesz». Klementyna wzięła to za żart: «Ojciec zawżdy tak mówi» — odparła. «Mnie tak przepisano, tu będzie trzecie morderstwo» — zakończył poważnie ojciec Kamil. Jako przełożony klasztoru wiśniowieckiego czuł się odpowiedzialny za wszystkich Polaków, tym bardziej, że proboszcz wiśniowieckiej parafii, ksiądz kanonik Morawski, po wypisaniu metryk opuścił Wiśniowiec we wrześniu 1943 roku.

Gdy ludzie nie posłuchali rad ojca Kamila i zostali, on wówczas powiedział, że Pan Bóg cudu nie uczyni, a sam dotąd nie opuści klasztoru, dopóki ostatni Polak nie opuści Wiśniowca. Powtarzał to codziennie.

Klementyna z mężem Adolfem Maciukiem i dziećmi wyjechali do Podkamienia, i ocaleli. W dniu 6 lutego 1944 roku w klasztorze było jeszcze około 40 mężczyzn i 150 kobiet z dziećmi.

Dnia 6 lutego 1944 roku dwaj księża, kapelani węgierscy, namawiali ojca Kamila, by z nimi uciekał. Zgodził się więc wreszcie ojciec Kamil na opuszczenie Wiśniowca, zwłaszcza, że brat Cyprian i co poważniejsi ludzie, bardziej orientujący się w grozie położenia, usilnie go do tego nakłaniali.

Od wojska węgierskiego, za pośrednictwem wspomnianych dwóch kapelanów, otrzymał dwa samochody ciężarowe na rzeczy klasztorne, które wcześniej przygotowane prędko załadowano. Wielu ludzi, dawniej zdecydowanych zostać wraz z ojcem Kamilem, zmieniło swój zamiar. Wieczorem, 6 lutego, niewielu było już takich, którzy zdecydowali się zostać. W nocy jednak nieznany człowiek, Ukrainiec wszakże, przyniósł list do ojca Kamila, w którym namawiano go do pozostania w klasztorze wraz z wszystkimi Polakami, by w ten sposób powiększyć zastęp ludzi uzbro­jonych, by stworzyć oddział mogący stawić czoło nie tylko bandom grasują­cym, ale także wałęsającym się maruderom wojskowym. Chociaż list był początkiem zasadzki, jak później się okazało, ojciec Kamil uwierzył jego zapewnieniom i cofnął swe postanowienie wyjazdu z Wiśniowca. Dlaczego tak postąpił? Trudno dziś powiedzieć. Przecież dobrze znał przewrotność i podstępność Ukra­ińców. Może łudził się szczerością i zapewnieniami autora listu? Może nawet niejasno przewidywał przyszłe dni, a do decyzji pozostania skłonił go widok owej garstki pozostałych ludzi, którzy dla braku środków nie mogli iść w świat, bo nie mieli w czym i do kogo? Byli prawie bosi, nieubrani, z małymi dziećmi, a ponadto głodni. Tymczasem na dworze była zima, śnieg sięgał metra grubości. Widocznie żal mu było zostawiać tych najuboższych na niepewny los. Został więc, zostali i inni na męczeńską śmierć.

Kapelani węgierscy odjechali nazajutrz rano o godzinie 7. Ostatnie zaś frontowe oddziały wojsk węgierskich opuściły Wiśniowiec o godzinie 12 w połud­nie dnia 7 lutego 1944 roku. Tegoż dnia ojciec Kamil, widocznie bardzo zmęczony, a może uspokojony owym listem, położył się wcześniej spać, tak że o godzinie 9 już twardo spał. Wtedy dały się słyszeć dobijania do klasztoru. Organista Franciszek Ciesielski, mieszkający w tej samej celce, obudził natychmiast ojca Kamila i oznajmił, że Ukraińcy usiłują wedrzeć się do klasztoru. Wyważyli już nawet drzwi zewnętrzne przy pomocy siekiery i łomu. Ojciec wyszedł do nich. Dwóch banderowców zażądało od ojca lampy i klucza do piwnicy, twierdząc, że tam jest broń. Ojciec Kamil zaczął im tłumaczyć, że tam broni nie ma. Ale Ukraińcy nie chcieli tego słuchać, tylko coraz natarczywiej domagali się, by ojciec Kamil szedł z nimi, z kluczem. Ojciec poszedł.

Maria Ciesielska, która schroniła się na noc w szopie stojącej niedaleko lochu, w świetle księżyca doskonale widziała ojca Kamila idącego po prawej stronie Ukraińca, który w lewej ręce trzymał lampę, a w prawej rewolwer. Ojciec Kamil, przeczuwając coś złego, szedł powoli i tłumaczył łagodnie Ukraińcowi: «Proszę pana, tam nie ma nic, tylko kartofle». Ukrainiec jednak milczał. Świadek dokładnie widziała, z jaką os­trożnością ojciec Kamil zstępował po schodach do lochu. Po wejściu do piwnicy Maria usłyszała przejmujący okrzyk ojca Kamila: «Jezu!». I w tej chwili rozległ się jeden wystrzał. Maria domyśliła się, że ojciec Kamil został zastrzelony. I teraz dopiero zaczęło się krwawe, okrutne, z zimną krwią dokonywane morderstwo. Opowiadała o tym Marii Ciesielskiej pewna Ukrainka bę­dąca wówczas w klasztorze. Po zabiciu ojca Kamila Ukraińcy rzucili się do kla­sztoru. Brat Cyprian chciał schronić się w tej jego części, gdzie znajdował się szpital prowadzony przez Ukraińca, doktora Kozyrowa, ale go tam nie wpuszczono. Ukraińcy chwycili więc brata Cypriana i jako drugiego zamordowali w piwnicy. Trzecim z kolei był Franciszek, syn Marii Ciesielskiej. Ukrainiec, który po niego przyszedł, zastał go na modlitwie w kąciku celi u stóp figurki Matki Boskiej. Odezwał się: «Franek, czego się ty kryjesz?». Organista od­powiedział wymijająco: «Nie kryję się, tylko czapki szukam». Wówczas oprawca z zimną krwią, choć go widocznie znał, poprowadził organistę do lochu, gdzie go zamordowano. I tak przez 3 godziny, pojedynczo, prowadzono z klasztoru wszyst­kich mężczyzn do lochu, by zadać im śmierć. Wreszcie około godziny 12 w nocy spędzono do drugiej piwnicy wszystkie kobiety i dzieci w liczbie około 150 i rzucono tam 3 granaty. A potem wszystko się uciszyło.

W nocy z 8 na 9 lutego, z wtorku na środę, Ukraińcy obrabowali klasztor i kościół. Potem nawieźli słomy do kościoła i około godziny 9 rano dnia 9 lutego podpalili go. I spłonął wiśniowiecki kościół karmelitów bosych. Zostały tylko sczerniałe mury”.

„Nie dawaj mi bogactwa ni nędzy, żyw mnie chlebem niezbędnym, bym syty nie stał się niewiernym, nie rzekł: «A któż jest Pan?» lub z biedy nie począł kraść i imię mego Boga znieważać”.
(Prz 30, 8b-9)