Karmelici

EUROPO, NIE ZAPOMNIJ O KLASZTORACH

KRÓTKI PRZEWODNIK PO DUCHOWOŚCIACH

Copyright © LIST 2003

Karmelici

Jak powstali

karmelici?

Znana jest historia proroka Eliasza, który walcząc z wieloma pogańskimi prorokami, zmuszony był uciekać na pustynię. Zmagał się tam z samym sobą i prosił, aby Bóg odebrał mu życie. Bóg jednak tego nie zrobił. Przemienił jego wnętrze i Eliasz powrócił z pustyni umocniony. Stał się wzorem świętości dla Hebrajczyków. W XII i XIII wieku życie proroka, a zwłaszcza jego wewnętrzne zmagania, inspirują świeckich, którzy opuszczają swoje ojczyzny i pielgrzymują do Ziemi Świętej. Przybywają na Górę Karmel i tam w grotach zaczynają wieść życie ascetyczne. Z czasem dołączają do nich rycerze, którzy brali udział w wyprawach krzyżowych. Oni także wyrzekli się świata i wybrali życie pustelnicze. Tak rozpoczęła się historia zakonu karmelitańskiego, którego patronem jest prorok Eliasz, a Przewodniczką i Opiekunką Najświętsza Maria Panna z Góry Karmel.

Karmelici

w Europie

Najazd Saracenów na Ziemię Świętą w XIII w. zmusza pustelników z Góry Karmel do emigracji. Niektórym z nich udało się wrócić do rodzinnych krajów: Francji, Hiszpanii, Włoch, Anglii i tam założyć klasztory. Część z nich została zamordowana przez pogan. Osiedlenie się karmelitów w Europie wymagało zmian i odejścia od pierwotnej reguły. W 1247 r. papież Innocenty IV zmodyfikował zasady życia nakazane im przez św. Alberta, złagodził posty, nakaz milczenia, pozwolił budować klasztory w miastach. Zakon został przyłączony do zakonów żebrzących. Od tej pory oficjalnie występuje jako Zakon Braci Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel.

Reguła

zakonu

Prawodawcą zakonu karmelitów jest św. Albert, patriarcha Jerozolimy, który na prośbę pustelników mieszkających na Górze Karmel, określił ich sposób życia i utworzył pierwotną regułę zakonu. Św. Albert urodził się w 1150 r. we Włoszech. Był związany ze zgromadzeniem Kanoników Regularnych św. Augustyna, w 1180 r. został ich przełożonym. Na prośbę kanoników Świętego Grobu, papież Innocenty III mianował go w 1205 r. patriarchą Jerozolimy. Zakon karmelitów otrzymał od niego swoją regułę w latach 1206-1214. Według niej, podobnie, jak istniejące do tej pory zakony, karmelici powinni żyć „w posłuszeństwie Jezusowi Chrystusowi i Jemu służyć z czystego serca i dobrego sumienia”. W odróżnieniu od innych zgromadzeń, wspólnota ta powinna budować swe klasztory w miejscach samotnych. Każdy z zakonników musi mieć oddzielną celę, którą wyznaczy mu przeor, zaś cela przeora winna znajdować się przy wejściu, aby jako pierwszy mógł witać gości. Reguła wyznacza niezmienny rytm modlitwy i pracy. Każdemu z zakonników zaleca się czas pełnej samotności, by rozważał Pismo Święte i modlił się. Ważną zasadą jest zachowanie milczenia. Św. Albert nakazał również, by ci, którzy nie umieją odmawiać Liturgii Godzin w czasie czuwania nocnego, odmówili dwadzieścia pięć razy „Ojcze nasz”, zaś w niedzielę i święta pięćdziesiąt razy.

Reforma

zakonu

Już w drugiej połowie XIII w. zakon przeżywa kryzys. Rozluźnienie pierwotnej reguły i prace duszpasterskie doprowadziły do osłabienia ducha pustelniczego. Złagodzeń w regule dokonało jeszcze kilku kolejnych papieży - zaniechano postów nakazanych przez św. Alberta, przestała obowiązywać wstrzemięźliwość od potraw mięsnych. Nie wszystkim jednak zakonnikom odpowiadała zmodyfikowana reguła, toteż niektórzy z nich zaczęli wracać do wcześniejszej obserwancji.

Pierwszej próby zreformowania zakonu podjął się bł. Jan Soreth (1471), natomiast największej reformy dokonali św. Teresa z Avila i św. Jan od Krzyża. Po mistycznej wizji piekła, św. Teresa w 1560 r. ślubuje zawsze czynić pokutę i modlić się w intencji ratowania dusz przed potępieniem wiecznym. Postanawia też zachowywać pierwotną regułę. Dołączają do niej inne zakonnice i w kilka lat później zamieszkują razem w klasztorze św. Józefa. Teresa tworzy nowy ideał życia zakonnego. Na jego kształt miały wpływ siostry franciszkanki bose (bardzo popularne wówczas w Avili) oraz tęsknota za życiem pustelniczym.

Według konstytucji stworzonych przez św. Teresę, w klasztorach nie powinno przebywać więcej niż 21 sióstr. Św. Teresa zalecała budowanie przy klasztorach małych pustelni, w których siostry mogłyby od czasu do czasu przebywać. W ciągu doby mniszki powinny przeznaczać sześć godzin na modlitwę, sześć na czytania duchowe i sześć na prace fizyczne, a resztę czasu na rekreację i sen. Św. Teresa pragnęła, aby siostry miały swoich stałych spowiedników.

Po spotkaniu ze św. Teresą, św. Jan od Krzyża podejmuje się w 1567 r. reformy męskiej gałęzi zakonu karmelitów. Zreformowany Karmel liczył pod koniec XVI wieku 15 klasztorów braci i 17 klasztorów sióstr. Od tej pory istnieją dwa odgałęzienia zakonu: karmelici trzewiczkowi i karmelici bosi. Są również karmelitanki bose i kilka zgromadzeń karmelitanek czynnych, które zaczęły powstawać w XIX w.

oprac. Judyta Syrek

ważne daty

1206-1214 św. Albert przekazuje karmelitom regułę zakonu

1251 pierwsze objawienie szkaplerzne św. Szymona Stocka

1471 pierwsza karmelitańska reforma — bł. Jan Soreth

1562 reforma karmelitanek — św. Teresa z Avila

1567 reforma karmelitów — św. Jan od Krzyża

ŚWIĘCI

KARMELITAŃSCY

św. Szymon Stock (ur. się pod koniec XII w.)

bł. Jan Soreth (1394-1471)

św. Teresa z Avila (1515-1582)

św. Jan od Krzyża (1542- 1591)

św. Teresa z Lisieux (1873-1897)

bł. Rafał Kalinowski (1835-1907)

św. Edyta Stein (1891-1942)

Objawienie

szkaplerzne

Matka Boża szczególnie wzięła pod opiekę poświęcony sobie zakon i 16 lipca 1251 r., wręczając św. Szymonowi Stockowi szkaplerz przyrzekła, że każdego, kto będzie go nosił pobożnie, doprowadzi do zbawienia. Z objawieniem szkaplerznym związany jest tzw. sobotni przywilej, czyli obietnica, że w pierwszą sobotę po śmierci Matka Boża uwolni noszących szkaplerz od czyśćca. Od XIII wieku obok nabożeństwa różańcowego rozwinęło się w Kościele nabożeństwo szkaplerzne. Wielu papieży nosiło szkaplerz, nosi go również Jan Paweł II.

SZKAPLERZ

Jest to wierzchnia szata, której używali dawni mnisi w czasie codziennych zajęć, aby nie brudzić habitu. Potem szkaplerzem nazywano szatę nałożoną na habit. Nazwę tę stosowano też do stroju, będącego znakiem zewnętrznym przynależności do bractwa związanego z konkretnym zakonem. Z noszeniem szkaplerza związane były szczególne odpusty i łaski duchowe. Noszenie szkaplerza takiego, jak nosili mnisi, było jednak niewygodne. Dlatego z biegiem lat okrojono go do dwóch małych kawałków płótna, zazwyczaj z odpowiednim wizerunkiem.

W 1910 r. papież św. Pius X zezwolił, ze względów praktycznych, na zastąpienie szkaplerza medalikiem szkaplerznym.

Spotykane

szkaplerze

karmelitański związany z nabożeństwem szkaplerznym (brunatny)

Mały Szkaplerz Najświętszego Serca Jezusa związany z objawieniami św. Małgorzaty Alacoque.

Szkaplerz Matki Bożej Uzdrowienia Chorych używany od 1866 r. i rozpowszechniony przez kamilianów (czarny)

Szkaplerz św. Józefa rozpowszechniony przez kapucynów (liliowo-żółty)

Szkaplerz św. Benedykta rozpowszechniony od 1865 r. (czarny)

Szkaplerz św. Dominika rozpowszechniony od 1903 r. (biały)

droga na

Górę Karmel

Judyta Syrek

Fragmenty tekstu

Na przełomie XII i XIII w. w angielskich lasach mieszkał w pniu starego dębu młodzieniec. Spragniony Boga, poszukiwał Go z dala od ludzi. Kiedy do Anglii przybyli pustelnicy ze wzgórz Karmel, przyłączył się do nich, przyjął habit i złożył śluby zakonne. Młodzieńcem tym był święty Szymon Stock, szósty generał Karmelu. Jemu to właśnie, w czasie gorliwej modlitwy objawiła się Matka Boża i wręczyła szkaplerz, który zapewniał zakonowi karmelitańskiemu szczególną opiekę

gdzie szukać Boga?

Czy szukać Go w świecie, czy w drugim człowieku? Czy uciec od świata i próbować samotnie zjednoczyć się z Nim poprzez kontemplację? Żadna z tych dróg nie jest bliska duchowości karmelitańskiej, chociaż wydawałoby się, że duchowość ta wybiera drogę ucieczki. Tak nie jest. W duchowości karmelitańskiej najważniejsze są trzy sposoby zjednoczenia się z Bogiem: poprzez kontemplację, miłość bliźniego i poprzez Maryję.

Tradycja karmelitańska odwołuje się do życia proroka Eliasza, który szukał Boga umartwiając się, modląc i troszcząc o zbawienie swojego narodu. Odwołuje się też do jego słów: Żyje Bóg, w obliczu którego stoję (1 Krl 17, 1). Nawiązuje do nich św. Teresa z Avila, podkreślając, że człowiek powinien szukać Boga w sobie. W najgłębszej istocie człowieka mieszka Bóg jako Światło i chce Sobą przeniknąć jego zmysły, uczucia, rozum i wolę. Myśl tę wyraża w koncepcji „Twierdzy wewnętrznej”. Św. Jan od Krzyża rysując „Drogę na Górę Karmel”, podkreśla, że człowiek musi wyrzec się całkowicie wszelkiej innej miłości, aby Bóg przeniknął wszystko i by Go odnaleźć w sobie.

W drodze do zjednoczenia z Bogiem ważne są trzy etapy: oczyszczenie, oświecenie i zjednoczenie. Oczyszczenie polega przede wszystkim na opanowaniu pożądania, zmianie swojego dotychczasowego postępowania i przyzwyczajeń. „Człowiek ma się nauczyć, że pożądanie przyjemności i wygodnego życia jest przeszkodą w postępie duchowym, bowiem umacnia ludzki egocentryzm — pisze o. J. A. Kłoczowski OP*. Wyrzeczenie się pragnień ma się wyrazić w miłości do Boga i bliźnich. Kolejnym etapem jest oświecenie, które zmierza do jeszcze doskonalszego oczyszczenia. Nie dotyczy już tylko pożądań zmysłowych, sięga głębiej: oczyszcza wyobraźnię, pamięć. Człowiek uwalnia się od wyobrażeń, które sobie przyswoił w dzieciństwie, jego wolę i poznanie przenika Boża moc. Kresem Drogi na Górę Karmel jest zjednoczenie z Bogiem. „Zjednoczenie dokonuje się wtedy, gdy dwie wole, to jest wola duszy i wola Boga, są zupełnie zgodne i nic ich nie dzieli. Gdy więc dusza odrzuci to wszystko, co się sprzeciwia woli Bożej i nie jest z nią zgodne, wówczas będzie przemieniona w Boga przez miłość” — mówi św. Jan od Krzyża w „Drodze na Górę Karmel”. Zjednoczenie woli Boskiej z ludzką przemienia człowieka i daje mu udział w Boskim życiu. Wyrażają to słowa św. Pawła: Bóg będzie wszystkim we wszystkich.

opr. ab/ab